شیوع غیرمترقبه بیماری باکتریایی نواری گندم در کشور

باتوجه به شیوع غیرمترقبه بیماری باکتریایی نواری گندم در برخی نقاط کشور و بروز خسارت‌های زیادی که این بیماری به مزارع گندم وارد کرده است، علی علیزاده علی‌آبادی دانشیار و عضو هیات علمی و باکتری‌شناس بخش بیماری‌شناسی گیاهی موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی گفت: در حال حاضر تخمین دقیقی از میزان خسارت وجود ندارد ولی در مزارع آلوده گندم به نظر می‌رسد میانگین خسارت حدود 10درصد بوده است. او تاکید کرد: لازم است کشاورزان و بهره‌برداران کشورمان به این بیماری اهمیت بدهند و به محض دیدن علایم بیماری، کارشناسان استانی را در جریان بگذارند. این محقق در مصاحبه با روابط عمومی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ابعاد خسارت‌زای این بیماری گیاهی را بازگو کرده و توضیحات کارشناسی مبسوطی را درخصوص نحوه جلوگیری از این بیماری بیان داشت.

 او درپاسخ به این سوال که در سال زراعی گذشته یک بیماری باکتریایی باعث بروز خسارت در برخی مزارع گندم کشور شده است، یاد آور شد: متاسفانه در سال زراعی گذشته در بسیاری از مزارع گندم استان‌های مهم و گندم‌خیز کشور مانند استان‌های لرستان، کرمانشاه، همدان، زنجان، خراسان رضوی، فارس و جنوب کرمان (منطقه ارزوئیه) بیماری باکتریایی نواری غلات به‌شدت شیوع پیدا کرده بود و میزان آلودگی در حدی بود که به تولید محصول خساراتی وارد کرد. دکترعلیزاده در زمینه میزان خسارت‌های وارده می‌گوید: درحال حاضرتخمین دقیقی از میزان خسارت وجود ندارد ولی در مزارع آلوده گندم در استان‌هایی که نام برده شد، به نظر می‌رسد میانگین خسارت حدود 10درصد بوده است. در این زمینه مطالعاتی در دست اقدام است تا میزان خسارت‌های وارده به‌طور دقیق مشخص و اطلاع‌رسانی شود.

او درخصوص سابقه این بیماری گیاهی درایران یادآورشد: مستندات موجود نشان می‌دهد این بیماری درسال‌های گذشته هم در مزارع کشور وجود داشته و این بیماری گیاهی باکتریایی درحد مشاهده روی برخی بوته‌ها دیده می‌شده و خسارت آن هرگز به آستانه زیان اقتصادی نزدیک نمی‌شد. اما سال گذشته این آلودگی خسارت زیادی به مزارع گندم کشور وارد کرد و ابعاد آن هیچ‌وقت به این میزان وسیع نبوده و سال گذشته آن را به صورت یک بحران شاهد بودیم.

این محقق ضمن تشریح بیشتر این بیماری گیاهی، پراکندگی آن را در مزارع کشور توضیح داد:

این بیماری را در سال 1367 با هدایت دکتر حشمت‌الله رحیمیان استاد دانشگاه مازندران، از کرمان گزارش کردم. دو پاتووار جداگانه از عامل این بیماری در کشور شناسایی شد. متعاقب آن در سال‌های 1367 و 1368، پراکندگی این بیماری را تعیین کردیم. کانون این بیماری گیاهی در اکثر نقاط کشور وجود داشت اما استان‌های هرمزگان، کرمان، یزد، اصفهان، فارس، تهران، زنجان، همدان، کرمانشاه، لرستان، چهارمحال‌وبختیاری، کهگیلویه‌وبویراحمد، خراسان‌رضوی و برخی مناطق دیگر این باکتری گیاهی دیده شده است، لازم است مختصرا توضیح بدهم که در استان‌های خوزستان، بوشهر، گلستان، مازندران، گیلان، خراسان‌شمالی، آذربایجان‌شرقی، غربی و اردبیل وجود این بیماری به‌صورت بسیار ضعیف دیده شده است یا حتی در برخی از این مناطق دیده نشده است.

علیزاده درخصوص عواملی که سال گذشته منجر به طغیان این بیماری گیاهی درکشور شده بود بیان داشت علل متعددی را می‌توان برای آن عنوان کرد، آنچه به نظر ما از علل اصلی طغیان این بیماری است عبارتنداز: بارندگی‌های بهاره در مناطق مختلف که این امر محبط مناسبی را از لحاظ رطوبت و حرارت برای گسترش بیماری ایجاد می‌کند. وجود دمای مطلوب یعنی حدود 26 درجه سانتی‌گراد درفصل بهار و بارندگی در اکثر نقاط کشور یکی دیگر از این عوامل می‌تواند باشد. گسترش سیستم‌های آبیاری بارانی در مزارع گندم را هم می‌توان یکی دیگر از این عوامل ذکر کرد. همچنین می‌توان ازکاشت ارقام نسبتا حساس به این بیماری (مانند رقم میهن، پیشگام و...)‌. که این ارقام و سایر ارقام مرسوم هرگز نسبت به این بیماری مورد ارزیابی قرار نگرفته‌اند یاد کرد و آلودگی احتمالی بذور مصرفی در سال گذشته هم می‌تواند از عوامل گستردگی این بیماری گیاهی باشد. او درخصوص احتمال جابه‌جایی این بیماری توسط بذور مختلف و اقدام برای رفع نگرانی دراین زمینه متذکرشد: آلودگی بذرهم می‌تواند یکی از عوامل تکثیراین بیماری گیاهی باشد. به همین دلیل در حال حاضر نگرانی‌هایی برای تامین بذر عاری از آلودگی، برای همه کشاورزان در همه مناطق، اعم از آلوده و غیرآلوده، وجود دارد. اما مساله نگرانی کشاورزان از این آلودگی گیاهی یک نگرانی موجهی است اما نیازبه آموزش و آگاه‌سازی بهره‌برداران دارد. از جمله اینکه تاکنون ضمن ابلاغ به همه استان‌ها، چندین جلسه هماهنگی هم در این ارتباط برگزار شده است. ما در این زمینه بارها واز طریق روش‌های آموزشی به بهره‌برداران متذکر شده‌ایم که در تهیه بذر گندم درسال آینده شان، آلودگی به این بیماری را مدنظر قرار دهند و مزارع بذری آلوده به این بیماری از گردونه تهیه بذر خارج شوند و کمبود بذر استان‌های آلوده از منابع بذور سالم و مازاد سایر استان‌ها برطرف شود.

 این دانشیار و باکتری شناس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی علاوه بر تلاش برای تدارک بذر سالم مورد نیاز، به عوامل دیگری مانند آموزش و نظارت بر ثبت گواهی بذر و نهال تاکید کرده و یاد آورمی شود: مهم‌ترین و مبرم‌ترین نیاز فعلی استان‌های آلوده به این بیماری گیاهی، آشنایی همه کارشناسان مرتبط با تولید این محصول استراتژیک در استان‌ها با این بیماری است. به همین منظور تاکنون چند کارگاه‌های آموزشی برای آشنایی با این بیماری و نحوه مدیریت آن، برای کلیه کارشناسان مرتبط اعم از کارشناسان حفظ نباتات، ثبت گواهی بذر، ناظران مزرعه، کلینیک‌های گیاه‌پزشکی و گندم‌کاران نمونه بذری برگزار شده است. این امر باعث ترویج و توصیه نظرات کارشناسی برای چگونگی کاشت گندم در سال آینده و نیز مراقبت و نظارت دقیق‌تر مزارع و گزارش بیماری در اسرع‌وقت و ارزیابی میزان آلودگی مزارع بذری و نهایتا حذف مزارع بذری آلوده از گردونه تولید بذر خواهد شد.

در پایان دکتر علیزاده دانشیار و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور جدید‌ترین توصیه‌های علمی را برای جلوگیری از آلودگی مزارع گندم و آشنایی بیشتر کشاورزان و بهره‌برداران این بخش تشریح کرد: اولا، لازم است کشاورزان و بهره‌برداران به این بیماری اهمیت بدهند و به محض دیدن علایم بیماری، کارشناسان استانی را درجریان بگذارند. همچنین ما برای افزایش آگاهی کشاورزان یک بروشور در مورد این بیماری تهیه کرده‌ایم که ان‌شاءالله در هفته‌های آینده در استان‌ها پخش خواهد شد و این بزرگواران با اطلاعات بیشتری دراین زمینه آشنا خواهند شد. این بروشور اطلاعات خوب و مفیدی را از این بیماری به کشاورزان منتقل خواهد کرد. ثانیا، سال آینده گندم خود را در اراضی که سال قبل در آیش بوده‌اند با محصولات دیگری مانند سویا، سیب‌زمینی، کلزا و مانند اینها کاشته شده است، بکارند. این امر از گسترش آلودگی بیشتر جلوگیری می‌کنند.