اعلام آمادگی تاجیکستان برای پرداخت بدهی برقی به ایران
گروه انرژی|
شرکت برق تاجیکستان آمادگی دارد 62 میلیون دلار بدهی خود به نیروگاه ایرانی سنگ توده - 2 را پرداخت کند. این سخن را روز گذشته «میرزا اسماعیل‌زاده» رییس شرکت برق تاجیک در نشستی خبری با رسانه‌های محلی کشور خود اعلام کرد. وی همچنین گفت: با طرف ایرانی هیچ مشکلی ندارد و بدهی‌هایشان را براساس جدول زمان‌بندی شده به ایران پرداخت خواهند کرد. این اظهارنظر در واقع دومین موضع رسمی طرف تاجیک پس از حضور عثمان علی عثمان‌زاده وزیر انرژی و ذخایر آبی جمهوری تاجیکستان در تهران در آبان ماه سال گذشته پیرامون بدهی این کشور به شرکت‌های ایرانی است. بدهی‌ای که سال گذشته از سوی صندوق ضمانت صادرات نیز مورد انتقاد قرار گرفت. «تعادل» در این گزارش تاریخچه همکاری ایران و تاجیکستان در ساخت نیروگاه و اثر احتمالی دستگیری بابک زنجانی بر این روابط را بررسی کرده است. مشروح گزارش را در ادامه می‌خوانید.
***
تاجیکستان یکی از کوچک‌ترین کشورهای منطقه و ضعیف‌ترین اقتصادهای موجود آن است. جمعیتی در حد یک‌دهم ایران و اقتصادی با تولید ناخالص داخلی تنها 6.6 میلیارد دلاری(تقریبا یک درصد اقتصاد ایران) باعث می‌شود که این کشور جایگاه قابل توجهی در معادلات بین‌المللی نداشته باشد اما مشکلات این کشور، تاریخی طولانی دارند. ساختارهای نامناسب اقتصادی این کشور سبب شد تا این کشور پس از فروپاشی شوروی نتواند در مقایسه با سایر کشورهای استقلال یافته رشد مناسبی داشته باشد که البته یکی از دلایل مهم آن هم فقدان منابع مالی برای سرمایه‌گذاری بود. در طرف دیگر مشکلات بروکراسی و نامناسب بودن فضای اقتصادی برای کسب‌وکارها هم باعث شد تا سرمایه‌گذاران خارجی تمایل چندانی برای وارد کردن پول خود به اقتصاد این کشور نداشته باشند.
با این حال، ایران در سال 1995 تلاش کرد تا تعاملات اقتصادی خود را با این کشور افزایش دهد. تاریخ و زبان مشترک هم از عواملی بود که امکان موفقیت این تعاملات را با وجود مشکلات بسیار محتمل می‌کرد. یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های همکاری مشترک مورد علاقه ایران، پیش بردن ساخت نیروگاه سنگ توده 2 بود. با این حال واقعیت با انتظارات تفاوت بسیاری داشتند و تا سال 2005 دو کشور بر سر این پروژه به توافقی دست نیافتند. در سال 2005و با نهایی شدن توافق، پروژه ساخت نیروگاه آغاز و در سال 2011 فاز نخست این نیروگاه با حضور احمدی‌نژاد افتتاح شد. 3سال پس از آن و در دولت اول روحانی، فاز نهایی این پروژه هم به بهره‌برداری رسید و به شبکه تولید برق تاجیکستان وصل شد. جمهوری اسلامی ایران در احداث این نیروگاه 180میلیون دلار و دولت تاجیکستان 40میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرد. در آن زمان قرار شد که نیروگاه سنگ توده 2 بعد از 12.5سال استفاده از سوی جمهوری اسلامی ایران در اختیار جمهوری تاجیکستان بگیرد و در این دوره هم تمام درآمدهای آن به عنوان اصل سرمایه و سود شریک ایرانی تلقی شود. دولت ایران به حق به پایان رسیدن این پروژه را یک موفقیت بزرگ فنی و مهندسی می‌دانست؛ به ویژه آنکه اتمام آن 6 ماه زودتر از موعد مقرر صورت گرفته بود. اما بدقولی‌های پس از آن و پرداخت نشدن درآمدهای ناشی از فروش برق این نیروگاه به ایران باعث ایجاد کدورت‌هایی شد. از طرف دیگر مساله احداث نیروگاه «عینی» هم که از زمان احمدی‌نژاد شروع شده و قرار بود راه همکاری‌های بیشتر دو کشور فارسی‌زبان را هموار کند همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برد. این پروژه هم در 3سال گذشته همچنان در دست بررسی و مطالعه شرکت فراب قرار دارد و نمی‌توان اطمینان خاصی از آینده آن داشت.
چرا بدهی پرداخت نشد؟
تاجیکستان یکی از مهم‌ترین دلایل ناتوانی خود برای پایبندی به قراردادهایش با ایران را مشکلات پیش آمده در ساختار توزیع برق خود و محقق نشدن اهداف صادراتی آن اعلام کرده است. با این حال اظهارنظرهای رسمی مقامات این کشور ازجمله عثمان علی عثمان‌زاده، وزیر انرژی این کشور حاکی از آن است که در سال‌های گذشته میزان رشد صادرات برق تاجیکستان به کشورهای دیگر روندی صعودی داشته است. همچنین این کشور در چند سال گذشته با میانگین رشد اقتصادی 6 درصدی روبه‌رو بوده که از بهبود شرایط اقتصادی حکایت دارد.
از طرف دیگر همانطور که «تعادل» پیش از این در گزارش‌های خود اشاره کرده بود، تاجیکستان در برنامه انتقال انرژی آسیای مرکزی به آسیای جنوبی موسوم به CASA-100 نیز حضور دارد. ارزش این پروژه در دست احداث بیش از یک میلیارد و 160میلیون دلار است که هدف آن صادرات مازاد عرضه برق تاجیکستان و قرقیزستان به پاکستان و افغانستان است. کلنگ‌زنی این پروژه 17ماه پیش در تاجیکستان و با حضور نخست‌وزیران قرقیزستان، پاکستان و تاجیکستان انجام شد و انتظار می‌رود که این پروژه 750کیلومتری تا پایان سال 2018 به اتمام برسد. پیشرفت این پروژه هم می‌تواند تاجیکستان را مطمئن کند که در آینده، بازار صادراتی مناسبی برای برق مازاد خود خواهد داشت. همچنین بررسی‌های«تعادل» نشان می‌دهد این کشور واردکننده گاز طبیعی می‌تواند از میزان واردات گاز خود کاسته و با استفاده داخلی بیشتر از برق هم منافعی اقتصادی بیشتر به دست آورد.
نقش بابک زنجانی در این میان چیست؟
پروژه‌های همکاری ایران و تاجیکستان در ساخت نیروگاه‌ها را نمی‌توان بدون نگاه به پرونده بابک زنجانی مورد تحلیل قرار داد. نگاهی به میزان مراودات تجاری 2 کشور در دهه‌های گذشته نشان می‌دهد که میزان مراودات تجاری ایران و تاجیکستان تا سال دستگیری بابک زنجانی روند صعودی داشته است.
در ابتدا و با فروپاشی شوروی سابق، ایران به عنوان یکی از قدرت‌های منطقه و نزدیک‌ترین‌های آنها به تاجیکستان روابط خود را با این کشور افزایش داد. داده‌های انتشار یافته در وب‌سایت «اوراسیا ریویو» نشان می‌دهد این روند با شروع هزاره سوم سرعت بیشتری هم گرفته است؛ به صورتی که مراودات تجاری 40میلیون دلاری در سال 2000 به 140میلیون دلار در سال 2007 رسید. این روند صعودی تا 6 سال پس از آن هم ادامه یافت و به 177میلیون دلار در 2011 و در نهایت به 295.2میلیون دلار در سال 2013 دست یافت. این وضعیت باعث شده بود تا ایران به عنوان پرنفوذترین شریک تجاری تاجیکستان مطرح شده و بسیاری از شرکت‌های ایرانی سر از این کشور درآورند. اما پس از سال 2013 که مصادف با دستگیری بابک زنجانی هم بود میزان همکاری‌های دو کشور به سردی گرایید. 42درصد کاهش ارزش مبادلات طی 3سال پس از آن باعث شد تا همکاری‌های دو کشور ارزشی برابر با 171میلیون دلار پیدا کنند. بنا به ادعای بابک زنجانی که او پیش از دستگیری بیان کرده نزدیک به 13.5میلیارد دلار دارایی داشته بخشی از این درآمد در تاجیکستان بوده است. این میزان دارایی که 2برابر تولید ناخالص سالانه کشور آسیای میانه بود حتی نگاه کشورهای غربی را هم به تاجیکستان تغییر داد تا آنها اطمینان یابند این کشور درحال تبدیل به مرکزی برای پولشویی شده است. تاسیس بانک، خط هوایی، خدمات تاکسی و پایانه اتوبوسرانی از اقداماتی بود که بابک زنجانی در تاجیکستان انجام داد. به گزارش«تعادل» اوراسیا ریویو در این مقاله بر این باور است که به دلیل دستگیری بابک زنجانی و سرنوشت دارایی‌های او در تاجیکستان در کنار مواردی دیگر، روابط ایران و این کشور تیره و تار شد.
در همین برهه زمانی بود که ارائه نشدن درآمدهای نیروگاه سنگ توده 2 از سوی تاجیکستان به ایران نیز پیش آمد که شاید دلیل آن کاملا مجزا از داستان بابک زنجانی نبوده باشد. این اتفاقات ادامه یافت و در سال 2015 هم دعوت محی‌الدین کبیری، رهبر اپوزیسیون تاجیکستان به یک کنفرانس(بیست و نهمین کنفرانس وحدت اسلامی) در تهران باعث واکنش منفی مقامات این کشور شد. پس از آن کنفرانس نیز اقداماتی از جانب تاجیکستان فضای همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین دو کشور را تاریک‌تر کرده تا بسیاری از تجار و مهندسان ایرانی هم از این کشور خارج شوند.
آشتی دو کشور؟
با وجود مشکلاتی که در سال‌های گذشته بر روابط 2 کشور اثر گذاشت اکنون می‌توان امیدوار بود که دست‌کم ایران بتواند به حقوق خود دست پیدا کند. اعلام آمادگی شرکت برق تاجیکستان برای پرداخت بدهی‌های خود به ایران می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که مقامات این کشور تمایل به بازگرداندن روابط تجاری و اقتصادی مثبت خود با ایران هستند. در این صورت علاوه بر آنکه می‌توان به درآمدهای برنامه‌ریزی شده از پروژه نیروگاه سنگ توده 2 دست یافت شاید امکان توسعه همکاری‌های دست‌کم نیروگاهی هم فراهم شود؛ به ویژه آنکه این کشور به مشکلات کم‌آبی ایران نیز دچار نیست و پتانسیل تولید بیشتر نیروگاه‌های برقابی را دارد. در این میان البته همچنان مشکلات فضای کسب وکار در تاجیکستان می‌تواند سرعت افزایش همکاری‌ها را محدود کند.
