کشاورزی در دیار دیگر تهدید یا فرصت؟

در دهه‌های اخیر کشاورزی فراسرزمینی برای برخی کشورهایی که از نظر منابع آب و خاک در مضیقه هستند به عنوان راهکاری برای تامین امنیت غذایی در دستور کار قرار گرفت.

کشور بزرگ ایران با وجود برخورداری از زمین‌های مناسب کشاورزی در طول سال‌های گذشته به‌دلیل مدیریت ناهگون حوزه آب و شرایط تغییرات اقلیمی با مشکلات جدی در تولید محصولات کشاورزی آب بر روبه‌رو شد.

بر این اساس یکی از اقدامات دولت یازدهم از زمان آغاز به کارش برای تامین محصولات مورد نیاز و جلوگیری از واردات بی‌رویه کشت فراسرزمینی است که بدین منظور در زمین‌های مناسب سایر کشورها در قالب اجاره بلندمدت قراردادهایی منعقد شد.  رضا نورانی رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی با اشاره به ضرورت اجرای کشت فراسرزمینی اظهار داشت: تشکل‌های بخش خصوص با برنامه‌ریزی مناسب جهت تولید محصولات استراتژیک که امنیت غذایی کشور را تضمین می‌نماید، باید وارد میدان شوند.

وی با اشاره به اینکه در صورت سرمایه‌گذاری دولت در این زمینه روزگار خوشی را متصور نمی‌شویم، افزود: بر این اساس حداقل 50‌درصد آورده باید از سوی بخش خصوصی باشد و 50‌درصد مابقی به صورت تسهیلات در اختیار تشکل‌ها و محققان امر تولید قرار گیرد.

نورانی تصریح کرد: در برخی سرزمین‌ها امکان مدیریت و برنامه‌ریزی وجود دارد و در برخی دیگر برای به دست آوردن اطلاعات منابع پایه ریسک منابع دولتی به صلاح نیست.

عنایت‌الله بیابانی قائم‌مقام خانه کشاورز گفت: با توجه به قرار گرفتن کشور در سرزمین خشک و نیمه خشک، کشت فراسرزمینی برای تولید محصولات اساسی در کشورهایی که دارای زمین مساعد و آب فراوان هستند، امری ضروری است.

وی افزود: در گذشته تفاهمنامه‌یی میان ایران و قزاقستان و کشورهای حاشیه دریای خزر بدین منظور امضا شد. بیابانی ادامه داد: کشت فراسرزمینی در کشور ما به سبب برخی مسائل نظیر دوری کشورها، نبود امکانات حمل و نقل و عدم سرمایه‌گذاری موفق نبوده است. به گفته قائم‌مقام خانه کشاورز استفاده از تسهیلات منابع بانکی در این زمینه به سبب سودهای بالا شدنی نیست.

عیسی کلانتری وزیر اسبق کشاورزی با اشاره به اینکه کشت فراسرزمینی توجیه اقتصادی ندارد، افزود: البته این امر به جای عمل بیشتر در حرف موفق بوده از این رو نمی‌تواند برای کشور مزایایی در برداشته باشد.

وی در ادامه گفت: کشت فراسرزمینی باید در چند صد هزار هکتار باشد تا بتواند در تعادل بخشی سفره‌های زیرزمینی و جلوگیری از واردات اثر گذار باشد.

عباس پاپی‌زاده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی بیان کرد: گرچه تنوع اقلیمی کشور ما در هیچ جای دنیا وجود ندارد اما به سبب محدودیت منابع آبی ناگزیریم برخی محصولات مورد نیاز را از خارج تامین نماییم.

وی با اشاره به وابستگی 95 درصدی تامین دانه روغنی مورد نیاز به خارج افزود: با توجه به فراوانی و ارزانی آب، امکان تولید دانه‌های روغنی در برخی کشورهای شمال روسیه و قفقاز وجود دارد.

به گفته پاپی‌زاده برای مدیریت تولید و جهت جلوگیری از خروج ارز، توجه به کشت فراسرزمینی امری ضروری است.

عضو کمیسیون کشاورزی تصریح کرد: کشت فراسرزمینی با هدف صادرات و ورود به بازارها یکی از روش‌های جدیدی است که برای تامین نیاز کشور باید به این سمت‌وسو حرکت نماییم.

گفتنی است که کشت فراسرزمینی ظرایفی دارد که باید مد‌نظر مسوولان و تصمیم‌گیران قرار بگیرد؛ چراکه در غیر این ‌صورت، همین مزیت‌ها می‌تواند تهدیدی برای امنیت غذایی کشور محسوب شود. مثلا سوق به کشت فراسرزمینی نباید تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان را از برنامه‌ریزی بلندمدت برای تولید محصولات استراتژیک در داخل کشور غافل کند. به‌طور قطع باید ضریب تولید محصولات استراتژیک در بلندمدت به بالای یک برسد تا شاهد امنیت غذایی و خودکفایی باشیم. اما در حال حاضر، 90‌درصد از محصولات روغنی و برنج مصرفی کشور وارداتی است. به همین‌ خاطر ایرادی ندارد که محصولات راهبردی مثل گندم، خوراک دام و دانه‌های روغنی توسط کشاورزان ایرانی در خارج از مرزهای کشور کشت و تولید شده و برای تامین نیازهای داخلی مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، به خاطر مسائل مربوط به تناوب کشت در زمین‌های زراعی، نمی‌توان فقط برای کشت یک نوع محصول در کشت فراسرزمینی اقدام کرد و باید همزمان حداقل سه محصول مختلف، به صورت متناوب در یک زمین زراعی کشت شود تا شاهد افزایش بهره‌وری در تولید و مبارزه با آفات و بیماری‌ها باشیم.

در حال حاضر افرادی که در کشت انواع محصولات کشاورزی موفق هستند باید برای کشت‌های فراسرزمینی در اولویت باشند. در واقع، بهتر است که دولت فقط نقش سیاست‌گذار، قانون‌گذار و تسهیل‌گر را ایفا کند و سایر امور را به کشت و صنعت‌های بزرگ داخلی واگذار کند. این ارتباط دوسویه به محصولات کشاورزی و باغی محدود نمی‌شود و در تولید گوشت قرمز، گوشت سفید و صنایع لبنی نیز قابل اجراست. به عبارتی، با تکیه بر کشت فراسرزمینی می‌توان بخش عمده‌یی از نیازهای غذایی کشور را به دور از نوسانات بازارهای جهانی و بازی‌های سیاسی دولت‌ها و در قالب حمایت‌های دولتی تامین کرد. بر‌اساس اصل مهم جلوگیری از وابسته شدن به یک منبع خاص، لازم است که کشت فراسرزمینی در چند کشور اجرا شود؛ چراکه تنوع کشورهای میزبان قدرت مانور ایران را در شرایط مختلف افزایش می‌دهد. البته اولویت با کشورهایی است که با ما مرز آبی دارند. در واقع، قابلیت حمل و نقل دریایی به خاطر سرعت بالا در حمل و نقل و توانایی در انتقال حجم بالای کالا، مزیتی است که باید در انتخاب کشور میزبان مدنظر قرار گیرد. به همین‌خاطر، پاکستان، هند، همچنین کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از بهترین گزینه‌ها محسوب می‌شود.