پس‌لرزه‌های رکود بر درآمدهای مالیاتی
گروه اقتصاد کلان| الهام آبایی|
سال گذشته بالغ بر 90درصد درآمدهای مالیاتی مصوب بودجه تحقق یافت. این موفقیت در تحقق بخش اعظم درآمدهای مالیاتی حتی وزارت اقتصاد را به تقدیر از سازمان امور مالیاتی واداشت. با این وجود روند درآمدهای مالیاتی دولت در 3ماه ابتدایی سال جاری افت 1.6درصدی را نشان داد. با وجود اینکه جمع مالیات‌های مستقیم با افزایش 5.3 درصدی در بهار امسال مواجه شده بود اما افت 7.4درصدی مالیات‌های مستقیم سبب شد تا درآمدهای مالیاتی دولت در فصل نخست امسال در مجموع با کاهش همراه شود.
افت درآمد مالیاتی بازتاب رکود است
ادامه روند کاهش درآمدهای مالیاتی در شرایطی که بخش عمده درآمد دولت از این محل تامین می‌شود و با تغییر ترکیب درآمدی دولت، درآمد مالیاتی از درآمد نفتی هم پیشی گرفته است، می‌تواند نگران‌کننده باشد. با حجم سنگین پرداخت‌هایی که بر دوش دولت وجود دارد، افت درآمدهای مالیاتی دولت را با چالش بزرگی در تنظیم دخل و خرج خود مواجه خواهد کرد.
در این زمینه غلامرضا سلامی، عضو انجمن حسابداران خبره بر این باور است که افت درآمد مالیاتی دولت در فصل نخست امسال بازتاب وضعیت رکودی است که با تاخیر اثر خود را در درآمدهای مالیاتی پدیدار کرده است.
سلامی در گفت‌وگو با «تعادل» با بیان اینکه رکود اتفاق مهم سال‌های اخیر اقتصاد بود، اظهار کرد: «استمرار چنین رکودی تاثیر زیادی روی درآمدهای مالیاتی بر جای می‌گذارد. وقتی فعالان اقتصادی نتوانند درآمدهای خوبی از محل رونق اقتصادی به دست بیاورند، مالیات کمتری هم خواهند پرداخت. البته می‌توان اثر این رکود را در درآمدهای مالیاتی یک تا دو سال به تعویق انداخت اما بالاخره اثر خود را نشان می‌دهد.»
وی با اشاره به وضعیت نابسامان بانک‌ها و شرکت‌های بورسی توضیح داد:«از مهم‌ترین منابع درآمد مالیاتی دولت هم بانک‌ها هستند که سودی نداشتند تا مالیاتی پرداخت کنند. وضعیت شرکت‌های بورسی هم به همین ترتیب بود. بخش مسکن هم یکی از حوزه‌های موثر در درآمد مالیاتی است که در آن حوزه هم در چند سال اخیر افت زیادی وجود داشته
است.
ساخت‌و‌ساز کمتر شده و رکود شدید در بخش مسکن روی درآمدهای مالیاتی از این محل تاثیر گذاشته است. البته قسمت مهمی از درآمدهای مالیاتی از بخش‌های دولتی و بخش‌های دارای فعالیت انحصاری است. شاید این بخش‌ها در حالت رکود هم بتوانند مالیاتی پرداخت کنند اما وضعیت در شرکت‌های خصوصی و غیرانحصاری به این ترتیب نیست.»
شکاف درآمد و هزینه عمیق‌تر می‌شود
سلامی درخصوص پیش‌بینی روند درآمد مالیاتی دولت تا پایان سال جاری گفت:«به نظر می‌رسد شکاف میان درآمدهای مالیاتی و رقم مصوب بودجه تا پایان سال رو به عمیق‌تر شدن برود. مگر اینکه دولت در جهت از میان بردن رکود قدم‌های عملی و اجرایی بردارد که متاسفانه تاکنون در این زمینه موفق نبوده است.»
سلامی افزود:«سال‌های قبل وضعیت درآمد مالیاتی بهتر بود اما امسال کم کم آثار رکود روی درآمد مالیاتی مشخص می‌شود ضمن اینکه با وضعیت رکودی مشکلات مودی مالیاتی هم بیشتر شده است. دولت مالیات بر ارزش‌افزوده را از مودی درحالی دریافت می‌کند که جنس به فروش نمی‌رسد.»
عضو انجمن حسابداران خبره با بیان اینکه درآمد مالیاتی تابعی از رکود اقتصادی است، تصریح کرد:«اگر مساله رکود حل نشود، مشکلات دولت بدتر هم خواهد شد. با توجه به محدودیت درآمدهای نفتی اگر قرار باشد که درآمدهای مالیاتی هم محدود شود، دولت با توجه به پرداخت‌های سنگینی که به عهده دارد ناچار به استقراض از بانک مرکزی خواهد شد که مشکلات اقتصادی را در هم تنیده‌تر می‌کند.»
وی مشکلات ساختاری اقتصاد را ریشه اصلی بروز چنین مشکلاتی دانست و تصریح کرد:«متاسفانه درحال حاضر اقتصاد کشور متولی مشخصی ندارد. نه وزارت اقتصاد به صورت کامل متولی است نه بانک مرکزی و نه سازمان برنامه و بودجه. هر کدام از این بخش‌ها کار خودشان را انجام می‌دهند و بخشی‌نگری سبب شده تا مرکز فرماندهی در اقتصاد وجود نداشته باشد. امروز اقتصاد به وحدت فرماندهی نیاز دارد تا تصمیمات درستی بگیرد که ضمانت اجرایی هم دارند.»
سلامی با بیان اینکه چندان خوشبین نیستم این وحدت فرماندهی در اقتصاد در دولت دوازدهم ایجاد شود، تصریح کرد:«حتی طیب‌نیا که اقتصاد خوانده بود و به مسائل اقتصادی آشنا بود هم نتوانست این وحدت رویه را در امور اقتصادی کشور برقرار کند. بنابراین فکر اینکه این ساختار در دولت بعدی تغییر می‌کند بسیار خوشبینانه است.»
وحدت فرماندهی اقتصادی نداریم
سلامی بر این باور است که ساختار دولت باید تغییر کند و سازمانی که تجمعی از یک سری وزراست، مسوول سیاست‌گذاری اقتصادی در همه جوانب باشد تا از طریق وضع قوانین لازم با ضمانت اجرایی مناسب بتوان به اقتصاد سامان داد. به گفته او تا زمانی که دولت متوجه این مساله نشود، نمی‌توان به بهبود وضعیت اقتصاد امید داشت.
او با بیان اینکه درحال حاضر دولت درگیر مسائل روزمره است، افزود:«نمی‌توان به دولت هم خرده گرفت. آن‌قدر مشکلات روزمره اقتصادی متعدد است که دولت زمان کافی پیدا نمی‌کند به این مسائل بپردازد.
باید جایی مستقل و فارغ از همه گرفتاری‌های روزمره راهکاری برای حل مسائل اقتصادی پیدا کند. به عنوان مثال، مشکلی که امروز نظام بانکی کشور با آن درگیر است تنها بانک مرکزی نمی‌تواند حل کند. همه دستگاه‌ها در این مساله دخیل و تاثیرگذار هستند بنابراین باید از همین زاویه دید به مساله نگاه کرد تا مشکل نظام بانکی کشور حل شود.»
سلامی افزود:«با اقدامات مسکن درد نظام بانکی درمان نمی‌شود. این موضوع بسیار پیچیده است و در این خصوص تا وقتی که دولت فکری برای بدهی‌های خود نکند هیچ راه‌حلی نمی‌تواند نظام بانکی کشور را سامان بدهد. باید جای متمرکزی در بدنه دولت وجود داشته باشد که روی این مسائل فکر کند، راهکار ارائه دهد و بعد هم این راهکارها اجرایی شود. به عبارت بهتر امروز مولفه غایب در معادله اقتصادی وحدت فرماندهی است و تا زمانی که این مولفه تامین نشود راه به جایی نخواهیم برد.»
افت درآمد مالیاتی نگران‌کننده نیست
افت درآمدهای مالیاتی دولت در فصل بهار امسال اما از دید غلامحسین دوانی تحلیل دیگری دارد. به گفته این عضو انجمن حسابداران خبره، افت 1.6درصدی درآمدهای مالیاتی در فصل نخست امسال رقم چشمگیری نیست و می‌تواند در ماه‌های بعدی جبران شود.
دوانی در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره توضیح داد: «زمان ارائه اظهارنامه‌های مالیاتی تیر ماه است. بنابراین در آمار 4ماهه تغییر قابل توجهی در درآمدهای مالیاتی رخ می‌دهد و اگر در ماه‌های قبل درآمدی تحقق نیافته باشد، جبران خواهد شد. بر این اساس برای ارزیابی بهتر درآمدهای مالیاتی باید آمار 6 ماهه را ملاک بررسی قرار دهیم.»
وی با بیان اینکه بیشترین درآمد کشور، درآمد مالیاتی است، افزود:«درآمد مالیاتی حتی از درآمد نفتی هم بیشتر است. بر این اساس دولت هم تصمیم گرفته تا درآمد مالیاتی را افزایش دهد؛ اما این افزایش با فشار آوردن روی مودیان مالیاتی نیست بلکه قرار است از کسانی که تاکنون مالیات پرداخت نمی‌کردند، مالیات اخذ شود. بنابراین اگر دولت مساله اخذ مالیات از فراریان مالیاتی را جدی بگیرد قطعا درآمد مالیاتی افزایش خواهد یافت.»
دولت می‌داند چه کسانی مالیات نمی‌دهند
عضو انجمن حسابداران خبره در پاسخ به این پرسش که آیا دولت در اخذ مالیات از فراریان مالیاتی موفق خواهد بود، گفت:«این موضوع عزم ملی می‌خواهد و ربطی به نرم‌افزار و امکانات ندارد. اگر دولت بخواهد مالیات اخذ کند به خوبی می‌داند که چه کسانی مالیات پرداخت نمی‌کنند و بر این اساس با اخذ مالیات از این افراد می‌تواند درآمدهای خود را افزایش دهد.»
دوانی افزود:«در قانون احکام دایمی بودجه ماده مشخصی وجود دارد که شرکت‌های قرارگاه‌های سازندگی و آستان قدس باید مالیات بدهند. اگر از این بخش‌ها مالیات اخذ شود قطعا درآمدهای مالیاتی افزایش خواهد یافت.»
گرچه به باور دوانی افت درآمدهای مالیاتی در فصل نخست امسال نگران‌کننده نیست اما با توجه به بار مالی سنگینی که دولت بر دوش می‌کشد اگر این افت درآمدی همچنان استمرار پیدا کند باید منتظر بحران‌های جدیدی در اقتصاد باشیم. باید دید ترکیب جدیدی که برای تیم اقتصادی دولت در نظر گرفته شده است در این خصوص چطور عمل خواهد کرد.
