چالش‌های صادرات صنایع‌دستی در ایران
گروه بنگاه‌ها|
برگزاری بیست و هشتمین نمایشگاه ملی صنایع‌دستی ایران فرصتی شد تا یک‌بار دیگر، فرصت‌ها و تهدیدهایی که پیش روی این صنعت تاثیرگذار وجود دارند، از منظر تحلیلی و کارشناسی مورد بررسی قرار بگیرد. در این نمایشگاه، صنایع‌دستی استان‌های مختلف کشورمان عرضه می‌شود. همچنین هر روز با توجه به رویدادهایی که در تقویم وجود دارد، با عنوان‌های مختلف نامگذاری شده است.
مثلا دیروز به عنوان روز پیشکسوتان صنایع‌دستی نامگذاری شد و از مقام استاد «حسین علاقه‌مندان» پیشکسوت حوزه قلم‌زنی که مدتی پیش از دنیا رفت، تجلیل شد. اما در کنار این برنامه‌های روتین، یافتن پاسخی برای این پرسش که از چه طریقی می‌توان ظرفیت‌های صادراتی کشورمان در بخش صنایع‌دستی را افزایش داد، موضوعی است که کارشناسان و اهالی رسانه در حاشیه این نمایشگاه تلاش می‌کنند تا پاسخی برای آن بیابند. به اعتقاد اغلب کارشناسان موانع و مشکلات صادرات صنایع‌دستی ایران را می‌توان در چند حوزه مشخص و عامل جدی دسته‌بندی کرد.
یکی از مهمترین عوامل و مشکلات برای توسعه صنایع‌دستی در ایران بحث تبلیغات و مارکتینگ محصولات ایرانی است که صنایع‌دستی کشورمان را به عنوان یک صنعت مجهول در سطح مناسبات جهانی قرار داده است. اینکه چرا کشورهای عمده وارد‌کننده محصولات صنایع دستی ایران را به عنوان یک قطب به شمار نمی‌آورند و در عوض کشورهایی مانند هند، چین و حتی ترکیه و تایلند در زمره صاحبان این صنعت قرار می‌گیرند، نشان می‌دهد که ایران تا به امروز بر اساس ظرفیت‌ها و توانایی‌هایش نتوانسته، محصولات صنایع دستی خود را به بازارهای جهانی صادر کند.
محتوای نمایشگاه صنایع‌دستی
بیست‌وهشتمین نمایشگاه ملی صنایع‌دستی که بزرگ‌ترین رخداد این حوزه در کشور محسوب می‌شود، از دیروز با حضور رییس جدید سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری رسما آغاز به کار کرد. به گزارش ایسنا، علی‌اصغر مونسان بعد از افتتاح این نمایشگاه گفت: اینکه سه بخش میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را به‌صورت سه جزیره جدا ببینیم، اصلا خوب نیست. به نظر می‌آید یکی از نقاط ضعف سازمان همین موضوع باشد. ان‌شاءالله با دو پایه مهمی که جزو ظرفیت‌های این کشور محسوب می‌شود، یعنی میراث تاریخی و فرهنگی و صنایع‌دستی شاهد شکوفایی در گردشگری باشیم.
او همچنین در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره مفهوم «صنعتی‌سازی در صنایع‌دستی» که در مراسم معارفه‌اش به آن اشاره کرد، توضیح داد: صنعتی‌سازی مغایر با صنایع‌دستی سنتی نیست و به این مفهوم نیست که از ساخت صنایع‌دستی به شکل دست‌ساز خارج شویم، بلکه به این مفهوم است که کارهای‌مان را به تولید انبوه برسانیم تا قیمت آن را پایین بیاوریم. نباید صنعتی‌سازی را با کارخانه‌سازی اشتباه بگیریم. هدف ما کاهش هزینه‌های تمام شده در بخش تولید است. رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همچنین اظهار کرد: باید بتوانیم طرح‌های صنایع‌دستی را متنوع‌تر و به‌روز کنیم. همچنین در بحث برندسازی کار بیشتری انجام دهیم. بسته‌بندی، امر مهمی است و حیف است با این همه زحمتی که استادکاران ما در این حوزه می‌کشند و آثار خوبی را تولید می‌کنند، آنها را به‌صورت فله‌یی ارائه کنیم. مونسان افزود: صنایع‌دستی ما باید شناسنامه‌دار باشند و با بسته‌بندی خوبی ارائه شوند. در بخش مارکتینگ هم باید فعالیت کنیم، زیرا بخش فروش داخلی مهم است و باید آن را گسترش دهیم و به‌نظر می‌آید بخش بازار خارجی نیز اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل، ارزآوری در این بخش کمک زیادی به استادکاران حوزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی می‌کند. امیدواریم، بتوانیم این دو بخش را رونق دهیم.
بزرگ‌ترین رخداد صنایع‌دستی سال
قبل از آغاز به کار این نمایشگاه مدیر کل صادرات معاونت صنایع‌دستی درباره برنامه‌های اصلی این نمایشگاه گفت: بیست‌وهشتمین نمایشگاه ملی صنایع‌دستی با حضور بخش‌های ویژه شامل حصیربافی کاروان پیوند، روستاهای هدف، خانه ایرانی، فضای آموزشی برای کودکان، تبریز ۲۰۱۸ و شهر جهانی یزد برگزار می‌شود. پویا محمودیان مدیرکل دفتر صادرات این معاونت درباره اتفاقات جانبی و ویژه بیست‌وهشتمین نمایشگاه ملی صنایع‌دستی اظهار کرد: این نمایشگاه از اول تا هفتم شهریورماه در حالی برگزار می‌شود که بخش‌های ویژه‌یی برای توسعه و ترویج هرچه بیشتر صنایع دستی برای آن در نظر گرفته شده است. یکی از این اتفاقات، تبریز ۲۰۱۸ است که به‌صورت جداگانه در ارتباط با گردشگری و توانمندی‌های تبریز خود را در نمایشگاه ملی صنایع‌دستی معرفی می‌کند. او ادامه داد: غرفه‌های ویژه‌یی نیز برای بخش‌های مختلف در نظر گرفته شده است که می‌توان به ۱۹۰ مترمربع فضای رایگان اختصاصی برای استان‌های محروم، ۱۰۰مترمربع فضای اختصاصی حصیربافی برای 8استان کشور، ۱۰۰مترمربع فضای اختصاصی برای ۷۷روستای هدف، ۷۲ مترمربع فضای اختصاصی برای تبریز ۲۰۱۸ و شهر جهانی یزد با هدف معرفی قابلیت و توانمندی این دو استان، ۱۰۰مترمربع فضای اختصاصی خانه ایرانی، ۳۰ مترمربع فضای اختصاصی برای آموزش کودکان و چادرهای عشایری اشاره کرد. محمودیان بیان کرد: در این نمایشگاه، فضایی برای برخی صادرکنندگان و شرکت‌های صادرکننده و همچنین برای افرادی که بسته‌بندی ویژه دارند و مورد تایید معاونت هستند با تخفیف ویژه در نظر گرفته شده است.
چالش‌های فعالان حوزه صنایع‌دستی
در این میان اظهارنظرهای تولیدکنندگان صنایع‌دستی به عنوان رکن اساسی توسعه این صنعت در کشورمان می‌تواند نوری به ابعاد پنهان مشکلات صنایع‌دستی بتاباند. رضا رضاپور، تولیدکننده جاجیم از استان خراسان جنوبی یکی از صنعتگران ایرانی حاضر در این نمایشگاه است که از ضرورت تغییر در نوع نگاه مسوولان به این عرصه می‌گوید. تغییر نگاهی که چنانچه هرچه سریع‌تر راهکاری برای آن در نظر گرفته نشود، بخش قابل توجهی از ظرفیت‌های صادراتی ایران در بخش صنایع‌دستی را به رقبای چینی و ترک واگذار می‌کند. رضاپور درباره مشارکت چینی‌ها در احیای یکی از صنایع‌دستی منطقه خراسان جنوبی ادامه می‌دهد: ما در خراسان جنوبی ابزاری به نام «پلخمون» داشتیم که حتی اسم آن را از یاد برده بودیم، اما چینی‌ها با مطالعات و نیازسنجی که روی این بازار انجام دادند این ابزار را احیا کردند و در یک سال گذشته بیش از یک میلیارد تومان خرید و فروش کرده‌اند. آنها این ابزار را تولید کردند و به مشهدی‌ها فروختند تا آنها به سراسر ایران بفروشند.
آرمان‌هایی که به بار نمی‌نشینند
از سوی دیگر بهمن باقری، تولیدکننده شیشه از استان آذربایجان‌شرقی هم یکی دیگر از صنعتگران ایرانی است که درباره مشکلات فعالان صنایع‌دستی در کشورمان صحبت می‌کند. باقری در این زمینه به روابط‌عمومی نمایشگاه می‌گوید: 24سال پیش در آلمان در رشته رباط‌سازی فعالیت می‌کردم. علت برگشتم به ایران این بود که تریلی‌های ترک زیادی را در مرز می‌دیدم که در حال انتقال کالا به ایران بودند. فکر کردم باید این جریان برعکس باشد.
او می‌گوید: حالا 24سال است که کوره شیشه‌گری من در تبریز روشن است. من موفق شدم صنایع‌دستی‌ای تولید کنم که با ایتالیا قابل رقابت باشد و 17 تریلی به آلمان صادرات داشتم، اما حالا با مشکلات ارزی، تورم داخلی، گران شدن گاز و ثابت نگهداشتن قیمت دلار روز‌به‌روز ضعیف‌تر شده‌ام و احتمالا دو ماه دیگر از این کار خداحافظی می‌کنم. من با حدود 80 کارگر کار می‌کردم که همه بیمه بودند، اما حالا با 20 نفر کار می‌کنم.
به خطر افتادن تولید
محمد بشیری، رییس انجمن سفال و سرامیک لالجین همدان نیز از اتفاقاتی که در مرکز تولید سفال و سرامیک ایران در حال وقوع است و تولید آن را به خطر انداخته پرده بر می‌دارد: خروج خاک رز که از آن تولیدات سفال و سرامیک انجام می‌شود، معضل بزرگی شده که احتیاج دارد هرچه سریع‌تر برای آن چاره‌یی اندیشید. بیشتر کارگاه‌های آجرپزی همدان از این خاک استفاده می‌کنند که این مساله هم تولید سفال را تحت‌الشعاع قرار داده است.
وی بزرگ‌ترین مشکل را قرار ندادن تولیدکنندگان سفال سرامیک به عنوان مشاغل سخت می‌داند: چگونه کارگری که در کوره‌یی با دمای 950 درجه کار می‌کند در زمره مشاغل سخت قرار نگرفته است؟900 کارگاه تولیدی در این شهرستان وجود دارد که اداره گاز به دلیل بافت فرسوده به آنها سوخت‌رسانی نمی‌کند و نفت هم به دلیل مسائل مالیاتی با محدودیت اختصاص می‌یابد. این شرایط کارگاه‌های سفال را نیمه تعطیل کرده است. بشیری همچنین درباره مالیات بر صادرات که مشمول برخی صادرکنندگان شده است: انجمن سفال و سرامیک لالجین سال گذشته 31میلیون دلار صادرات داشت، اما حدود 17نفر از صادرکنندگان به دلیل آنکه اظهارنامه مالیاتی پر نکردند، مشمول مالیات بر صادرات شده‌اند، در حالی که این خلاف قانون بوده است.
مجموعه اظهارنظرهای مسوولان و فعالان صنایع‌دستی نشان می‌دهد که ایران با وجود بهره‌مندی از ظرفیت‌های اساسی در حوزه تولید و صادرات صنایع‌دستی بنا به دلایل گوناگون هرگز نتوانسته بر اساس ظرفیت‌هایش سهم قابل قبولی را در گردش مالی این صنعت داشته باشد. حضور چهره‌یی مانند مونسان این نوید را به فعالان این بخش می‌دهد که در دوره جدید، ساختار سازمان‌یافته‌یی برای حل مشکلات این بخش و توسعه صادرات این نوع محصولات در نظر گرفته شود.
