حذف مُهر طلاق از شناسنامه؛ آری یا خیر؟

پای گفت‌وگوی زنان مطلقه که بنشینی، از این خواهند گفت که «مهر طلاق»، دست‌کم برای آنان به عنوان یک زن، تنها نشان‌دهنده پایان نافرجام یک زندگی مشترک نیست. زنان مطلقه معمولا در یافتن شغل یا خانه هم زیر نگاه‌های سنگینی سر خم می‌کنند که نمی‌خواهد این زنان را در میان خود بپذیرد. بار سنگین اداره خانواده تک‌سرپرست از یک‌سو و فشارهای اجتماعی که به دنبال این نگاه بر زنان آوار می‌شود هم مشکلات آنها را افزایش می‌دهد.

آسیب‌ها و مصایبی که طلاق از پی خود می‌آورد، سیاهه‌یی بلندبالا است؛ از انحرافات اجتماعی تا آسیب‌های روحی و روانی. آسیب‌هایی که سالانه هزینه‌هایی بسیار را بر فرد و جامعه تحمیل می‌کنند. احتمالا هم همین آسیب‌ها، پس از سال‌ها قانونگذاران را به چاره‌اندیشی واداشته است. حمید درخشان‌نیا، رییس سازمان ثبت احوال کشور، چندی پیش از تهیه پیش‌نویس طرحی مبنی بر «حذف ثبت طلاق از شناسنامه» خبر داد و ابراز امیدواری کرد که با اجرای این طرح، برخی مشکلات زنان مطلقه حل شود. همزمان با مطرح شدن این طرح نظرات مخالف و موافق بسیاری پیرامون آن شکل گرفت.

برخی کارشناسان معتقد بر رفع مشکلات زنان مطلقه و تسهیل ازدواج مجدد آنها به‌واسطه تصویب این طرح و برخی دیگر آن را موجب افزایش آمار طلاق و عدم اعتماد برای ازدواج می‌دانند. ایسنا در این رابطه به گفت‌وگو با تنی چند از فعالان حقوق زن و روانشناسان پرداخته که نظرات مثبت و منفی آنها در ادامه می‌آید.

 تبعات مثبت حذف طلاق از شناسنامه

سارا گلستانی، کارشناس ارشد مشاوره خانواده، با اشاره به آثار مثبت این طرح برای کاهش فشار روانی و استرس زنان، به ایسنا گفت: افراد به جای آنکه به «شرایط» تاهل یکدیگر بپردازند، به دنبال شناخت «ویژگی»های یکدیگر می‌روند. بنابراین این طرح می‌تواند فشار را هم از روی زنان مطلقه و هم از روی کل جامعه کم کند و شکل‌گیری ازدواج را واقع‌بینانه‌تر و ماندگارتر کند.

گلستانی ارزش‌گذاری منفی و کاهش اعتماد به نفس زنان را از دیگر تبعات فشار روانی طلاق دانست و ادامه داد: در نتیجه نگاه منفی به زنان مطلقه، آنها به جای تمرکز بر اینکه چه کسی مناسب زندگی مشترک با آنهاست، به این فکر می‌کنند که آیا کسی حاضر است آنها را با این برچسب بپذیرد یا نه؟ از سوی دیگر در کسانی‌که جدا نشده‌اند هم این احساس ایجاد می‌شود که باید شرایط سخت و نامناسب را که راه‌حل آن طلاق است در هر شرایطی تحمل کنند.

او مقاومت فرهنگی خانواده‌ها و دیدگاه‌های منفی آنها نسبت به ازدواج با زن مطلقه را واجد ریسکی بالا دانسته و ادامه داد: در فرهنگ ما به این دلیل که مردان مجرد به شکل ناسالم وابستگی‌های زیادی به خانواده خود دارند، فردیت و انتخاب‌های شخصیشان تحت تاثیر احساسات و نگرانی‌های خانواده‌شان قرار می‌گیرد. خانواده در اینجا تعیین‌کننده است که فرد با یک مطلقه ازدواج کند یا نه؟ حال اگر خانواده سنتی بوده و قضاوت درباره مطلقه بودن برایشان مهم باشد از این ازدواج جلوگیری می‌کند؛ زیرا نمی‌خواهند پیش داوری‌های جامعه را متحمل شوند.

اعظم حاجی عباسی، دبیرکل جامعه زینب(س) هم با بیان اینکه ازدواج همواره یکی از ابزارهای حفظ سلامت و بقای جامعه است، می‌گوید: این طرح وجهه اجتماعی فرد را بهتر حفظ می‌کند و باعث می‌شود رغبت بیشتری به ازدواج بعدی داشته باشد، اگر چه این طرح به این شکل نکات منفی هم مانند پنهانکاری دارد اما در هر صورت جنبه مثبت این طرح از جنبه‌های منفی آن بیشتر است.

 شکستن قبح

بسیاری از جامعه شناسان اما، مطرح شدن طرح حذف طلاق از شناسنامه را زمینه‌یی برای اشاعه بی‌اعتمادی در جامعه می‌دانند. به اعتقاد این گروه حذف ثبت طلاق از شناسنامه فرهنگ پنهان کاری در ازدواج را گسترش می‌دهد. همچنین مخالفان این طرح معتقدند عادی‌سازی و تسهیل فرایند طلاق ممکن است باعث افزایش آمار طلاق شود.

شبابی با بیان اینکه که زنان مطلقه باید با اتفاق تلخی که در زندگیشان پیش آمده مواجهه منطقی داشته باشند ادامه می‌دهد: مطرح شدن این طرح به این شکل تنها صورت مساله را پاک می‌کند. زنان احساس می‌کنند که خب الان می‌توانند بر استرس بعد از طلاق فائق شوند به سرعت دست به تصمیم‌گیری بزنند، اما باید اتفاقی به شکل دقیق‌تر و جدی‌تری در این مورد بیفتد.

شبابی ادامه می‌دهد: گاهی می‌بینیم وقتی اختلافی در زندگی به وجود می‌آید تصمیم اولیه زن این است که برای حل مشکلاتش جدا شود اما بعد که بیشتر فکر می‌کند می‌گوید با اثرات نامطلوب آن چه کنم؟ جامعه چه برداشتی از من به عنوان یک زن مطلقه خواهد داشت؟ به همین دلیل وقتی فرد احساس کند که خیلی راحت می‌تواند این اسم را از روی خودش بردارد ممکن است تصمیم‌های زودهنگامی بگیرد که تبعات نامطلوبی داشته باشد.

شبابی از سوی دیگر به پیامد‌های از بین رفتن قبح طلاق اشاره می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر بیش از 50 درصد طلاق‌ها در 5 سال اول زندگی مشترک اتفاق می‌افتد. یکی از علل طلاق این است که زن یا مرد می‌گوید آن چیزی که طرف مقابل، پیش از ازدواج از خودش ارائه داده بود واقعیت نداشته است. بنابراین این طرح ممکن است بطور ناخواسته به این مساله دامن بزند.

 پاک کردن صورت مساله؟

برخی از مخالفین این طرح هم معتقدند قرار نیست با حذف واژه طلاق از شناسنامه زنان تغییر خاصی در اصل ماجرا ایجاد شود. مینو اصلانی، رییس بسیج جامعه زنان، در این باره می‌گوید: ما باید ببینیم که شرع مقدس درباره مساله طلاق به عنوان پدیده‌یی مذموم چه نظری دارد. زن مومنی که یک‌بار طلاق گرفته بخواهد دوباره ازدواج کند طبیعتا به طرف مقابل خواهد گفت که من یک‌بار ازدواج کرده‌ام. مگر آنکه بخواهیم جامعه را به سمت عدم صداقت پیش ببریم.

اصلانی مطرح شدن این طرح را پرداختن به مسائل حاشیه‌یی زنان می‌داند و ادامه می‌دهد: در حال حاضر بحث‌های اصلی درباره جلوگیری از طلاق و توانمند‌سازی زنان و مردان برای محکم‌سازی زندگی خانوادگی وجود دارد. من فکر می‌کنم پرداختن به این مسائل حاشیه‌یی نمی‌تواند دردی از جامعه زنان دوا کند. در هر حال ازدواجی رخ داده که به هر دلیلی ناموفق بوده است. یا این خانم می‌خواهد برای همیشه به این شکل زندگی کند و در روند زندگی‌اش دوباره تغییری ایجاد نشود یا اینکه می‌خواهد دوباره ازدواج کند. در این حالت باید حتما طرف مقابل را از اتفاقی که قبلا افتاده است آگاه کند. اینها صرفا مشغولیت‌هایی هستند که مانع از پرداختن به مسائل اصلی می‌شوند.

  باعث افزایش طلاق

محمدامین قانعی‌راد، جامعه شناس حوزه عمومی هم با اشاره به طرح حذف طلاق از شناسنامه زنان به ایسنا گفت: این طرح باعث می‌شود پدیده طلاق تبدیل به واقعه‌یی غیرحیاتی و بی‌اهمیت شود. فکر می‌کنم هدف کسانیکه این طرح را مطرح کرده‌اند این است که امکان ازدواج مجدد را برای زنان مطلقه فراهم‌تر کنند، این درحالی است که هرگاه شما پدیده‌یی را عادی تلقی کنید، یعنی بگویید چندان مهم نیست و نیازی به ثبت شدن ندارد، با این کار، بطور ناخواسته تکرار آن رخداد هم بیشتر می‌شود.

او با اشاره به اینکه در طرح حذف ثبت طلاق از شناسنامه زنان نوعی نگاه مردسالارانه نهفته است ادامه داد: با مطرح شدن این طرح این نگاه به زنان القا می‌شود که مهم نیست طلاق بگیرند و ما با فراهم کردن زمینه ازدواج مجدد برایشان می‌کوشیم تا راحت‌تر ازدواج کنند و حتی با حذف این عنوان از شناسنامه دچار استرس نشوند. این در حالی است که این طرح با تبعیض جنسیتی که در دل خود دارد، به جای اینکه فکر زنان باشد سعی می‌کند آنان را برای مردان دسترس پذیرتر کند.

او با انتقاد از اینکه این طرح به پختگی لازم نرسیده است، افزود: در این طرح تنها اعلام شده است که ثبت طلاق از شناسنامه حذف خواهد شد و اشاره‌یی به سرنوشت ثبت ازدواج نشده است. ازدواج و طلاق همواره در کنار یکدیگر مفهوم دارند و زوجی را تشکیل می‌دهند که باید در کنار هم مورد توجه قرار گیرند. حکمی که در مورد یکی از این وقایع صادر می‌شود باید برای دیگری هم تعمیم داده شود. اگر قرار است براساس قوانین مدنی یکی از این دو پدیده ثبت نشود، باید نسبت به دیگری همچنین نگاهی اعمال شود.

رییس سابق انجمن جامعه‌شناسی ایران با اشاره به ضرورت استعلام برای مشخص شدن سابقه ازدواج افراد افزود: این کار هیچ کمکی به کاهش آسیب‌های روانی طلاق نخواهد کرد. تبعات روانی طلاق صرفا محدود به ثبت این واژه در شناسنامه نیستند بلکه فرآیند حضور در دفترخانه‌ها، دادگاه‌ها، انجام طلاق و صدور حکم آن تبعات روانی خواهد داشت. شکل گرفتن این فرآیند موجب ایجاد فضای بی‌اعتمادی بین طرفین و به وجود آمدن استرس‌های مضاعف برای زنان خواهد شد.  رییس سابق انجمن جامعه‌شناسی ایران با اشاره به اهمیت خانواده و ضرورت حفظ انسجام این نهاد اجتماعی، ادامه داد: اقداماتی که در حال انجام‌گیری در رابطه با طلاق هستند موجب فروریختن قبح اجتماعی آن پدیده شده‌اند و نباید بیش از این اقداماتی با پیامدهای منفی در این خصوص انجام شود. من معتقد نیستم که گفته شود طلاق پدیده خوب یا بدی است بلکه فکر می‌کنم جامعه به مسیر خودش ادامه می‌دهد.

وی ادامه داد: همانطور که می‌دانید، میزان طلاق در حال افزایش است، اما کاری که ما با قانونگذای انجام می‌دهیم این است که زمینه‌یی فراهم می‌کنیم که این میزان بیش از پیش افزایش پیدا کند، یعنی طلاق برای زنان و مردان تبدیل به پدیده‌یی می‌شود که استرس کمتری دارد، ساده‌تر است و کمتر نشانه‌یی از خود بر جای می‌گذارد. زمانی که چنین فضایی وجود داشته باشد، افراد بیشتر دست به طلاق می‌زنند. باید اجازه دهیم همانطور که پدیده‌هایی مانند ازدواج ثبت می‌شوند، طلاق هم در شناسنامه ثبت شود.