اهمیت راهبردهای پیشگیرانه درخصوص بحران‌های بانکی
ایمان اسلامیان| کارشناس اقتصادی|
توجه به کارکرد پیشگیرانه و نقش نهاد ضمانت سپرده در جلوگیری از بروز بحران‌های بانکی، می‌تواند زمینه تقویت سلامت بانکی و کارایی هر چه بیشتر بانک‌ها را فراهم آورد. احتمالا بزرگ‌ترین کابوس هر بانکدار، ریسک نقدینگی و بروز معضل ناتوانی در ایفای تعهد (Insolvency) است. باوجود طراحی و اداره صنعت بانکداری برمبنای اصل ذخیره جزئی و نگهداری حاشیه نقدینگی حداقلی، ضعف‌های عملیاتی درون بانک (نظیر عدم تطبیق سررسید دارایی‌ها و بدهی‌ها)، رکود اقتصادی یا هجوم بانکی می‌تواند بانک‌ها را با صف سپرده‌گذاران مطالبه‌گر مواجه کرده و گام بعدی این زنجیره نیز بروز پدیده دومینوی سقوط بانک‌هاست. از همین رو نهاد تضمین‌کننده امنیت و استمرار نقدشوندگی سپرده‌های خرد مشتریان به ایجاد احساس اطمینان خاطر در سپرده‌گذاران کمک کرده، تا حد زیادی از بروز هیجانات و تنش‌های اجتماعی جلوگیری کرده و از تبدیل این تنش‌ها به بحران‌های اجتماعی و سیاسی ممانعت به عمل می‌آورد.
در کشور ما صندوق ضمانت سپرده‌ها براساس ماده ۹۵ قانون برنامه پنجم توسعه طراحی و در سال ۹۳ عملا فعالیت خود را آغاز کرد. از ابتدای فعالیت صندوق پیش‌بینی می‌شد که باتوجه به نقش اثرگذار و مطلوب ضمانت سپرده در سایر کشورها، این صندوق بومی نیز بتواند چتر حمایتی مناسبی را برای سپرده‌گذاران خرد فراهم آورد.
لیکن باید در نظر داشت که یکی از آفات و تهدیدات چترهای حمایتی، کاهش انگیزه مدیران و سهامداران بانک‌ها در پیشبرد راهبردهای تحکیم ساختاری و مدیریت ریسک است. استدلال دیگری که در این خصوص مطرح می‌شود این است که بانک‌ها با اطمینان از حساسیت فوق‌العاده حاکمیت نسبت به بروز ناآرامی‌های امنیتی و اجتماعی ناشی از بحران بانکی، به نوعی سواری مجانی گرفته و با ریسک‌پذیری غیرمسوولانه، بهای سوءتدبیر و کارایی پایین خود را از محل منافع ملی تامین می‌کنند.
لذا صندوق ضمانت سپرده علاوه بر نقش‌آفرینی هنگام ورشکستگی بانکی و بازپرداخت سپرده‌های خرد به مشتریان، باید بتواند نقش خود را در استحکام نظام بانکی و اتخاذ راهبردهای پیشگیرانه درخصوص بحران ایفا کند. مهم‌ترین ابزار صندوق جهت ایجاد سازوکار هدایت بانک‌ها به سمت استحکام و کارایی، تعیین نرخ عضویت بانک‌ها براساس رتبه‌بندی عملکردی و مدیریت ریسک است.
در این رابطه شرکت فدرال بیمه سپرده (FDIC) در امریکا با وجود تعداد کثیر اعضای خود، از طریق متناسب کردن حق بیمه با نرخ ریسک بانک‌ها عملا توانسته به بهبود کارایی و استقرار مولفه‌های حاکمیت شرکتی در بانک‌های عضو کمک کند. لذا بدیهی است در صورت تداوم روند جاری و اخذ حق عضویت سالانه برابر از بانک‌ها، در عمل استحکام بانک‌ها و ایجاد کارایی پایدار محقق نخواهد شد.
علاوه بر این، صندوق ضمانت سپرده‌ها می‌تواند با ایفای نقش فعال در پایش شاخص‌های سلامت بانکی و هدایت بانک‌ها به تامین مالی پایدار از محل منابع جذب شده با ماندگاری قابل‌قبول و مطابقت سررسید دارایی‌ها و بدهی‌ها، موجبات استحکام هر چه بیشتر بانک‌ها را فراهم آورد.
در پایان باید در نظر داشت که طراحی و راه‌اندازی صندوق ضمانت سپرده‌ها، خیزی جسورانه جهت ارتقای صنعت بانکداری کشور بوده و تحقیقا تقویت کارکرد پیشگیرانه و نقش صندوق در جلوگیری از بروز بحران‌های بانکی، می‌تواند ضمن کاهش هزینه و بهبود اثرگذاری، موجب استحکام و کارایی پایدار بانک‌ها شود.
