اعداد بزرگ و ناملموس رشد اقتصاد
واسطه‌گری مالی بیشترین نقش را در رشد بخش خدمات داشته است
گروه اقتصاد کلان
مرکز آمار هفته گذشته نرخ رشد اقتصادی بهار ۹۶ را ۷درصد اعلام کرد که تعجب بسیاری از کارشناسان اقتصادی را برانگیخت. همچنان که سیامک قاسمی در این باره نوشت: «این ابهام در فضاى اقتصاد سیاسى ایران مطرح است که آیا مکانیزم‌هاى محاسبه نرخ رشد اقتصادى فصلى در ایران وجود دارد یا این آمارها بیشتر برآوردهایی با رنگ و بوى سیاسى است و خطاهای آمارى قابل‌ملاحظه در محاسبه آنها متصور است. هما‌ن‌طور که به عنوان مثال در سال ١٣٩٤هیچ آمار نرخ رشد اقتصادى فصلى توسط مرکز آمار ایران و بانک مرکزى اعلام نشد و نرخ رشد نزدیک به صفر مربوط به کل سال ١٣٩٤ در شهریورماه سال بعد اعلام شد.»
برخی دیگر از کارشناسان اقتصادی میزان رشد ۷درصدی اقتصاد را زیرسوال بردند و با استدلال‌هایی مانند ظهور آثار خیز نفتی سال گذشته در بخش‌های اقتصادی پیش‌بینی کرده‌اند که این میزان رشد در ادامه سال تداوم نخواهد داشت.
مرکز آمار دیروز با انتشار جزئیات کامل رشد اقتصادی بهار ۹۶، تاحدی به این ابهامات پاسخ داده و می‌توان با استناد به اطلاعات آن در فضای کمی روشن‌تری به اقتصاد فصل گذشته نگاه کنیم. در بهار امسال گرچه رشد بخش غیرنفتی از بخش نفتی پیشی گرفته است اما روند رشد بخش‌های اقتصادی فصل‌های بهار چند سال اخیر نشان می‌دهد، رکود سال‌های ۹۲ تا ۹۴، چگونه این بخش‌ها را آسیب‌پذیر کرده و تا رسیدن به شرایط مطلوب فاصله زیادی دارد.
گروه کشاورزی که در بهار سال گذشته توانسته بود رشد ۱۰,۷درصدی را تجربه کند، رشد این بخش امسال به ۳.۱درصد کاهش پیدا کرده است. افزایش رشد بخش معدن (منهای نفت) و صنعت، خروج بخش ساخت و ساز مسکن از رکود و رشد مثبت تشکیل سرمایه ثابت برای دومین فصل متوالی، پس از نرخ رشد منفی در ۷ فصل پی‌درپی، از نکات برجسته ارقام مرکز آمار است؛ ارقامی که بازهم بازگو‌کننده یک تفکر عمومی است؛ چرا آمارهای رشد و بهبود اقتصادی برای مردم ملموس نیست؟ آیا مسکن، صنعت و بخش‌های غیرنفتی برای مردم نیز از رکود خارج شده است؟
کندشدن آهنگ رشد بخش‌های نفتی
به گزارش «تعادل»، آخرین اطلاعات منتشرشده از سوی مرکز آمار نشان می‌دهد اقتصاد بهار ۹۶ ایران در بخش‌های صنعت، معدن و خدمات رشد قابل‌توجهی داشته و در بخش کشاورزی کاهش رشد اقتصادی را تجربه کرده است. محاسبات فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ۱۵ بخش اصلی متشکل از ۴۲ رشته فعالیت انجام می‌شود که بر این اساس گروه کشاورزی شامل زیر بخش‌های زراعت و باغداری، دامداری، جنگلداری و ماهیگیری، گروه صنعت شامل زیر بخش‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیر بخش‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، هتل و رستوران، حمل و نقل و ارتباطات، واسطه‌گری‌های مالی، مستغلات، امور عمومی، آموزش، بهداشت و مددکاری و سایر خدمات است.
محاسبات فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ۱۵ بخش اصلی متشکل از ۴۲ رشته فعالیت انجام می‌شود که بر این اساس گروه کشاورزی شامل زیر بخش‌های زراعت و باغداری، دامداری، جنگلداری و ماهیگیری، گروه صنعت شامل زیر بخش‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیر بخش‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، هتل و رستوران، حمل و نقل و ارتباطات، واسطه‌گری‌های مالی، مستغلات، امور عمومی، آموزش، بهداشت و مددکاری و سایر خدمات است.
صنعت و خدمات پیشتازان رشد
مجموع رشد اقتصاد در فصل بهار بدون احتساب نفت ۷درصد و با احتساب نفت ۶,۵درصد بوده است. رشد بخش کشاورزی با ۷.۶درصد کاهش نسبت به بهار سال گذشته، ۳.۱درصد، معدن (منهای نفت) با ۸.۲درصد رشد به ۴.۲درصد، صنعت با ۳.۱درصد رشد ۵.۸درصد و خدمات با افزایش ۹.۱درصدی به ۸.۲درصد رسیده است.
این تغییرات نشان می‌دهد برخلاف بهار سال ۹۵ که بخش کشاورزی و استخراج نفت و گاز طبیعی بیشترین رشد و سهم را در رشد ۵,۸درصدی داشته‌اند، در بهار ۹۶، بخش صنعت و خدمات جلودار رشد بوده‌اند. بخش معدن که در فصول سال گذشته با پشت سر گذاشتن رکود و رشدهای منفی متوالی، جهش چشم‌گیری را تجربه کرده و رشدهای بالای ۳۲.۹درصدی را برای کل سال ثبت کرده بود، در بهار امسال آهنگ رشد آن کند شده و از رشد ۲۶درصدی در بهار سال گذشته به رشد ۴.۶درصدی در بهار امسال تقلیل پیدا کرده است.
این افت بیشتر تحت تاثیر کاهش رشد استخراج نفت و گاز طبیعی است که با لبریزشدن ظرفیت تولید بخش نفت، در بهار امسال به رشد ۴,۷درصد رسیده درحالی که بهار سال گذشته رشد ۲۷.۹درصدی برای بخش گزارش شده بود.
یکی از نکات مبهم این ارقام، کاهش رشد بخش کشاورزی است. در فصل گذشته و در سال آبی
۹۵-۹۶ اتفاق خاص و عجیبی در این بخش رخ نداد و انتظار می‌رفت رشد این بخش فراتر از ۵ تا ۶درصد باشد، اما ارقام جداول مرکز آمار، نرخ رشد این بخش را ۳,۱درصد نشان می‌دهد. بخش ساختمان هم که از تابستان ۹۱ وارد رکود شده بود و هر فصل رشدهای منفی را ثبت می‌کرد، در ادامه رشد زمستان ۹۵، در بهار ۹۶ به رشد ۷.۱درصد دست یافت. رشد بخش ساختمان در بهار سال گذشته منفی ۱۵.۱درصد بود.
وزنه سنگین واسطه‌گری در رشد خدمات
یکی از کارشناسان اقتصادی با اشاره به رشد ۳۲درصدی واسطه‌گری مالی، یکی از دلایل افزایش رشد اقتصادی در فصل بهار را این بخش دانسته و ریشه این رشد را هم در افزایش حجم معاملات اوراق اسناد خزانه عنوان کرده بود اما طبق محاسبات مرکز آمار ایران سهم این بخش از رشد اقتصادی تنها ۱,۳درصد است. بنابراین در صورتی که این بخش ۱۰۰درصد رشد کند، ۱.۳درصد به رشد اقتصادی می‌افزاید، در حالی که رشد این بخش در فصل بهار ۳۲.۲درصد بوده است، بنابراین سهم این بخش از کل رشد حداکثر حدود ۰.۴۵درصد است. در یمان دیگر بخش‌های مرتبط به بخش خدمات، رشد مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌وکار است که رشد ۸.۴درصدی را ثبت کرده است.
یکی از تحولات مثبت بهار ۹۶، بهبود رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، هم در بخش ساختمان و هم در بخش ماشین‌آلات است. اقتصاد ایران حدود ۲ سال پی‌درپی با تشکیل سرمایه منفی روبه‌رو بود که خطر جدی برای اقتصاد در حال توسعه ایران قلمداد می‌شد. تشکیل سرمایه ثابت در فصل بهار ۷,۱درصد رشد داشته که در این بین تشکیل سرمایه ثابت در بخش ماشین‌آلات ۶.۹درصد و در بخش ساختمان ۷.۳درصد بوده است.
در این میان خالص صادرات کالاها و خدمات در فصل بهار امسال به‌شدت افت کرده است. در بهار سال گذشته خالص صادرات کالاها و خدمات رشد ۸۱,۶۹درصدی را تجربه کرده اما در بهار امسال این رشد به منفی ۷.۳درصد رسیده است. از سال ۹۱ تا پایان فصل بهار ۹۲ به‌طور متوالی در تمام فصول، رشد خالص صادرات کالاها و خدمات منفی بوده اما از تابستان سال ۹۲ تا پایان سال ۹۵ رشد مثبت و با روند صعودی برای این شاخص ثبت شده است. اما در بهار امسال رشد این بخش مجددا به کانال منفی بازگشت.
