اعداد بزرگ و ناملموس رشد اقتصاد
واسطه‌گری مالی بیشترین نقش را در رشد بخش خدمات داشته است
گروه اقتصاد کلان
مرکز آمار هفته گذشته نرخ رشد اقتصادی بهار 96 را 7درصد اعلام کرد که تعجب بسیاری از کارشناسان اقتصادی را برانگیخت. همچنان که سیامک قاسمی در این باره نوشت: «این ابهام در فضاى اقتصاد سیاسى ایران مطرح است که آیا مکانیزم‌هاى محاسبه نرخ رشد اقتصادى فصلى در ایران وجود دارد یا این آمارها بیشتر برآوردهایی با رنگ و بوى سیاسى است و خطاهای آمارى قابل‌ملاحظه در محاسبه آنها متصور است. هما‌ن‌طور که به عنوان مثال در سال ١٣٩٤هیچ آمار نرخ رشد اقتصادى فصلى توسط مرکز آمار ایران و بانک مرکزى اعلام نشد و نرخ رشد نزدیک به صفر مربوط به کل سال ١٣٩٤ در شهریورماه سال بعد اعلام شد.»
برخی دیگر از کارشناسان اقتصادی میزان رشد 7درصدی اقتصاد را زیرسوال بردند و با استدلال‌هایی مانند ظهور آثار خیز نفتی سال گذشته در بخش‌های اقتصادی پیش‌بینی کرده‌اند که این میزان رشد در ادامه سال تداوم نخواهد داشت.
مرکز آمار دیروز با انتشار جزئیات کامل رشد اقتصادی بهار 96، تاحدی به این ابهامات پاسخ داده و می‌توان با استناد به اطلاعات آن در فضای کمی روشن‌تری به اقتصاد فصل گذشته نگاه کنیم. در بهار امسال گرچه رشد بخش غیرنفتی از بخش نفتی پیشی گرفته است اما روند رشد بخش‌های اقتصادی فصل‌های بهار چند سال اخیر نشان می‌دهد، رکود سال‌های 92 تا 94، چگونه این بخش‌ها را آسیب‌پذیر کرده و تا رسیدن به شرایط مطلوب فاصله زیادی دارد.
گروه کشاورزی که در بهار سال گذشته توانسته بود رشد 10.7درصدی را تجربه کند، رشد این بخش امسال به 3.1درصد کاهش پیدا کرده است. افزایش رشد بخش معدن (منهای نفت) و صنعت، خروج بخش ساخت و ساز مسکن از رکود و رشد مثبت تشکیل سرمایه ثابت برای دومین فصل متوالی، پس از نرخ رشد منفی در 7 فصل پی‌درپی، از نکات برجسته ارقام مرکز آمار است؛ ارقامی که بازهم بازگو‌کننده یک تفکر عمومی است؛ چرا آمارهای رشد و بهبود اقتصادی برای مردم ملموس نیست؟ آیا مسکن، صنعت و بخش‌های غیرنفتی برای مردم نیز از رکود خارج شده است؟
کندشدن آهنگ رشد بخش‌های نفتی
به گزارش «تعادل»، آخرین اطلاعات منتشرشده از سوی مرکز آمار نشان می‌دهد اقتصاد بهار 96 ایران در بخش‌های صنعت، معدن و خدمات رشد قابل‌توجهی داشته و در بخش کشاورزی کاهش رشد اقتصادی را تجربه کرده است. محاسبات فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ۱۵ بخش اصلی متشکل از ۴۲ رشته فعالیت انجام می‌شود که بر این اساس گروه کشاورزی شامل زیر بخش‌های زراعت و باغداری، دامداری، جنگلداری و ماهیگیری، گروه صنعت شامل زیر بخش‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیر بخش‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، هتل و رستوران، حمل و نقل و ارتباطات، واسطه‌گری‌های مالی، مستغلات، امور عمومی، آموزش، بهداشت و مددکاری و سایر خدمات است.
محاسبات فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ۱۵ بخش اصلی متشکل از ۴۲ رشته فعالیت انجام می‌شود که بر این اساس گروه کشاورزی شامل زیر بخش‌های زراعت و باغداری، دامداری، جنگلداری و ماهیگیری، گروه صنعت شامل زیر بخش‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیر بخش‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، هتل و رستوران، حمل و نقل و ارتباطات، واسطه‌گری‌های مالی، مستغلات، امور عمومی، آموزش، بهداشت و مددکاری و سایر خدمات است.
صنعت و خدمات پیشتازان رشد
مجموع رشد اقتصاد در فصل بهار بدون احتساب نفت 7درصد و با احتساب نفت 6.5درصد بوده است. رشد بخش کشاورزی با 7.6درصد کاهش نسبت به بهار سال گذشته، 3.1درصد، معدن (منهای نفت) با 8.2درصد رشد به 4.2درصد، صنعت با 3.1درصد رشد 5.8درصد و خدمات با افزایش 9.1درصدی به 8.2درصد رسیده است.
این تغییرات نشان می‌دهد برخلاف بهار سال 95 که بخش کشاورزی و استخراج نفت و گاز طبیعی بیشترین رشد و سهم را در رشد 5.8درصدی داشته‌اند، در بهار 96، بخش صنعت و خدمات جلودار رشد بوده‌اند. بخش معدن که در فصول سال گذشته با پشت سر گذاشتن رکود و رشدهای منفی متوالی، جهش چشم‌گیری را تجربه کرده و رشدهای بالای 32.9درصدی را برای کل سال ثبت کرده بود، در بهار امسال آهنگ رشد آن کند شده و از رشد 26درصدی در بهار سال گذشته به رشد 4.6درصدی در بهار امسال تقلیل پیدا کرده است.
این افت بیشتر تحت تاثیر کاهش رشد استخراج نفت و گاز طبیعی است که با لبریزشدن ظرفیت تولید بخش نفت، در بهار امسال به رشد 4.7درصد رسیده درحالی که بهار سال گذشته رشد 27.9درصدی برای بخش گزارش شده بود.
یکی از نکات مبهم این ارقام، کاهش رشد بخش کشاورزی است. در فصل گذشته و در سال آبی
95-96 اتفاق خاص و عجیبی در این بخش رخ نداد و انتظار می‌رفت رشد این بخش فراتر از 5 تا 6درصد باشد، اما ارقام جداول مرکز آمار، نرخ رشد این بخش را 3.1درصد نشان می‌دهد. بخش ساختمان هم که از تابستان 91 وارد رکود شده بود و هر فصل رشدهای منفی را ثبت می‌کرد، در ادامه رشد زمستان 95، در بهار 96 به رشد 7.1درصد دست یافت. رشد بخش ساختمان در بهار سال گذشته منفی 15.1درصد بود.
وزنه سنگین واسطه‌گری در رشد خدمات
یکی از کارشناسان اقتصادی با اشاره به رشد 32درصدی واسطه‌گری مالی، یکی از دلایل افزایش رشد اقتصادی در فصل بهار را این بخش دانسته و ریشه این رشد را هم در افزایش حجم معاملات اوراق اسناد خزانه عنوان کرده بود اما طبق محاسبات مرکز آمار ایران سهم این بخش از رشد اقتصادی تنها 1.3درصد است. بنابراین در صورتی که این بخش 100درصد رشد کند، 1.3درصد به رشد اقتصادی می‌افزاید، در حالی که رشد این بخش در فصل بهار 32.2درصد بوده است، بنابراین سهم این بخش از کل رشد حداکثر حدود 0.45درصد است. در یمان دیگر بخش‌های مرتبط به بخش خدمات، رشد مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌وکار است که رشد 8.4درصدی را ثبت کرده است.
یکی از تحولات مثبت بهار 96، بهبود رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، هم در بخش ساختمان و هم در بخش ماشین‌آلات است. اقتصاد ایران حدود 2 سال پی‌درپی با تشکیل سرمایه منفی روبه‌رو بود که خطر جدی برای اقتصاد در حال توسعه ایران قلمداد می‌شد. تشکیل سرمایه ثابت در فصل بهار 7.1درصد رشد داشته که در این بین تشکیل سرمایه ثابت در بخش ماشین‌آلات 6.9درصد و در بخش ساختمان 7.3درصد بوده است.
در این میان خالص صادرات کالاها و خدمات در فصل بهار امسال به‌شدت افت کرده است. در بهار سال گذشته خالص صادرات کالاها و خدمات رشد 81.69درصدی را تجربه کرده اما در بهار امسال این رشد به منفی 7.3درصد رسیده است. از سال 91 تا پایان فصل بهار 92 به‌طور متوالی در تمام فصول، رشد خالص صادرات کالاها و خدمات منفی بوده اما از تابستان سال 92 تا پایان سال 95 رشد مثبت و با روند صعودی برای این شاخص ثبت شده است. اما در بهار امسال رشد این بخش مجددا به کانال منفی بازگشت.
