4 روز از نشست خبری محمدحسن پیوندی مدیرعامل هلدینگ تاپیکو می‌گذرد. نشستی که در آن پیوندی براساس قانون رفع موانع تولید خواستار تخفیف 10درصدی در خوراک میعانات گازی پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نسبت به قیمت فوب خلیج‌فارس شد. البته درخواست پیوندی برای اخذ تخفیف بدعتی نبوده و قانون‌گذار این اختیار را به دولت داده که با تشخیص خود تخفیفاتی را شامل خوراک برخی پالایشگاه‌های کشور کند. بنابراین موضوع اصلی این نیست که آیا تاپیکو می‌تواند چنین درخواستی داشته باشد یا خیر، بلکه پرسش اصلی این است که پروژه‌یی با عظمت و مختصات ستاره خلیج‌فارس چرا باید به مرحله‌یی برسد که برای ادامه حیات خود نیازمند دریافت رانت‌های قیمتی باشد. دیروز اما با گفت‌وگویی از سوی یکی از اعضای هیات‌مدیره تاپیکو ابعاد جدیدی از چرایی نیاز ستاره به رانت قیمتی روشن شد. «تعادل» در این گزارش این مساله را مورد کند و کاو قرار داده است.
ابتدا نگاهی به توجیه اقتصادی این پروژه که در پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت نفت ستاره خلیج‌فارس منتشر شده است، می‌اندازیم. در این بخش عنوان شده است پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس (باتوجه به مقیاس و زنجیره تولید) ارزش افزوده بالاتری نسبت به سایر پالایشگاه‌های نفت خام کشور ایجاد خواهد کرد. همچنین به‌دلیل استفاده از تاسیسات زیربنایی منطقه بندرعباس، هزینه‌های سرمایه‌گذاری این پروژه نیز تا سطح زیادی کاهش پیدا خواهد کرد. از سوی دیگر این پروژه باتوجه به موقعیت مکانی خود و قرار گرفتن در کنار آب از موقعیت استثنایی برای صادرات محصولات برخوردار بوده و هزینه‌های حمل و نقل پالایشگاه‌های درون سرزمینی را نخواهد داشت.
مطالعه این چند سطر، این نکته را به ذهن متبادر می‌کند که پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نه‌تنها مستحق دریافت تخفیف بیشتری در خوراک خود نسبت به پالایشگاه‌های دیگر نیست بلکه مضاف بر آن، باید هزینه‌های تولید آن به حدی بهینه باشد که باتوجه به مقیاس تولید نیازمند دریافت هیچ‌گونه تخفیفی از منابع بیت‌المال نباشد.
«تعادل» پیش‌تر در گزارشی تحت عنوان «سامان ستاره خلیج‌فارس با رانت قیمتی» به بررسی این موضوع پرداخته بود که باتوجه به آموزه‌های اقتصاد و نیز سابقه اظهارات شخص محمدحسن پیوندی در زمان قائم‌مقامی وی در شرکت ملی صنایع پتروشیمی، درخواست چنین تخفیفی برای خوراک مجتمع ستاره خلیج‌فارس توجیهی ندارد. اما به نظر می‌رسد که درخواست تخفیف برای خوراک این پالایشگاه تنها نظر شخصی پیوندی نبوده و این استراتژی‌‌ای است که مجموعه هلدینگ تاپیکو با داشتن 49درصد سهام ستاره خلیج‌فارس روی آن اتفاق‌نظر دارد و راه اصلی سر و سامان دادن به وضعیت مالی این پروژه را در گرو اعانات دولتی بیشتر از پیش می‌دانند. در این رابطه، روز گذشته اسلام خسروی عضو هیات‌مدیره هلدینگ تاپیکو در گفت‌وگو با ایسنا، از اهمیت دریافت تخفیف خرید خوراک این پالایشگاه سخن گفت تا در کمتر از یک هفته، برای دومین‌بار شاهد چنین درخواستی از سوی بالاترین مقامات هلدینگ تاپیکو باشیم.
آنچه در ذهن مدیران هلدینگ تاپیکو می‌گذرد این است که با دریافت خوراک بسیار ارزان از سوی وزارت نفت، این مجتمع می‌تواند سود هر سهم خود را بالا برده و از این طریق بخشی (نه تمام) از منابع مالی فازهای بعدی این پروژه را از طریق بازار سرمایه تامین کند. خسروی در این گفت‌وگو اظهار کرد: «اگر تخفیفات لازم برای خرید خوراک به این پالایشگاه داده شود، سهامداران رغبت بیشتری برای تامین سرمایه باقی‌مانده خواهند داشت.»
وی در ادامه صحبت‌هایش راه‌حل دیگر تامین مالی موردنیاز برای تکمیل این پالایشگاه را استفاده از منابع صندوق توسعه می‌داند که به هر حال از نظر اقتصادی گزینه موجه‌تری نسبت به ارزان‌فروشی منابع طبیعی توسط وزارت نفت به حساب می‌آید.
ستاره خلیج‌فارس چندمیلیون دلار دیگر نیاز دارد؟
ستاره خلیج‌فارس در کنار چند پروژه دیگر، کاندیدای دریافت لقب فرسایشی‌ترین پروژه‌های صنعتی ایران است. 11سال است که کلنگ احداث این مجموعه به زمین خورده و از آن زمان تاکنون یک تغییر نسل در کشور روی داده اما حتی یک فاز این پروژه نیز به بهره‌برداری کامل نرسیده است. به‌طور کلی آمار دقیقی از پیشرفت کلی پروژه در فازهای مختلف آن دیده نمی‌شود. در آخرین آمار رسمی اعلام شده از سوی وزارت نفت که در اردیبهشت سال جاری منتشر شد، پیشرفت پروژه به دو بخش فرآیندی و غیرفرآیندی تقسیم شده است. در هر کدام از این دو بخش نیز هر کدام از این فازها وضعیت متفاوتی دارند.
نکته قابل توجه این است که براساس اعلام وزارت نفت در اردیبهشت‌ماه، برآورد کلی اعتبار این پروژه حدود 3میلیارد و 800میلیون یورو بوده است که تاکنون مبلغ 3میلیارد و 700میلیون یوروی آن هزینه شده است. در واقع این پروژه براساس برآورد اولیه باید با صرف 100میلیون یوروی دیگر به بهره‌برداری کامل برسد. اما مسلما کمتر پروژه‌یی در ایران آن هم پس از گذشت یک دهه، براساس تخمین‌های اولیه پیش می‌رود. طبق اعلام هلدینگ رسمی تاپیکو این پروژه برای تکمیل خود ممکن است به یک میلیارد یورو دیگر نیاز داشته باشد. به گزارش «تعادل» به نقل از ایسنا، اسلام خسروی در این زمینه اظهار کرده است: «سرمایه ثبتی این پروژه ۲۵۰۰میلیارد تومان بوده که البته تاکنون 3 میلیارد و ۸۰۰ میلیون یورو از طریق صندوق توسعه اخذ و صرف شده است. برای ادامه راه حدود ۷۰۰میلیون تا یک‌میلیارد یورو دیگر لازم است.» خسروی برای تامین چنین رقم هنگفتی 3 راه‌حل را معرفی می‌کند؛ راه‌حل نخست، جذب این سرمایه از طریق سهامداران، راه‌حل دوم استفاده از منابع صندوق توسعه ملی و راه‌حل سوم برگزاری مناقصه و حضور طرف‌های جدید در این پروژه برای سرمایه‌گذاری است.
تقریبا راه‌حل‌های فوق‌الذکر از سوی خسروی به‌ترتیب از آسان‌ترین به دشوارترین مرتب شده‌اند. آسان‌ترین راه پیش‌روی سهامداران ستاره خلیج‌فارس ازجمله تاپیکو این است که از طریق سهامداران فعلی یا جذب سهامداران جدید، سرمایه موردنیاز خود را تامین کنند. لازمه این اقدام از دیدگاه هیات‌مدیره تاپیکو افزایش جذابیت سهام ستاره خلیج‌فارس است که آسان‌ترین ابزار برای انجام این کار نیز دریافت خوراک ارزان‌تر از سوی دولت و افزایش حاشیه سود است. این همان چیزی است که مدیران تاپیکو به‌دنبال آن هستند، چراکه استفاده از منابع صندوق توسعه ملی نیازمند طرح توجیهی جدیدی است که باید به کارشناسان این صندوق ارائه شود و این طرح اگر توجیه اقتصادی قابل‌قبولی داشت نیازمند یک‌میلیارد دلار دیگر جدا از 3میلیارد و 800میلیون دلار پیش‌بینی شده نبود.
جذب سرمایه‌گذار جدید نیز پیچیده‌ترین حالت ممکن برای تامین سرمایه بوده و نیازمند برگزاری مناقصه‌های داخلی و خارجی است و از این‌رو مدیران این پروژه شاید تمایل نداشته باشند تا در چنین شرایطی سراغ این گزینه سخت بروند. خسروی نیز در گفت‌وگو با ایسنا این نکته را تایید کرد که این گزینه تنها در حد یک مذاکره است و هنوز به قطعیت نرسیده است.
اما تصمیم‌گیرنده اصلی در این میان وزارت نفت و شخص بیژن زنگنه است. وزیر نفت باید تصمیم بگیرد که آیا این پروژه استحقاق دریافت چنین تخفیف عظیمی برای خوراک خود را دارد یا خیر. شاید اعمال چنین تخفیفی برای یک پالایشگاه مهجور در یک گوشه از سرزمین داخلی چندان حساسیت‌برانگیز نباشد اما ما در حال صحبت در رابطه با پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس هستیم که تنها ظرفیت تولید بنزین آن 36 میلیون لیتر در هر روز است که معادل 55درصد مجموع تولید دیگر پالایشگاه‌های کشور است. ظرفیت پالایش این پالایشگاه مبتنی بر میعانات گازی در صورت تکمیل 360 هزار بشکه در روز است. یک محاسبه سرانگشتی نشان می‌دهد که با فرض قیمت 50 دلاری نفت‌خام و فاصله نزدیک آن با قیمت میعانات گازی، درخواست تاپیکو برای تخفیف 10درصدی نسبت به فوب خلیج‌فارس معادل 5دلار در هر بشکه است. باتوجه به ظرفیت تولید و ضرب آن در تعداد روزهای سال، حجم تخفیف اعطا شده به خوراک ستاره خلیج‌فارس به ازای هر سال بیش از 650میلیون دلار خواهد بود. باتوجه به استناد مدیرعامل هلدینگ تاپیکو به متن قانون رفع موانع تولید، این تخفیف می‌تواند تا 10 سال ادامه داشته باشد که در این صورت رقم تخفیف اعطا شده به تاپیکو طی این بازه زمانی به حدود 6 میلیارد و 500میلیون دلار خواهد رسید. در واقع ارائه نرخ 95درصد فوب به ستاره خلیج‌فارس نسبت به نرخ 90درصدی در بازه زمانی 10 ساله بیش از 3میلیارد دلار اختلاف ایجاد خواهد کرد. پرسش اصلی اینجاست که چرا یک پروژه نیمه دولتی باید طی 10سال معادل 3میلیارد دلار از منابع بیت‌المال تخفیف دریافت کند تا ضعف‌های مدیریتی انباشته شده در طول مدت ساخت این پروژه را جبران کند؟
