سامان ستاره خلیج‌فارس با رانت قیمتی
روز گذشته محمدحسن پیوندی مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تامین، نشستی خبری برگزار کرد تا به تشریح آخرین وضعیت هلدینگ تاپیکو بپردازد. مهم‌ترین بخش از صحبت‌های پیوندی، درخواست وی از وزارت نفت برای ارائه تخفیف بیشتر در خوراک پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس بود. این خواسته در حالی مطرح می‌شود که پیوندی در زمان حضور خود در شرکت ملی صنایع پتروشیمی بارها واحدهای تولیدی پتروشیمی را به خاطر درخواست تخفیف بیشتر در خوراک مورد ملامت قرار داده بود. به عنوان مثال در مهر سال 94 و در روزگاری که پیوندی به‌عنوان قائم‌مقام شرکت ملی صنایع پتروشیمی مشغول به فعالیت بود در گفت‌وگو با «تعادل» و در واکنش به نامه‌نگاری‌های آن روزهای مجتمع‌های پتروشیمی با رییس‌جمهور برای دریافت تخفیف در خوراک چنین اظهاراتی را مطرح کرد: «چنین اعتراض‌هایی به خاطر کاهش حاشیه سود پتروشیمی‌ها به وجود می‌آید. این موضوع نشان می‌دهد که پتروشیمی‌های ایران فاقد مدیریت استراتژیک هستند.» وی ادامه داد: «یک بنگاه اقتصادی که فروش 4میلیارد دلاری دارد باید چنین شرایطی را پیش‌بینی کند نه اینکه حیات و بقای آنها به قیمت خوراک وصل باشد.»
گردش روزگار، محمدحسن پیوندی را در جایگاه مدیرعامل هلدینگ تاپیکو قرار داده است. تاپیکو نزدیک به نیمی از سهام پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس را دراختیار دارد. پالایشگاهی که کلنگ ساخت آن در سال 85 به زمین زده شد و پس از گذشت 11سال تنها فاز نخست و آن هم به قول وزیر نفت به تولید مستمر رسید و هنوز به‌طور کامل به بهره‌برداری نرسیده است.
به نظر می‌رسد هزینه‌های بالا و مشکلات متعددی که بر سر راه تکمیل این پروژه پالایش میعانات گازی با ظرفیت 360هزار بشکه در روز قرار گرفته، وضعیت اقتصادی آن را پیش از راه‌اندازی کامل وخیم کرده است. همین مساله سبب شده محمدحسن پیوندی با آن سبقه در مخالفت با کاهش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، روز گذشته علنا درخواست اعمال تخفیف 10درصدی خوراک نسبت به فوب خلیج‌فارس را از بیژن زنگنه داشته باشد.
مدیرعامل تاپیکو در صحبت‌های خود برای دریافت چنین تخفیفی از سوی وزارت نفت، به مواد 12 و 13 قانون رفع موانع تولید و ارتقای نظام مالی کشور مصوبه سال 1394 به‌عنوان پشتوانه قانونی استناد کرده است. برای شفافیت بیشتر این خواسته، ابتدا به مرور متن این دو ماده می‌پردازیم. به نظر می‌رسد آنچه در صحبت‌های روز گذشته مدنظر بوده است مربوط به متن ماده 13 این قانون می‌شود. در این ماده عنوان شده است: «کلیه پالایشگاه‌های کشور مشروط به پرداخت و تسویه وجوه نفت خام و میعانات گازی خریداری شده تحویلی به قیمت هر بشکه نود و پنج درصد (۹۵%) تحویل روی کشتی (فوب) خلیج‌فارس و به‌صورت نقدی یا اعتبار اسنادی یک ماهه به شرکت دولتی ذی‌ربط تابعه وزارت نفت، مجازند فرآورده‌های نفتی مازاد بر نیاز داخلی را راسا صادر کنند.»
در تبصره (2) ماده (13) عنوان شده است که شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نفت مجازند در وهله نخست قیمت پایه نفت خام و میعانات گازی عرضه شده در بورس را تا 2درصد کمتر از 95درصد فوب خلیج‌فارس تعیین کنند و در وهله بعدی تا 5درصد کمتر از 95درصد فوب، برای توسعه پالایشگاه‌های موجود یا احداث پالایشگاه‌های جدید تا 10سال پس از بهره‌برداری تعیین کنند.
پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس بزرگ‌ترین پروژه پالایشگاهی کشور و بزرگ‌ترین پروژه در حال ساخت هلدینگ تاپیکو به حساب می‌آید. ابعاد بزرگ این پروژه، مهم‌ترین استدلال پیوندی برای اثبات استحقاق این پروژه برای بهره‌مندی از تخفیف مذکور در قانون رفع موانع تولید است. به گزارش «تعادل» به نقل از فارس، وی در این باره اظهار کرد: «بزرگ‌ترین پروژه ما مربوط به ستاره خلیج‌فارس می‌شود که سهام 49درصدی این پالایشگاه را دراختیار داریم.
من همین‌جا به‌دلیل موقعیت استراتژیک این پالایشگاه که می‌تواند حدود 50درصد از بنزین کشور را تامین کند، از مسوولان ارشد وزارت نفت درخواست می‌کنم نسبت به خوراک این پالایشگاه 5درصد بیشتر تخفیف نسبت به دیگر پالایشگاه‌ها قائل شوند به‌طوری‌که تخفیف خوراک این پالایشگاه از فوب منهای 5درصد به فوب منهای 10درصد برسد.»
استناد به بزرگ بودن پروژه ستاره خلیج‌فارس از سوی پیوندی برای دریافت تخفیف و کاهش هزینه‌های تولید در حالی مطرح می‌شود که یکی از آموزه‌های علم اقتصاد خرد، صرفه‌های ناشی از مقیاس است. صرفه به مقیاس، مفهومی در اقتصاد خرد است که به کسب مزیت کاهش هزینه بر اثر افزایش حجم تولید اشاره دارد. صرفه به مقیاس به معنای آن است که با افزایش حجم تولید، هزینه متوسط تولید هر واحد کالا سرشکن شده و کاهش می‌یابد.
در واقع آنچه باعث رشد بسیاری از صنایع می‌شود دستیابی به صرفه اقتصادی در مقیاس بزرگ‌تر است. بنابراین با استدلالی که روز گذشته از سوی پیوندی ارائه شد و اگر بخواهیم آموزه‌های علم اقتصاد را مبنا قرار بدهیم، پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نه تنها نباید توقع تخفیف بیشتری را برای خود قائل شود بلکه باید بتواند با کاهش هزینه‌های خود ناشی از مقیاس بزرگ‌تر نسبت به دیگر پالایشگاه‌های کشور، با تخفیف کمتری در خوراک به تولید خود ادامه دهد. اما به نظر می‌رسد مسوولان پروژه ستاره خلیج‌فارس، همچون دیگر پروژه‌های کشور به دوپینگ‌های دولتی خو گرفته‌اند و بدون آن قادر به سودآوری نیستند.
استدلال دوم مدیرعامل هلدینگ تاپیکو برای دریافت تخفیف بیشتر خوراک، تکمیل زودتر این پروژه است. پیوندی در این باره گفته است: «این تخفیف به منزله حمایت از یک پروژه ملی است و ما انتظار داریم از مسوولان وزارت نفت به‌دلیل آنکه این پالایشگاه زودتر به نتیجه برسد این تخفیف را قائل شوند.»
درخواست تخفیف برای مواد اولیه با هدف تکمیل پروژه، چیزی جز یک مغلطه اقتصادی نیست. بدون شک از هر کارشناس اقتصادی پرسیده شود که علت تکمیل نشدن یک پروژه اقتصادی چه مواردی می‌تواند باشد به عللی همچون؛ عدم تامین مالی، مدیریت ضعیف پروژه و مواردی از این دست اشاره می‌کند. همان‌طور که در خرداد سال گذشته و پیش از آغاز تولید مستمر فاز نخست این پالایشگاه در اردیبهشت سال جاری، محمدعلی دادور قائم‌مقام مدیرعامل مجتمع پالایشی ستاره خلیج‌فارس در گفت‌وگو با صداوسیما، دلایل تاخیر در تکمیل ستاره خلیج‌فارس را این‌گونه برشمرد: «دلایل تاخیر به 3دسته تقسیم می‌شوند؛ نخست تحریم‌ها بودند که باعث شدند تجهیزاتی را که خارجی‌ها قول تامین آن را داده بودند، نتوانیم دریافت کنیم و ما مجبور شدیم که دوباره سفارش‌گذاری کنیم یا از طرف خارجی یا تولیدکنندگان داخلی تهیه کنیم. دومین عامل، عدم تامین نقدینگی بود. با تلاش‌های مدیرعامل مجتمع و حمایت‌های وزیر نفت و قائم‌مقام ایشان و همچنین پشتیبانی‌های معاون اول رییس‌جمهور، ما پس از یک سال و اندی تلاش توانستیم وام 650 میلیون یورویی (صندوق توسعه) را مصوب و اجرایی کنیم. از آبان‌ماه 93 تاکنون نزدیک 38درصد از این وام عملیاتی و دریافت شده است. باتوجه به فشاری که روی این مجتمع پالایشی قرار دارد، واقعا این نقدینگی می‌توانست سریع‌تر و روان‌تر در اختیار این شرکت قرار بگیرد تا ما بتوانیم زودتر پروژه را به بهره‌برداری برسانیم که متاسفانه این اتفاق نیفتاد. سومین عامل، اجرای بسیار ضعیف پروژه در دوران گذشته با توجه به طولانی شدن روند اجرای آن بوده است و ما مجبور به دوباره‌کاری‌های بسیاری در این پروژه شده‌ایم.»
همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، در هیچ قسمت از صحبت‌های این مقام مسوول پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس، صحبتی از قیمت خوراک به‌عنوان یکی از عوامل عدم تکمیل پروژه دیده نمی‌شود. بنابراین نام بردن از قیمت مواد اولیه و خوراک به‌عنوان یکی از دلایل عدم تکمیل فیزیکی پروژه از سوی پیوندی، در هیچ تعریف اقتصادی‌ای نمی‌گنجد و بیشتر پوششی بر دیگر ضعف‌های اجرایی این پروژه است.
شاید بتوان گفت که مقصود پیوندی از این استدلال، دریافت تخفیف برای خوراک فاز اول ستاره خلیج‌فارس است که منجر به سودآوری بیشتر تولید از این فاز شده و از این طریق سرمایه لازم برای تکمیل فازهای بعدی را فراهم آورد. در این حالت نیز، مشخص می‌شود که برنامه توسعه فازهای مختلف این پالایشگاه با ایراد جدی مواجهند به نحوی که تکمیل فازهای دیگر در گرو دریافت یارانه دولتی اضافه برای تولید در فازهای راه‌اندازی شده است.
