بازار «منافع مدت‌دار بادوام» سروسامان گرفت
گروه بورس
اوراق بهادار منفعت سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است؛ مانند گواهی حق اقامت در هتل معین برای روز معین، همچنین حق استفاده از خدمات آموزشی دانشگاه برای ترم یا سال معین، حق استفاده از یک ساعت پرواز برای مقصد معین و حق استفاده از خدمات حج یا عمره برای سال معین نیز از دیگر مزایای این اوراق در راستای توسعه بازار سرمایه اسلامی محسوب می‌شود. مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه با بیان این مطلب عنوان کرد: یکی از اوراق بهاداری که در بازار مالی اسلامی پیشنهاد شده، اوراق بهادار منفعت است که می‌تواند با استفاده از قراردادهای مجاز شرعی، طراحی و در توسعه بخش خدمات و توسعه کمی و کیفی بازار سرمایه اسلامی کمک کند. غلامرضا ابوترابی در خصوص ماهیت اوراق منفعت و کاربردهای آن در بازار سرمایه افزود: یکی از ابزارهای تامین مالی قابل استفاده در بازار سرمایه، اوراق بهادار منفعت است که به توسعه بخش خدمات و توسعه کمی و کیفی بازار سرمایه اسلامی کمک می‌کند. وی افزود: این اوراق از نوع ابزارهای انتفاعی با سود معین است. مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه خاطرنشان کرد: خریداران با خرید اوراق منفعت، به نهاد واسط وکالت بلاعزل می‌دهند تا نسبت به عقد قرارداد اجاره یا اجاره آتی با بانی جهت استفاده از منافع دارایی‌های موضوع قرارداد و نیز انعقاد حق‌العمل کاری با بانی جهت انجام عملیات اجرایی بهره‌برداری از دارایی و ارائه هرگونه خدمات تکمیلی متناسب با موضوع اجاره اقدام کند.
وی اظهار داشت: خرید اوراق منفعت در بازار اولیه یا ثانویه به منزله قبول وکالت نهاد واسط بوده و وکالت نهاد واسط تا سررسید و تسویه نهایی اوراق، معتبر و غیرقابل عزل است. ابوترابی اظهار داشت: اوراق بهادار منفعت در دو بخش عمده «واگذاری منافع آینده دارایی‌های بادوام» و «واگذاری خدمات آینده» می‌تواند به کار گرفته شود. وی با بیان اینکه صاحبان دارایی‌های بادوام گاهی احتیاج به نقدینگی دارند و حاضرند برای تامین آن، بخشی از منافع حاصل از دارایی‌های بادوام خود را جلوتر واگذار کنند، گفت: در این موارد اگر صاحبان دارایی دنبال استفاده‌کننده نهایی (کسی که بخواهد در روز معین از منافع دارایی معین استفاده کند) باشند، احتمال موفقیت خیلی پایین و در حد صفر است؛ لذا برای حل این مشکل می‌توان از اوراق منفعت استفاده کرد.
مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه به سنا گفت: به بیان دیگر صاحبان دارایی برای بخشی از منافع دارایی، اوراق منفعت استاندارد شده منتشر می‌کنند (اوراقی متحدالشکل با ارزش اسمی یکسان که هر یک از آنها حق استفاده از دارایی را برای زمان معینی مشخص می‌کند)، سپس آنها را در مقابل مبلغ معینی به متقاضیان واگذار می‌کنند. یعنی دارندگان اوراق می‌توانند، صبر کنند و در زمان معین از آن منافع استفاده کنند کما اینکه می‌توانند قبل از فرارسیدن مدت به دیگران واگذار کنند. ابوترابی با اشاره به واگذاری خدمات آینده به عنوان کاربرد دوم اوراق منفعت نیز گفت: همانند صاحبان دارایی‌های بادوام، شرکت‌ها و موسسه‌های خدماتی هم گاهی برای تامین سرمایه در گردش یا توسعه فعالیت‌های اقتصادی به منابع مالی نیاز پیدا می‌کنند و حاضرند بخشی از خدمات آینده خود را جلوتر واگذار کنند.
پرکاربردترین روش تامین مالی
وی افزود: در این مورد نیز اگر شرکت‌های خدماتی به دنبال مشتری نهایی (استفاده‌کننده واقعی از خدمات) باشند، احتمال موفقیت در سطح پایین و نزدیک به صفر است؛ در حالی که استفاده از اوراق بهادار منفعت می‌تواند این مشکل را به آسانی حل کند. ابوترابی در خصوص سازوکار اوراق منفعت به عنوان یکی از پرکاربردترین روش‌های تامین مالی از جمله در خریداری امتیاز بهره‌برداری از بزرگراه یا صندلی‌های هواپیما یا سوییت‌های یک هتل برای یک دوره زمانی مشخص گفت: برای مثال، صاحب هتلی می‌خواهد حق استفاده از 100 اتاق معین خود را از ابتدای سال معین تا هزار روز واگذار کند، برای این منظور تعداد صد هزار ورق بهادار که هریک بیانگر حق استفاده از اتاق خاص در تاریخ خاص است، منتشر می‌کند. وی افزود: سپس آنها را بر اساس ارزش فعلی منافع آینده به متقاضیان واگذار می‌کند. دارندگان اوراق، یا خودشان در زمان معین از آن اتاق‌ها استفاده می‌کنند یا آن زمان به اشخاص دیگر واگذار می‌کنند تا آنان از منافع مذکور استفاده کنند. به گفته ابوترابی، واگذاری منافع آینده دارایی‌های بادوام از طریق اوراق منفعت می‌تواند منافع ساعتی، روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه دارایی‌های با بازده مشخص چون منازل، ساختمان‌های تجاری و مسکونی، ورزشگاه‌ها، نمایشگاه‌ها، پارک‌ها، بزرگراه‌ها، اراضی زراعی، باغ‌ها، ویلاها را شامل شود. وی در خصوص رویه اجرایی اوراق منفعت هم گفت: بانی (موسسه خدماتی)، طرح واگذاری منافع دارایی‌های بادوام یا محصولات خدماتی خود را شناسایی کرده و با مراجعه به امین (شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه) شرکت واسط مالی را تشکیل می‌دهد. سپس بانی (موسسه خدماتی)، طی قراردادی منافع دارایی‌های بادوام یا محصولات خدماتی خود را برای زمان معینی به نهاد واسط مالی واگذار می‌کند. مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه افزود: نهاد واسط مالی (ناشر)، بعد از کسب مجوزهای لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار به انتشار اوراق منفعت اقدام کرده، منافع و خدمات خریداری شده را به مردم (سرمایه‌گذاران مالی) واگذار کرده و وجوه سرمایه‌گذاران مالی را جمع‌آوری می‌کند. در آخر هم ناشر با استفاده از وجوه جمع‌آوری شده از واگذاری اوراق منفعت بدهی خود به بانی از بابت خرید منافع و خدمات را می‌پردازد. ابوترابی در پاسخ به این سوال که اوراق منفعت بیشتر برای چه صنایع و شرکت‌هایی مفید خواهد بود، گفت: شرکت‌های مختلف خدماتی همچون شرکت‌های سیاحتی، شرکت‌های حمل مسافر و بار اعم از زمینی، هوایی و دریایی، هتل‌ها، دانشگاه‌های دولتی، خصوصی، آموزشگاه‌ها، بیمارستان‌های تخصصی، رستوران‌ها و سالن‌های پذیرایی می‌توانند از طریق انتشار اوراق منفعت، خدمات آینده خود را واگذار کنند. ابوترابی خاطرنشان کرد: می‌توان گفت شرکت‌هایی که دارایی فیزیکی کمتری دارند و شرایط تامین مالی بر مبنای این نوع دارایی‌ها را بر اساس انواع اوراق قبلی طراحی شده (اجاره، مرابحه و...) ندارند و در عوض به‌واسطه نوع عملیات خود دارای مطالبات بلندمدت یا منافع بلندمدت هستند، می‌توانند از اوراق منفعت برای تامین مالی استفاده کنند.
وی ادامه داد: به عنوان مثال پیمانکار ساخت یک بزرگراه بر اساس قرارداد تا چند سال مالک عواید بزرگراهی است که آن را تکمیل کرده و می‌تواند برای مدت مشخص از عوارض دریافت شده بهره‌برداری کند. پیمانکار به پشتوانه منافع آتی و حقوق عوارضی که در آینده دریافت خواهد کرد، می‌تواند برای تامین مالی پروژه اوراق منفعت منتشر کند. ابوترابی با اشاره به نمونه‌هایی از اوراق منفعت از جمله اوراق خدمات پستی، اوراق الکتریسیته، اوراق پروازی و اوراق آموزش گفت: مثلا اوراق تلفن ممکن است در بردارنده 1000 واحد خدمات تلفن باشد. یعنی واحد خدمت تلفن ممکن است اینچنین تعریف شود: 100 مکالمه محلی یا معادل آن به تناسب مسافت راه یا مکالمات بین‌المللی. این اوراق می‌تواند توسط شرکت تلفن برای تامین مالی بانی یا سرمایه در گردش طراحی شود. وی همچنین با اشاره به چالش‌های تامین مالی در صنعت‌هایی مانند لیزینگ و ظرفیت تامین مالی از طریق اوراق منفعت اظهار داشت: توسعه فعالیت‌های لیزینگ مستلزم تامین منابع مالی مناسب جهت تامین دارایی‌های مورد اجاره است.
ابوترابی با بیان اینکه شرکت‌های لیزینگ، دسترسی نامحدود به منابع مالی ندارند، گفت: ارائه روش‌های جدید تامین مالی برای خروج از این بن‌بست منجر به فرصت‌های جدیدی برای این صنعت خواهد شد و شرکت‌های لیزینگ از جمله شرکت‌هایی هستند که دارایی فیزیکی محدودی دارند. در عوض این شرکت‌ها به‌واسطه نوع عملیات خود دارای مطالبات بلندمدت یا منافع بلندمدت هستند و می‌توانند از اوراق منفعت و خرید دین برای تامین مالی استفاده کنند. وی همچنین با اشاره به اینکه در حال حاضر دستورالعمل تامین مالی از طریق اوراق منفعت فراهم شده است، اظهار داشت: مدل دستورالعمل جدید تامین مالی از طریق اوراق منفعت، بر مبنای عوایدی است که از یک دارایی یا خدمات حاصل می‌شود. ابوترابی درخصوص راه‌های توسعه اوراق منفعت در بازار سرمایه و اینکه بازاریابی ابزارهای مالی جدید در بازار سرمایه از جمله اوراق منفعت در چه وضعیتی است، گفت: مهم‌ترین گام پس از طراحی و پیاده‌سازی موفق هر ابزار مالی، فرهنگ‌سازی و آشنا کردن سرمایه‌گذاران و آحاد جامعه نسبت به ابزارهای مالی جدید و کارکرد آن است که به نوعی بازاریابی ابزارهای مالی محسوب می‌شود.
وی افزود: در صورتی که ابزار مالی طراحی شده متناسب با نیازهای طبیعی سرمایه‌گذاران و بازارهای مالی باشد، این امر خود سبب استقبال روزافزون سرمایه‌گذاران خواهد شد. فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی نقش مهمی در موفقیت یک ابزار در بازارهای مالی ایفا می‌کند. مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه اظهار داشت: خوشبختانه در حال حاضر، شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس، تدابیر زیادی جهت جذب سرمایه‌گذاران و افزایش دانش مالی آنها برداشته که تلاش می‌شود این اقدامات افزایش یابد. علاوه بر این امروزه کلیه شرکت‌های فعال و مطرح در عرصه تجارت الکترونیک و نیز شرکت‌های وابسته بازرگانی، بازاریابی و فروش که دارای جایگاه رسمی و سهم مشخصی از بازار شرکت‌های بزرگ هستند، می‌توانند از اوراق منفعت بهره‌مند شوند. ابوترابی افزود: همچنین ورود ابزارهایی همچون اوراق رهنی مسکن نشان می‌دهد که بازار بدهی در ایران به سرعت در حال توسعه است. در عین حال گرایش بخش دولتی به سمت بازار سرمایه و تامین مالی از طریق اوراق بهادار، امیدواری را برای توسعه بازار سرمایه افزایش داده است.
