دستاوردهای برجام و چشمان بسته مخالفان
اجرای برجام با وجود برخی موانع همچنان با موفقیت به پیش می‌رود و گزارش اخیر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از گام‌های رو به جلو در این مسیر حکایت دارد اما مخالفان همچنان چشم‌های خود را روی دستاوردهای توافق بسته‌اند.
ایرنا در گزارشی پژوهشی و تحلیلی، با بیان این مطلب افزود: مخالفان توافق هسته‌یی در عمر دو سال و اندی برجام همواره کوشیده‌اند تا با روش‌های مختلف این توافق را زیر سوال برده و آن را ناکارآمد جلوه دهند؛ دقیقا مواضعی که «دونالد ترامپ» رییس‌جمهوری امریکا در قبال گرفته و با شرم آور دانستن آن برای امریکا درصدد بهم زدن برجام است.
با نگاهی به مواضع مخالفان در ایران و امریکا، این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که چطور می‌شود توافق هسته‌یی برای هیچ یک از دو طرف اصلی توافق یعنی ایران و امریکا ثمربخش نباشد؟ گزارش شهریورماه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به این ابهام پاسخ می‌دهد.
پیشبرد برجام از زبان مجلس
بر پایه قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» یک سری وظایفی برای نمایندگان مجلس شورای اسلامی و همچنین وزارت امور خارجه تعریف شده است. بطوری که وزیر امور خارجه هر سه ماه موظف به ارائه گزارش به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی است و در مقابل کمیسیون مذکور نیز هر شش ماه گزارشی از پیشبرد برجام را نوشته و در صحن مجلس قرائت می‌کند.
ضمن اینکه هیات نظارت بر برجام متشکل از روسای جمهوری و مجلس، وزیر امور خارجه، دبیر شورای عالی امنیت ملی، رییس سازمان انرژی اتمی، وزیر دفاع و چند تن دیگر از مقامات کشور به عنوان مرجع تشخیص نقض احتمالی توافق بر این امر نظارت دارند. در گزارش اخیر مجلس به دو جنبه برجام توجه شده که عبارت بودند از دستاوردها و موانع پیشبرد. در بخش موانع موجود بر سر اجرایی درست برجام، بیش از هر موضوعی به کارشکنی‌های امریکا اشاره شد که محدودیت صدور روادید برای شهروندان ایرانی، تهدید و تحریم‌های غیرهسته‌یی در قالب عناوین حقوق بشری، موشکی و... از آن جمله محسوب می‌شد.
بخش دستاوردهای ایران از اجرای برجام اما قابل ملاحظه بود. براساس گزارش مذکور «رفع تحریم‌ها در حوزه نفت، گاز پتروشیمی به شکلی که میانگین صادرات روزانه نفت خام ومیعانات گازی کشور به بیش از دو برابر نسبت به زمان قبل از برجام افزایش داشته است. همچنین با انعقاد تفاهم نامه‌های متعدد در حوزه توسعه زیرساخت‌های نفت و گاز، زمینه برای عقد قراردادهای بین‌المللی فراهم و برخی از آنها عملیاتی و اجرایی گردیده است، که قدم مناسبی در جهت جذب شرکت‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری خارجی است.»
افزون بر آن، در بخش « تحریم‌های رفع شده» کمیسیون به حوزه حمل و نقل نیز اشاره شد و در بخشی از آن آمد: در حوزه حمل و نقل پس از برجام زمینه خرید هواپیماهای مسافربری نو از شرکت‌های سازنده فراهم گردید که از جمله می‌توان به انعقاد قرارداد خرید 100 فروند ایرباس، 80 فروند بوئینگ و 20 فروند هواپیمای ATR توسط هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران «هما» و امضای قرارداد خرید 30 فروند هواپیمای بوئینگ (قابل افزایش تا 60 فروند) توسط شرکت هواپیمایی آسمان اشاره نمود.
براساس برجام تحریم 70 فروند از هواپیماهای خط هوایی جمهوری اسلامی ایران لغو و زمینه خرید قطعات هواپیما به قیمت رسمی کشورهای سازنده و نیز تعمیر هواپیما با مشارکت کشورهای دیگر و تامین سوخت هواپیما فراهم شده است. شایان ذکر است تاکنون سه فروند هواپیمای ایرباس و 4 فروند هواپیمای ATR تحویل هواپیمایی هما شده است.
همچنین این گزارش افزود که «در چارچوب لغو تحریم‌های مرتبط هسته‌یی وفق برجام، مجموعا تعداد 611 شخص و نهاد ایرانی، به همراه 303 فروند هواپیما، نفتکش و کشتی (مجموعا 914 مورد) همزمان با اجرایی شدن برجام و طی یک سال اخیر، از فهرست سه گانه تحریم‌های هسته‌یی شورای امنیت، امریکا و اتحادیه اروپا خارج شده‌اند».
آزادسازی بخش قابل توجهی از وجوه مسدود شده قبل از برجام و دسترسی بانک مرکزی به آن، فراهم شدن امکان دریافت وجوه حاصل از فروش نفت (در حوزه ارزهای غیر از دلار)، برقراری ارتباط با بانک‌های کوچک دنیا از طریق شبکه بانکی کشور، برقراری مجدد سیستم پیام رسانی مالی موسوم به سوییفت، خروج موقت از فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی، بهبود جایگاه ریسک تعامل مالی با ایران از ا7 (بالاترین ریسک) به 6 از سوی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، تنها گوشه‌یی از دستاوردهای عملیاتی‌سازی برجام از نگاه نمایندگان مجلس در این گزارش بود.
«دستاورد» یا «دستاورد‌سازی»؟
با وجود دستاوردهای چشمگیر ایران از توافق هسته‌یی که به صورت مستند و آماری از کمیسیون مربوطه مجلس انتشار یافته ولی مخالفان حاضر به پذیرش واقعیت نیستند و آن را «دستاورد‌سازی» می‌دانند. آنان مدعی‌اند که گزارش کمیسیون امنیت ملی مجلس «تایید تقریبا هیچ با کمی تعارفات» بوده است! نکته دیگر اینکه هرچند کارشکنی و مانع تراشی کنگره و کاخ سفید در دولت جمهوری‌خواه ترامپ بر همگان آشکار شده اما نادیده انگاشتن دستاوردهای برجام، بی‌انصافی بزرگی در حق مسوولان کشور، نهادهای اثرگذار و نیز معماران توافق هسته‌یی است.
تقلیل اهمیت توافق هسته‌یی به نوع رفتار امریکا از جانب منتقدان و مخالفان داخلی نه تنها گویای واقعیت نیست بلکه به هدفی می‌انجامد که مدنظر دولتمردان ایالات متحده است؛ هدفی مبنی بر خروج از برجام و بازگشت به دوره قبل از مذاکرات. در حالی که امریکا فقط یکی از اعضای توافق چند جانبه و معتبر بین‌المللی است که خواست و اراده یک کشور نمی‌تواند به آن لطمه وارد آورد. نکته دیگر اینکه نباید از دریچه اقتصادی محض به نتایج برجام نگریست چرا که توافق هسته‌یی برای جمهوری اسلامی همواره با رهاوردهای سیاسی همراه بوده است. در سایه تغییر نگرش جهان به فعالیت‌های هسته‌یی ایران، کاخ سفید تاکنون نتوانسته نقشه‌های ضد ایرانی خود را عملی سازد.
علاوه بر آن، شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که پیشتر شدیدترین تحریم‌ها را علیه جمهوری اسلامی به کار می‌بردند، حال به عنوان سدی در برابر خواسته‌های ترامپ و کنگره عمل می‌کنند. تکرار گزارش‌های مثبت آژانس و حمایت قاطعانه سایر اعضای گروه 1+5 از برجام یکی از مهم‌ترین دستاوردهای توافق هسته‌یی به شمار می‌رود و گویای آن است که امریکا در وضعیت فرو رفتن در انزوا قرار گرفته؛ وضعیتی که ایران تا قبل از توافق در آن قرار داشت.
