تالار نقره‌‌ای فضای انحصاری بازار پسته را می‌شکند

گروه بورس  

 طی سال‌های اخیر پسته ایران در بازار جهان یکه تازی می‌کرد، اما اکنون بیش از نیمی از جایگاه خود را در بازار جهانی از دست داده است، از جمله دلایل مهم برای وضعیت حال حاضر بازار پسته مدیریت سنتی آن است؛ این در حالی است که در دنیای امروزی این نوع از مدیریت با چالش‌های بسیاری همراه است.

به گزارش «تعادل »از آنجایی که در حال حاضر مکانیسم کشف قیمت در بازارپسته به صورت شفاف و عینی وجود ندارد، به نظر می‌رسد در وهله نخست بحث کشف قیمت به میان می‌آید. این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد که بورس کالا، محصولی را انحصاری نمی‌کند، بلکه فضای رقابتی به وجود می‌آورد؛ در واقع بورس کالا، محصولی نمی‌خرد بلکه فضای شفافی برای تولیدکننده و خریدار فراهم می‌کند تا کشف قیمت انجام شود.

در همین حال معضل بعدی بحث ریسک‌های مرتبط با معاملات دوجانبه در بازار پسته است، بسیاری از معامله گران پس از معامله پول خود را دریافت نکرده یا در زمانی دریافت کرده‌اند که دیگر ارزش زمانی پول منفعت آنها را کم کرده یا از بین برده است.

بر این اساس از همه این صحبت‌ها بگذریم ایران از 2500 سال پیش تولیدکننده پسته بوده، طبق آمارهای رسمی نخستین محموله صادراتی در سال 1301 به روسیه و قرقیزستان صادر شده است. از آن سال تا 5 سال گذشته ما به مرز تولید 300‌هزار تنی یعنی بالاترین تولید جهان رسیدیم، در همان سال‌ها با کم آبی استان کرمان مواجه شدیم که در پی آن خشکی باغات پسته رخ داد و سقف تولید پسته ایران به 200‌هزار تن سقوط کرد.

با بهبود شرایط جوی استان کرمان و انتقال قسمتی از تولید این محصول به پنج استان دیگر، امسال تولید 250‌هزار تنی را پیش بینی کرده بودیم، این در حالی است که در زمان برداشت متاسفانه با پوکی پسته مواجه شدیم که همین مساله باعث شد تولید 250‌هزار تنی جای خود را به تولید 210‌هزار تن پسته در سال جاری بدهد. بنابراین با توجه به میزان تولید، تعیین قیمت جهانی با ایران نیست. در 10سال اخیر امریکا با تولید حدود یک و نیم برابری ایران، توانسته نبض بازار پسته را در دست بگیرد و تعیین قیمت کند.

برای بررسی بهتر این بازار و فرصت‌ها و تهدیدهای ورود پسته به رینگ بورس کالا در پایان هفته گذشته در رسانه‌های تصویری و سایت‌های بر خط به اهمیت این موضوع پرداختند که در یکی از برنامه‌های تلویزیونی که حال و هوای میزگردی نیز داشت مدیرعامل بورس کالا، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس حضور داشتند   در ابتدای این گفت‌وگو، حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالا با بیان اینکه یکی از راهکارهای کشاورزان و باغداران پیش فروش کردن محصولاتشان پیش از برداشت است، گفت: پسته از جمله محصولاتی است که در مدت زمان کوتاهی برداشت، فروخته و صادر می‌شود.

سلطانی‌نژاد تاکید دارد در این زمان‌ها است که واسطه‌گران، باغداران را مجبور به فروش محصولات خود با قیمت کمتر از ارزش واقعی و بهای تمام شده محصولات می‌کنند.

وی در خصوص کیفیت محصول مورد معامله عنوان کرد: در بازار سنتی نظارت قوی بر کیفیت محصول وجود ندارد. از این رو به نظر می‌رسد، اتاق شیشه‌یی بورس می‌تواند این دست از چالش‌های بازار پسته را رفع کند.

مدیرعامل بورس کالا در بیان جزئیات ارتباط پسته‌کاران با بورس کالا، بیان کرد: ما انتظار نداریم کشاورزان در نخستین سال ورود پسته به بورس، همه محصول خود را به بورس ارائه کنند. ما دوره‌های آموزشی بسیاری برای فعالان بازار پسته در استان‌های فعال در حوزه پسته، برگزار کردیم و ساز و کار بورس را توضیح دادیم. فعالیت‌ها در حوزه پسته باید شفاف‌سازی شود و این شفافیت در حوزه کشاورزی معافیت مالی به همراه دارد، همچنین در حوزه تجارت نیز باید تراکنش مشخصی داشته باشد و این در شرایطی است که گردش مالی پسته بین 5 تا 6‌هزار میلیارد تومان است.

مدیرعامل بورس کالای ایران با تاکید بر اینکه ورود پسته به بورس شفافیت مالی به همراه دارد، افزود: قرار نیست فعالان این بازار از بعد مالیاتی ضرر ببینند، بلکه می‌خواهیم فعالیت حق‌العمل کاری حوزه پسته، به عنوان یک فعالیت سالم و شفاف درکشور شناخته شود و در واقع بورس یک بازار است که قصد شفاف‌سازی معاملات این حوزه را دارد.  سلطانی‌نژاد در خصوص فرآیند کارشناسی بودن فروش پسته در بورس، اظهار کرد: ما در خصوص تنوع محصولات پسته‌یی و رویت، شرایطی را فراهم کرده‌ایم که بر مبنای اطلاعیه عرضه‌، عرضه‌ها انجام شود.

وی همچنین در خصوص استقرار نظام انبارداری و معاملات بر پایه گواهی سپرده پسته نیز گفت: در هیچ جای دنیا انبارها متعلق به بورس‌ها نیستند بلکه در بورس‌ها پذیرش می‌شوند. در این میان انبارهایی که برای پسته در نظر گرفته شده، از استانداردهای لازم برخوردارند؛ همچنین در خصوص بهبود روند پرداخت‌ها در معاملات پسته نیز صندوق‌های کالایی در نظر گرفته شده‌اند.

مدیرعامل بورس کالا با اشاره به عرضه فیزیکی و گواهی سپرده محصولات کشاورزی در بورس کالا، گفت: درباره محصولات کشاورزی در بورس ساز و کار مشخصی تعریف شده است بطوریکه طی سال ٩٥ ارزش معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا بالغ بر 3000 میلیارد تومان بوده است.

وی در پایان اظهار داشت: در عرضه فیزیکی پسته در بورس کالا از فروشنده تضمین دریافت می‌شود و خریدار نیز باید به تعهدات خود عمل کند. اما در بازار گواهی سپرده کالایی، ما انبارهایی را پذیرش کرده‌ایم و خرده مالکان می‌توانند محصولات خود را به این انبارها بدهند و گواهی خود را دریافت کنند تا پسته تجمیع شده و برای صادرات بتوان راه‌حل بهتری اندیشید.

 مافیایی در پسته وجود ندارد

عسگراولادی، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین دیگر میهمان این برنامه در ابتدا توضیحاتی در خصوص بازار پسته ارائه داد و گفت: در واقع 4 بازار جهانی مصرف پسته از جمله بازار مصرف ژانویه، بازار مصرف عید پاک، بازار مصرف عید چین و هند و در نهایت بازار مصرف مسلمانان (عید قربان) وجود دارد. اگر هر کدام از این بازارها را در زمان معین خود از دست بدهیم دیگر امکان جبران آسیب‌های خورده شده، وجود ندارد.

وی در خصوص کشف قیمت پسته عنوان کرد: درخصوص کشف قیمت باید اضافه کنم که در حال حاضر اکثر تولیدکنندگان، بخش صادرات را نیز به عهده گرفتند و زیر فشار واسطه‌گری نیستند. در واقع با دسترسی باغداران به اینترنت و بررسی قیمت‌های جهانی، آنها هستند که به خریداران قیمت می‌دهند. با این اوصاف مساله کشف قیمت در بازار پسته مطرح نیست.

عسگراولادی درخصوص به تعویق افتادن پرداخت پول در معامله‌ها گفت: باید اشاره کنم که چنین قرارهای مدت داری با سود 36 تا 40 درصد در بازار تهران بسته می‌شوند. بنابراین امکان ضرر باغدار در این نوع از فروش نیز وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه مافیایی در بین صادرکنندگان پسته وجود ندارد، گفت: در حال حاضر، صادرکنندگان صادرات را به تولیدکنندگان واگذار می‌کنند و خود از کار کنار می‌روند، پس مافیایی وجود ندارد.

رییس اتاق بازرگانی ایران و چین با بیان اینکه بورس در چاچوب اصلی کلمه فکر خوبی است، افزود: ابتدا باید مقدمات کار فراهم شود. اساسی‌ترین اقدام، تامین انبارهایی است که توانایی ذخیره‌سازی پسته‌ها را داشته باشد. علاوه بر این، 40 نوع پسته در ایران وجود دارد که باید در بورس کارشناسی شوند. بحث مربوط به پرداخت‌ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد بطوریکه اکنون پرداخت‌ها به تولید‌کنندگان به صورت نقدی انجام می‌شود و در خصوص این موضوع نیز باید دقت شود.  به گفته عسگراولادی هم‌اکنون حدود 30 درصد بازار پسته در کرمان است و در استان‌هایی مانند یزد و خراسان نیز کاشت پسته انجام می‌شود، بنابراین باید در آنها نیز زیر ساخت‌های بورسی فراهم شود.

وی با انتقاد از ورود پسته به بورس کالا گفت: به نظر می‌رسد با توجه به فراهم نبودن زیرساخت‌ها، با این روش در بازار پسته راه به جایی نخواهیم برد، زیرا با این سیستم چرخ صادرات نمی‌چرخد؛ همچنین مالکیت انبارها برای بورس نیست.

 وجود انحصار در صادرات پسته ایران

در همین راستا پورابراهیمی با تاکید بر شفافیت قیمت محصولات در بورس کالا، ایجاد مکانیسم قیمت‌گذاری و حمایت از قشر زحمتکش تولیدکننده را در رأس اهداف عرضه پسته در بورس کالا دانست و گفت: در حال حاضر ما بازار سنتی غیرشفافی داریم که با عرضه پسته در بورس کالا تبدیل به یک بازار رسمی شفاف می‌شود.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با رد ادعای عسگر اولادی درخصوص صادرکننده بودن کلیه تولیدکنندگان افزود: در حال حاضر صادرات پسته در دست افراد محدودی است که بازار را به صورت انحصاری اداره می‌کنند.

به گفته وی منظور از قیمت شفاف این است که همه بدانند که در لحظه، نوع مشخصی از پسته که صادر می‌شود، چه قیمتی دارد. در این صورت نه صادر‌کننده متضرر می‌شود و نه تولیدکننده.

در اینجا عسگراولادی با اشاره به انبار کردن پسته در سال‌های گذشته با هدف کنترل و تنظیم بازار گفت: اشتباه آن سال‌ها موجب خراب شدن پسته های‌ایرانی و به وجود آمدن امریکا به عنوان یک رقیب قدرتمند در بازار تولید جهانی شد.

پورابراهیمی با رد کردن این مساله، آن را به بحث مورد نظر بی‌ارتباط دانست و با اشاره به اینکه عرضه پسته در بورس نخستین تجربه اقتصادی ما نیست، افزود: ما برای محصولات دیگری نیز این کار را انجام داده‌ایم و آموزش‌ها و کارهای مربوط به انبارداری انجام شده است. ضمانت‌های مربوط به گواهی سپرده کالایی انجام شده و استانداردهای تعریف شده در حال اجرا است.

پورابراهیمی اظهار داشت: در ابتدای کار بزرگی هستیم که طبیعی است در حین انجام کار به بهبود و اصلاح نیاز پیدا کنیم.

وی در خصوص تامین اعتبارات با بیان اینکه بخش عمده زیر ساخت‌ها انجام شده است، گفت: بانک کشاورزی خود را متولی می‌داند. همچنین بخشی از اعتبارات از محل صندوق توسعه ملی تامین می‌شود و در سال اول نیز، هر بخشی از بازار سنتی که توانایی داشته باشد می‌تواند این کار را انجام دهد.

  قیمت‌گذاری پسته نداریم

رییس هیات‌مدیره انجمن پسته ایران نیز با تاکید بر شفاف بودن بازار گفت: تصمیمات انجمن پسته روی قیمت پسته تاثیری ندارد، بلکه این مکانیزم بازار و قدرت عرضه و تقاضا و میزان خرید در بازار جهانی است که قیمت پسته را تعیین می‌کند. بنابراین اکنون نیز در ایران این قیمت‌گذاری انجام نمی‌شود و همگی تابع قدرت تولید پسته جهانی هستیم.

به گفته محمود ابطحی، در حال حاضر حدود 1500 نفر به خرید و فروش پسته مشغول هستند و نمی‌توانیم بگوییم که در این بازار شفافیت وجود ندارد.  در این زمینه سلطانی‌نژاد بیان اینکه اکنون تعداد تولیدکنندگان رفسنجان و سیرجان بالغ بر 75‌هزار نفر است که اکثر آنها به بازارهای جهانی دسترسی ندارند، گفت: این کشاورزان مجبور هستند که محصول خود را با قیمت‌های ناعادلانه به واسطه‌ها بفروشند. این در حالی است که طبق آمارهای به دست آمده از تحقیقات میدانی، احتمال تبانی واسطه‌ها در این بازار زیاد است. با این اوصاف تنها کسانی که در این بازار ضرر می‌کنند، تولیدکننده‌ها هستند.

 تا چه زمانی پذیرنده قیمت‌ها باشیم؟

وی ضمن طرح این پرسش که تا چه زمانی باید چشم به قیمت‌های جهانی بدوزیم؟، گفت: با توجه به سبقه طولانی، ایران باید در حوزه زعفران و پسته حرف اول را بزند. امروزه شاهد تاثیرگزاری چین به وسیله بورس کالا در تعیین قیمت جهانی هستیم. ما نیز باید مرجعیت قیمت را در بورس کالا به وجود بیاوریم.  رییس اتاق بازرگانی ایران و چین در خصوص بورس کالای چین اظهار کرد: من بورس کالای چین را قبول دارم اما در بورس کالای ایران زیرساخت لازم برای ساماندهی و عرضه پسته را ندارد و فراهم کردن این زیرساخت‌ها یک سال زمان می‌برد.  در ادامه ابطحی، فعال بازار پسته نیز در خصوص آشنایی پسته‌کاران با بورس، اظهار کرد: نکته‌یی که در خصوص عرضه پسته در بورس وجود دارد اینکه پسته‌کاران با بازار بورس آشنایی ندارند و باید آموزش ببینند.

این فعال بازار در پایان گفت: ما در بازار جهانی تعیین‌کننده قیمت و صادرکننده اول نیستیم. ساز و کارهای صادرات پسته طی صد سال گذشته ایجاد شده و در ایران حدود 2000 فعال حوزه پسته داریم که متوسط برداشت آنها دو تن است. مشکل در تقاضای پسته نیست، بلکه در عرضه آن است و باید تعادل بیشتری به آن ببخشیم.

 برندسازی پسته ایرانی

نایب‌رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در خصوص عرضه دو محصول زعفران و پسته ایرانی در بورس کالا گفت: اگر برای عرضه این محصولات در بازارهای جهانی به صورت متمرکز و یکپارچه عمل کنیم، می‌توان با عرضه در بورس کالا درآمدهای ارزی وابسته به بخش کشاورزی را توسعه دهیم.

سیدناصر موسوی لارگانی ضمن بیان اینکه با عرضه محصولات در بورس کالا می‌توان به برندسازی پسته و زعفران ایرانی در بازارهای جهانی دست یافت، وی تاکید کرد: ورود بورس کالای ایران به عرضه پسته و زعفران و همچنین سایر محصولات حوزه کشاورزی می‌تواند تحول بزرگی در صادرات غیرنفتی کشور ایجاد کرده و نه تنها به توسعه بخش کشاورزی، بلکه رشد اقتصادی را نیز به همراه داشته باشد.  وی عرضه در بورس کالای ایران را در افزایش کیفیت محصولات کشاورزی موثر دانست واز امکان تامین مالی کشاورزان و وصول پول آنها از طریق عرضه در بورس کالا سخن گفت و افزود: چنانچه خود کشاورزان بتوانند از فضای بورس کالا و ابزارهای نوین مالی آن استفاده کنند، می‌توانند تامین مالی بهتر و کم هزینه‌تری داشته باشند و ضمن افزایش کیفیت محصولت خود به سود بیشتری نیز دست یابند.

 تعریف استانداردهای لازم

نایب‌رییس اول کمیسیون تخصصی اتاق بازرگانی ایران به مزایای عرضه پسته در بورس کالا اشاره کرد و گفت: ورود پسته به بورس کالا از طریق انتشار گواهی سپرده کالایی و تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری به پشتوانه کالا می‌تواند در حل مشکل نقدینگی پسته‌کاران و صادرکنندگان این محصول موثر واقع شود.  جلیل کاربخش راوری گفت: بورس یعنی شفافیت در معاملات و فضای رقابتی حاکم بر آن در افزایش کیفیت و تمرکز بر صادرات منسجم و هدفمند اثرگذار است.

کاربخش راوری با اشاره به اینکه استانداردهای لازم برای ورود پسته به بورس کالا تعریف شده است، افزود: سال گذشته حدود ۳۰ درصد نوسان را در قیمت پسته شاهد بودیم. این در حالی است که در بورس به کمک گواهی‌های سپرده کالایی می‌توان ضمن تامین نقدینگی موردنیاز تجار پسته، از نوسان کاذب قیمت‌ها نیز جلوگیری کرد. ضمن اینکه اگر تامین نقدینگی با نرخ مناسب در خدمت تولید پسته قرار گیرد، نوسانات قیمتی نیز کنترل می‌شود.

 تامین مالی کم هزینه باغداران پسته

یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در خصوص مزایای ورود پسته به بورس اظهار کرد: یکی از راه‌هایی که به راحتی می‌توانیم در بازارهای جهانی برای عرضه کالای خود حضور یابیم، بورس کالاست که عرضه محصولات کشاورزی در این بازار مزایای زیادی دارد.

حبیب‌الله نیکزادی پناه ضمن اشاره به شفافیت قیمتی و ارتقای کیفیت محصول به عنوان مزایای عرضه پسته در بورس کالا، عنوان کرد: برای اینکه به سمت بورس کالا حرکت کنیم، لزوم توجه به ذائقه و کیفیت مدنظر مشتری و بسته‌بندی کالا وجود دارد. ضمن اینکه به انبارهایی برای ذخیره کالا نیاز داریم که هم‌اکنون این انبارها در بورس پذیرش شده و امکان ذخیره محصول را دارند.

وی با تاکید بر اینکه عرضه پسته در بورس کالا امکان دسترسی به بازارهای جهانی را فراهم می‌سازد، عنوان کرد: در این راستا گام‌های موثری برداشته شده تا محصول پسته ایرانی در تالار کشاورزی بورس کالای ایران مورد رقابت خریداران قرار گیرد که در صورت عملیاتی شدن این برنامه و عرضه گسترده پسته در بورس کالا، منافع آن هم عاید کشاورزان و باغداران می‌شود و هم تاجران را منتفع می‌سازد.

 پسته دامغان مهر ماه بورسی می‌شود

یک تولید‌کننده پسته گفت: عرضه پسته در بورس کالای ایران باعث حذف دلالان و واقعی شدن قیمت محصول شده و کیفیت پسته تولید شده را افزایش می‌دهد.  علی صائمی افزود: عرضه پسته در بورس کالای ایران به دلیل شفافیت و کشف قیمت عادلانه مزیت‌های زیادی داشته و طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در مهر ماه جاری پسته دامغان در بورس کالای ایران عرضه می‌شود.  وی به مزیت‌های عرضه پسته در بورس کالا اشاره کرد و گفت: زمانیکه پسته از سوی باغداران به بازارعرضه می‌شود توسط دلال خریداری می‌شود که در این صورت دلال‌ها منفعت زیادی برده و دست باغداران از رسیدن به سود مناسب کوتاه می‌شود به این ترتیب ارتباط بین باغدار و خریدار نهایی و تاجر برقرار نشده است. ضمن اینکه عرضه پسته در بورس کالای ایران باعث می‌شود تا کیفیت ارائه محصول افزایش یابد زیرا زمانی که مباشر نزد بورس کالا وثیقه می‌گذارد، موظف است کالا را با استاندارد و کیفیت مناسب به مشتری خارجی و خریدار ارائه کند.