از چاپخانه تا کلاس درس
اینجا کارگران در هیاهو و صدای آزاردهنده ماشین‌های چاپ، شب و روز و در شرایط سخت در دو شیفت کار می‌کنند تا 80 میلیون جلد کتاب درسی به موقع چاپ شود و به دست دانش‌آموزان برسند.
شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران در کیلومتر 17 جاده مخصوص کرج، کتاب‌های درسی دبیرستانی‌ها، هنرستانی‌ها و تربیت معلم را چاپ و توزیع می‌کند و قدمتی 40 ساله دارد. همانطور که مهندس محمد موسوی، مدیرعامل شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران تعریف می‌کند، در سال 56 سهامداران چند شرکت چاپ کوچک تصمیم می‌گیرند با هم کار کنند و جمع سرمایه شش میلیون تومانی آنها موجب خرید این شرکت می‌شود. موسوی در این باره به ایسنا می‌گوید: پیش از انقلاب و زمانی که دانش‌آموز بودیم خاطرم هست که آخرین کتاب‌ها اسفندماه به دستمان می‌رسید، آن زمان کتاب‌های درسی در چاپخانه‌های مختلف چاپ می‌شد و چند ماه زمان می‌برد تا از چاپخانه‌ها جمع‌آوری شده و در مدارس توزیع شود. در سال 56 به این نتیجه رسیدیم که چاپخانه‌های کوچکمان را با یکدیگر ادغام کنیم. با سرمایه 6میلیون تومانی ویلایی را در کیلومتر 17 جاده مخصوص کرج از افراد متمول خریداری کرده و این کارخانه را دایر کردیم. او می‌افزاید: وزیر وقت آموزش و پرورش هم 100 میلیون تومان بودجه در اختیار شرکت قرار داد و ما توانستیم 5-4 ماشین چاپ از آلمان خریداری کنیم. این ماجرا با پیروزی انقلاب مصادف شد و بعدا دولت اعلام کرد که این 100 میلیون تومان از بودجه کسر و گم شده است. سال 75 در زمان وزارت دکتر نجفی این موضوع علنی و مورد پیگیری قرار گرفت و دولت به آن ورود کرد. در نهایت آموزش و پرورش با سهامداران خصوصی به توافق رسید و بر این اساس 49 درصد سهام این شرکت به نام آموزش و پرورش شد و 51 درصد نیز مربوط به سهامداران خصوصی بود. به این ترتیب از سال 75 آموزش و پرورش شریک شرکت شد.
مدیرعامل شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران با بیان اینکه چون آموزش و پرورش تنها مشتری شرکت است، سهام ممتاز دارد می‌گوید: آن ابتدا که کارخانه راه‌اندازی شده بود شش ماشین چاپ داشتیم و 120 میلیون جلد کتاب در سال تولید می‌کردیم. در آن زمان تعداد دانش‌آموزان بیشتر از حال حاضر بود. البته توان ما تولید 21 میلیون جلد بود و مابقی را به چاپخانه‌های بیرون می‌دادیم. توسعه کار کارگاهی را با 27هزار مترمربع پیش گرفتیم و بهترین ماشین آلات را وارد کردیم. از سال 80 توانستیم خودمان همه کتب درسی را چاپ کنیم و به موقع در اختیار دانش‌آموزان قرار دهیم. شرکت چاپ و نشر خودش امر توزیع کتب درسی را نیز بر عهده دارد و هر سال کتاب مقاطع متوسطه اول و دوم و تربیت معلم را چاپ و در 5800 کتابفروشی توزیع می‌کند. کتب دوره ابتدایی را نیز شرکت افست چاپ می‌کند.
کاغذ چینی نمی‌خریم
مدیرعامل شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران درباره کیفیت کاغذهای مورد استفاده در کتاب‌های درسی نیز می‌گوید: اصرار داریم که از کاغذ خوب استفاده کنیم. بچه‌ها دایم با کتاب سر و کار دارند. با وجود آنکه کاغذهای چینی ارزان‌تر هستند، از چین خرید نمی‌کنیم زیرا پرز کاغذهای آنها به مرور روی سینه بچه‌ها می‌نشیند. در کشورهای دیگر باید ملزومات مورد استفاده در تولید کاغذ در آزمایشگاه‌ها چک شده باشد. او ادامه می‌دهد: از مرکب، چسب و کاغذ خوب استفاده می‌کنیم و کیفیت کتب درسی با 10سال پیش قابل مقایسه نیست. بهترین ماشین‌های صحافی دنیا در این شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد و چسب‌های صحافی از ایتالیا وارد می‌شوند و البته از چسب‌های تولید داخل هم استفاده می‌شود. موسوی درباره کیفیت کاغذ استفاده شده در برخی کتاب‌های درسی که کاهی هستند، می‌گوید: برخی کتاب‌های درسی که کاهی هستند جنس کاغذشان متفاوت است. مقرر شده حتما در سال مقداری از تولید خود را با کاغذ ایرانی انجام دهیم. در حالی که کیفیت چاپ 25 درصد پایین می‌آید و این کاغذها هنوز مشکل دارند اما برای کمک به تولید داخل از کاغذهای ایرانی استفاده می‌کنیم. تا 10هزار تن در سال از سوی شرکت ما و 10هزار تن از سوی شرکت افست از شرکت‌های تولید‌کننده ایرانی کاغذ خریداری می‌شود. البته هنوز ظرفیت این شرکت‌ها برای تامین تمام کاغذ مورد نیاز کافی نیست. او می‌افزاید: این کاغذها در ابتدا قابل چاپ نبود اما همراهی خوبی با متخصصان شرکت‌های ایرانی داشتیم، آنها می‌آمدند مشکلات را می‌دیدند و رفع می‌کردند تا جایی که امروز قابل چاپ شده‌اند. قرار است یک شرکت تولید‌کننده کاغذ ایرانی تا اسفند 5000 تن کاغذ در اختیار ما قرار دهد. امیدواریم زمانی برسد که کاغذهای ما استاندارد اروپا را به دست بیاورند.
استفاده سالیانه از 25هزار تن کاغذ
مدیرعامل شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران با بیان اینکه در سال برای تولید 80 میلیون جلد کتاب درسی به 25هزار تن کاغذ نیاز داریم اظهار می‌کند: تعرفه‌های چاپ ما بسیار پایین است. قرارداد ما و تعرفه‌های ما همانند چاپخانه‌های بیرون نیست. کتاب‌هایی به ویژه در رشته فنی داریم که تیراژ بسیار پایین دارند. تولید این کتاب‌ها با تیراژ بسیار پایین برای شرکت‌های کوچک بیرون هم نمی‌صرفد زیرا آنها با ماشین‌های کوچک کار می‌کنند و ما خودمان آنها را چاپ می‌کنیم و هزینه آن را آموزش و پرورش تقبل می‌کند. لیدا نیک‌روش، مدیرکل دفتر نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی وزارت آموزش و پرورش نیز با بیان اینکه 5800 کتابفروشی در سراسر کشور با شرکت چاپ و نشر پیش از شروع سال تحصیلی قرارداد تنظیم می‌کنند، می‌گوید: کتاب‌های اول و دوم متوسطه از طریق این کتابفروشی‌ها توزیع می‌شود و کتاب‌های فنی کار و دانش و پیش دانشگاهی به مراکز استان‌ها ارسال می‌شوند. او می‌افزاید: سیاست آموزش و پرورش و دولت این است که به سمت مصرف کاغذ ایرانی برویم. جلساتی با تولیدکنندگان و شرکت‌های ایرانی داشتیم و استانداردهای مد نظر را به آنها منتقل کردیم. امیدواریم به مرحله‌یی برسیم که روزی تمام کتب درسی با کاغذهای ایرانی چاپ شوند.
نیک روش همچنین ضمن تاکید بر اینکه صحافی کتاب‌های درسی هیچ مشکلی ندارند می‌گوید: اینکه برخی کتاب‌های درسی ورقه ورقه و جدا می‌شوند ارتباطی به صحافی ندارد، برخی اولیا عادت کرده‌اند تا کتاب‌ها را دریافت می‌کنند سریعا آن را سیمی کنند. از سوی دیگر نحوه نگه‌داری کتب در دوره ابتدایی و به ویژه در پسربچه‌ها ضعیف‌تر است و اگر فرهنگ درست استفاده از کتاب را به فرزندانمان بیاموزیم کتاب‌ها دیگر پر پر و ورقه ورقه نمی‌شوند.
صحافی کتب درسی مشکلی ندارد
او درباره قیمت‌گذاری کتاب‌های درسی می‌گوید: قیمت یک کتاب درسی به عوامل متفاوتی بستگی دارد. قطع کتاب، نیروی انسانی، هزینه آب و برق و گاز، تورم و... در این موضوع موثر هستند. سال گذشته تلاش کردیم تا قیمت کتاب‌های درسی کمتر از رشد نرخ تورم افزایش یابد. این میزان رشد هفت درصد تعیین شد. ما برای چاپ کتب تعرفه مشخصی داریم و با شرکت چاپ و نشر و افست قرارداد منعقد می‌کنیم و در برخی موارد که تیراژ کتاب کمتر از 5000 جلد باشد هزینه‌های چاپ بیشتر می‌شود اما ما آن را به شرکت پرداخت می‌کنیم تا دانش‌آموز متحمل پرداخت هزینه بالا نشود.
لیتوگرافی و زینک نخستین مرحله فرآیند چاپ است که امروز دیگر به شیوه سنتی انجام نمی‌شود و دیجیتالی شده است. پلیت‌های آماده شده از این مرحله وارد چاپخانه می‌شود. مسوول چاپخانه شرکت چاپ و نشر درباره فرآیند تولید می‌گوید: دو نوع ماشین شیت و رولی در اینجا استفاده می‌شود. ورق‌های تولید شده بعد از چاپخانه به صحافی می‌رود. رزاقی می‌افزاید: 120 نفر در دوشیفت کار می‌کنند و روزانه به‌طور میانگین 350هزار جلد کتاب چاپ می‌کنیم.
