نقش بورس کالای ایران در تسریع روند صادرات پسته

گروه بورس| مسعود کریمی

بورس کالا یکی از بازار‌هایی است که وجود آن در بازار سرمایه هر کشوری الزامی است، چرا که این بازار با ابزار‌های نوین مالی زمینه لازم را برای خریداران و فروشندگان واقعی محصولات در سطح دنیا فراهم می‌کند. از همین رو بورس کالای ایران با فعالیت در عرصه بین‌المللی و تسهیل فرآیند داد و ستد‌ کالاها برای معامله‌گران، بازاری شفاف و بدون رانتی را فراهم کرده است. بر این اساس، کشور ایران به دلیل دارا بودن چهار فصل و تنوع آب و هوایی بی‌نظیر توانایی عرضه برخی محصولات را در سطح جهانی دارد و می‌تواند به عنوان هاب اقتصادی در دنیا یکه‌تازی کند. در همین حال، بورس کالای ایران هم چند وقتی است که به دنبال عرضه پسته به عنوان یک محصول استراتژیک در بازاری شفاف است و به اعتقاد برخی از کارشناسان ورود این محصول به تالار نقره‌یی باعث می‌شود تا روند کشف قیمت بر اساس عرضه و تقاضا صورت بگیرد و در نهایت قیمت پسته به نوعی تعیین شود که به نفع کشاورزان و خریداران واقعی باشد. از طرفی کشاورزان هم با خیال آسوده‌تری اقدام به ارائه محصول در بازاری شفاف می‌کنند که این اتفاق می‌تواند در آینده‌یی نه چندان دور پسته ایران را به عنوان اصلی‌ترین گزینه تعیین قیمت در سطح جهان معرفی کند. از همین رو، «تعادل» در گفت‌وگو با جلیل کار‌بخش‌راوری عضو هیات امنای انجمن پسته ایران و مظفر محمدی عضو اتاق بازرگانی کرمان به بررسی صنعت پسته از گذشته تاکنون، مزایای عرضه این محصول برای خریداران و فروشندگان در بورس کالای ایران، معایب عرضه پسته در بازاری غیر شفاف‌ (خارج از بورس کالا)، نقش ممانعتی دلالان در کشف قیمت واقعی از طریق بورس، نقش بورس کالای ایران در تسریع روند صادرات بین‌المللی و... پرداخته است که آن را در ادامه می‌خوانید.

 عرضه پسته در بورس کالا با روش

گواهی سپرده‌ کالایی

در همین راستا، جلیل کار‌بخش‌راوری عضو هیات امنای انجمن پسته ایران با اشاره به وضعیت پسته کشور از گذشته تا‌کنون عنوان کرد: صنعت پسته ایران با حدود 450هزار هکتار باغ، سال‌ها تولیدکننده بزرگ و بدون رقیب در جهان بوده است و پس از نفت، پتروشیمی و میعانات گازی رقم اول صادرات غیر نفتی را به نام خود ثبت کرده است. وی درباره مشکلات این صنعت نیز خاطرنشان کرد: در حوزه تولید این محصول می‌توان از مشکل کم آبی و تحلیل منابع آبی زیرزمینی به دلیل برداشت‌های بی‌رویه و خشکسالی‌های پی در پی سنوات اخیر نام برد که هر ساله باعث خشک شدن باغات یا کاهش میزان بهره‌وری شده است.

این کارشناس فعال در حوزه پسته اذعان داشت: اما اگر بخواهیم دلایل غیر طبیعی تحلیل منابع آب زیر زمینی را بررسی اجمالی کنیم به سوء مدیریت به عنوان اصلی‌ترین علت خواهیم رسید. به عنوان مثال مجوز حفر چاه در دشت کرمان از سال 1354 ممنوع بوده است ولی متاسفانه در ابتدای دهه 60 هجری شمسی مجوزهایی از سوی برخی دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی بدون مطالعه و آینده‌نگری صادر شده که این میزان مجوز بیشتر از چهاربرابر مجوزهای قبل از ممنوعیت بوده است که این‌گونه برداشت‌ها در کنار حفر چاه‌های غیرمجاز موجبات وضعیت اسفبار منابع آبی سفره‌های آبی کشور را فراهم آورده است.

جلیل کار‌بخش‌راوری افزود: بر این اساس ‌باید قانونگذار و دولت به عنوان متولی نسبت به وضعیت موجود و حساس، هر چه سریع‌تر با وضع قانون و مقررات اقدامی زود هنگام جهت پیشگیری از نابودی اقتصاد و معیشت ساکنین این مناطق به عمل آورند.

رییس کمیسیون بانک بیمه و امور مالیاتی اتاق بازرگانی کرمان بیان کرد: مشکل دیگر و مهم تولید‌کنندگان پسته که به نوعی مشکل عمده تولید صادراتی کشور نیز است کنترل و مدیریت نرخ ارز از سوی دولت و بانک مرکزی با تزریق ارز نفتی است. این در حالی است ک طی چهار سال گذشته نرخ ارز رشد قابل ملاحظه‌یی نداشته و نرخ جهانی محصولی مانند پسته طی این بازه زمانی ثابت و در برخی سال‌ها کاهش داشته است.

وی ابراز داشت: اما هزینه‌های تولید بنا به آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار حدود 65 درصد تورم داشته است که باعث عدم توجیه تولید صادراتی شده است. همچنین در صورت ادامه این روند از سوی دولت، منجر به نابودی این صنعت چندین و چند ساله و در نهایت معشیت اقتصادی باغداران و ساکنان این‌گونه مناطق که اقتصاد تک محصولی هستند، خواهد شد.

این کارشناس فعال در حوزه پسته با نگاهی به جایگاه پسته ایران در گذشته و حال نیز اظهار داشت: تا سال 2005میلادی ایران بزرگ‌ترین صادرکننده و تولیدکننده پسته در جهان بود و قاعدتا تا آن زمان ‌باید تعیین‌کننده قیمت پایه در بازار جهانی باشیم اما به دلیل ضعف مدیریت عرضه هیچ‌وقت نتوانستیم هر کیلو پسته را به بیشتر از چهار دلار بفروشیم.

وی بیان کرد: از سال 2005 که شرکت‌های بزرگ امریکایی (رقبای پسته ایران) به دلیل مدیریت متمرکز قیمت پایه پسته تولیدی خود را 8 دلار در هر کیلو اعلام کردند، ما نیز به تبعیت از آنها بازار مدیریت شده محصول خود را در همین حدود قیمت به فروش می‌رسانیم. جلیل کار‌بخش‌راوری گفت: اگر چه هم‌اکنون تولیدکننده و صادرکننده عمده پسته در دنیا نیستیم ولی می‌توانیم با اجرای مدل‌های مدیریت واحد به اهداف اقتصادی خود دست یابیم. جلیل کار‌بخش‌راوری عضو هیات امنای انجمن پسته ایران درباره عرضه پسته در بورس کالای ایران عنوان کرد: عمدتا فعالان پسته که شامل تولیدکنندگان، تجار و صادرکنندگان هستند با مشکلی تحت عنوان تامین مالی دست و پنجه نرم می‌کنند. این در حالی است که بورس هم در جای خود یکی از مناسب‌ترین روش‌های تامین مالی محسوب می‌شود.

وی با اشاره به مزیت‌های این اتفاق نیز خاطرنشان کرد: از اصلی‌ترین مزایای عرضه پسته در بورس کالا می‌توان به مدیریت متمرکز جهت عرضه به موقع و همزمان با تقاضای خریدار خارجی نام برد. در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین مشکلات بازار عرضه بیش از تقاضا در فصل برداشت است که امیدواریم با ورود پسته به بورس این مشکل مرتفع شود.این کارشناس فعال در حوزه پسته بیان کرد: این در حالی است که در گذشته هم پیگیری‌هایی در خصوص تامین مالی محصولات کشاورزی استان کرمان از جمله پسته و خرما صورت گرفت. رییس کمیسیون بانک بیمه و امور مالیاتی اتاق بازرگانی کرمان ابراز داشت: عرضه پسته در بورس کالا با روش گواهی سپرده‌ کالایی و نه روش عرضه مستقیم می‌تواند موثر واقع شود. وی افزود: پس از گواهی سپرده‌ کالایی، صندوق‌های کالایی هم در جای خود می‌توانند در راستای کنترل نوسانات بازار و عرضه با زمان‌بندی مناسب تاثیرگذار باشند چراکه یکی از آسیب‌ها این است که در فصلی (مهر و آبان) پیک عرضه تولیدکنندگان را داریم. جلیل کار‌بخش‌راوری اذعان داشت: با ایجاد صندوق‌ها، مشارکت فعالان و سایر علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در این بخش که نرخ بازدهی قابل توجهی هم می‌تواند به همراه داشته باشد عملا می‌تواند در تامین سرمایه در گردش و کنترل قیمت پسته در بازار موثر واقع شود.  عضو هیات امنای انجمن پسته ایران اظهار داشت: در قیمت فروش جهانی به عنوان مثال پسته فندوقی در ابتدا سال (7 دلار) و انتهای سال (10 دلار) معادل 25 الی30 درصد نوسان قیمتی را نشان می‌دهد.

این کارشناس فعال در حوزه پسته اذعان داشت: از مهم‌ترین مزایای عرضه پسته در بورس کالا می‌توان، کمک به افزایش تولید، تنظیم بازار و صادرات این محصول در بازار‌های جهانی را نام برد. وی گفت: برخی صادرکنندگان به دلیل بالا بودن نرخ بهره در داخل کشور اقدام به فروش محصولات در بازار‌های جهانی پایین‌تر از قیمت داخلی می‌کنند، که در صورت ورود پسته در بورس کالا کنترل و نظارت‌ها افزایش پیدا خواهند کرد و عیوب بازار‌های سنتی نیز پوشش داده می‌شود.

وی با اشاره به مزایای عرضه پسته در بورس کالا برای خریداران نیز بیان کرد: خریداران که همان صادرکنندگان هستند می‌توانند جهت تامین نیاز بازارهای بین‌المللی برنامه‌ریزی داشته باشند و بدون دغدغه قراردادهای بلندمدت را بسته و با توجه به تامین پسته از بورس کالا هیچ گونه دغدغه نداشته باشند. رییس کمیسیون بانک بیمه و امور مالیاتی اتاق بازرگانی کرمان تصریح کرد: دلال‌ها نقش قابل توجهی در بازار پسته ندارند و به صورت ستنی تعداد قابل توجهی فعال در این بازار همیشه وجود دارند. در همین حال، در استان کرمان بیش از یک هزار واحد صنفی شناخته شده در حوزه تجارت داخلی فعالیت می‌کنند. جلیل کار‌بخش‌راوری گفت: در هر صورت چنین واحد‌هایی در زنجیر‌ه‌یی بین تولید‌کننده و صادرکننده قرار داشتند. این در حالی است که، یک اعتبار نزد تولید‌کننده و مشتریانی تحت عنوان تولید‌کنندگان خرد دارند و در نقطه مقابل ارتباطی هم نزد بانک‌ها دارند و به تامین مالی کمک می‌کنند اما باید اجازه داد تا این واحد‌ها با شفافیت بیشتر همچنان به فعالیت خود ادامه دهند.

عضو هیات امنای انجمن پسته ایران در ادامه افزود: معاملات چنین واحد‌هایی با مدلی بورس محور و با قیمت‌هایی که در بورس کالای ایران تعیین ‌می‌شود باعث می‌شود تا این واحد‌های صنفی تبعیت کرده و در نهایت این اتفاق منجر به افزایش بیشتر شفافیت در معاملات پسته کشور خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: در مقطعی، افرادی با هدف کسب منفعت اقدام به وارد کردن پول‌های هنگفت در معاملات پسته کردند و توانستند بازار را تحت کنترل خود درآورند. عضو هیات امنای انجمن پسته ایران با اشاره به مزایای عرضه پسته برای فروشندگان در بورس کالای ایران نیز عنوان کرد: فروشندگان که همان تولیدکنندگان هستند با ورود پسته به بورس کالا می‌توانند از طرق مختلف چه عرضه مستقیم، یا گواهی سپرده کالایی بدون هیچ گونه نگرانی از بازگشت وجه کالایشان اقدام به عرضه پسته در بورس کنند.  این در حالی است که، چنین روندی نوسانات قیمت کمتری دارد و منافع آن بیشتر به تولیدکنندگان می‌رسد چراکه منجر به شفافیت قیمت می‌شود و هر زمان که نیاز باشد امکان عرضه پسته وجود خواهد داشت. رییس کمیسیون بانک بیمه و امور مالیاتی اتاق بازرگانی کرمان در خصوص معایب عرضه در خارج از بورس کالا نیز تاکید کرد: تعدادی از تولیدکنندگان یا تجار داخلی در گذشته یا هم‌اکنون ممکن است با فروش پسته خود به اشخاص یا شرکت‌های فاقد اعتبار متضرر شوند که از اصلی‌ترین معایب این اتفاق محسوب می‌شود. بر این اساس بورس کالا می‌تواند اعتماد لازم را به تولیدکننده جهت معامله به یکی از روش‌های متداول در بورس بدهد و تولیدکننده نگران نوسانات قیمتی ابتدا و انتهای فصل نیست، چراکه بازار بیرون در مقایسه با بورس مشکلاتی عدیده‌یی را دارد.

جلیل کار‌بخش‌راوری درباره اینکه آیا بورس کالا می‌تواند در روند صاردات بین‌المللی سرعت ببخشد نیز گفت: در صورتی‌که مشکلات تحریم‌های بین‌المللی و بانکی کشورمان مرتفع شود و درآینده امکان عرضه کالاهای ایرانی در بورس سایر کشورها فراهم شود به‌طور قطع صادرات این محصول تسریع خواهد شد. وی افزود: یکی گزینه‌های معاملات بورس کالارینگ صادراتی است و خریداران خارجی می‌توانند در آینده از این امکان بهره‌مند شوند.

عضو هیات امنای انجمن پسته ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا می‌توان گفت عرضه پسته در بورس کالا مانع فعالیت دلالان می‌شود یا خیر، بیان کرد: دلالان حوزه پسته همچون سایر محصولات کشاورزی درآمدهای آنچنانی نداشته و ندارند زیرا در حال حاضر هیچ گونه انحصاری در تجارت پسته وجود ندارد و تولیدکنندگان می‌توانند با سلیقه خود مشتری را در بازار انتخاب و تجارت و معامله نمایند، ولی با عرضه پسته در بورس کالا کلیه فعالیت‌های اقتصادی اعم از تولید و تجارت داخلی و صادرات به‌صورت شفاف و قابل رصد خواهد بود ضمن اینکه تجار و دلالان داخلی نیز می‌توانند تحت عنوان مباشر یا صاحب انبار در تجارت پسته و بورس فعالیت کنند.

جلیل کار‌بخش‌راوری اظهار داشت به عنوان عضوی از خانواده پسته از تمامی فعالان حوزه پسته درخواست می‌شود تا در راه‌اندازی هر چه سریع‌تر بورس پسته همکاری‌های لازم به عمل آید.

رییس کمیسیون بانک بیمه و امور مالیاتی اتاق بازرگانی کرمان در پایان در‌باره اصلی‌ترین مزیت ورود پسته به بورس کالا نیز تاکید کرد: گواهی سپرده کالایی از مزیت عرضه پسته در بورس محسوب می‌شود. این در حالی است که در سنوات گذشته یکی از اصلی‌ترین مطالبات فعالان تولید و تجارت پسته تامین مالی با نرخ مناسب بوده است و اتاق بازرگانی همواره پیگیر تامین این خواسته بوده است و توفیقات حداقلی نیز داشته‌ایم ولی مطلوب متقاضیان نبوده است.  بر این اساس با بررسی‌های به عمل آمده و مشورت با اقتصاددانان کشور به این نتیجه رسیده‌ایم که در صورت عرضه پسته در بورس کالای ایران، طی مراحل ایجاد انبارها و صدور گواهی سپرده کالایی و شکل‌گیری صندوق‌های کالایی جهت تامین سرمایه در گردش در نهایت شاهد کنترل بازار و عرضه به موقع که باعث تقویت قیمت پسته ایران در دنیا خواهد شد، باشیم.

 تنها راه نجات کشاورزان

در سویی دیگر مظفر محمدی عضو اتاق بازرگانی کرمان در خصوص عرضه پسته در بورس کالای ایران اظهار داشت: عرضه محصولات از جمله پسته در بورس کالای ایران می‌تواند به کشاورزان در فروش محصول خود کمک کند. وی خاطرنشان کرد: عرضه پسته در بورس کالا در نهایت منجر به بهبود وضعیت و بهره‌مندی کشاورزان خواهد شد. عضو اتاق بازرگانی کرمان تصریح کرد: حضور خریداران خارجی در موضوع داد و ستد‌های پسته یکی از مهم‌ترین آثار فروش محصولات در بورس کالا است. وی افزود: عرضه پسته در بورس کالا باعث می‌شود تا دلالان فعال در حوزه پسته که از پرداخت هر گونه مالیاتی هم سر باز می‌زنند به‌طور مشخص با چنین روندی حذف خواهند شد. این کارشناس فعال در حوزه پسته در ادامه عنوان کرد: عرضه این محصول در بورس کالای ایران باعث می‌شود، موضوع شفافیت در مالیات‌‌ها و خرید و فروش پسته پر‌رنگ‌تر شود. مظفر محمدی بیان کرد: این اتفاق به‌طور قطع باعث از بین رفتن بحث پول‌شویی در خارج از بورس کالای ایران و حذف واسطه‌ها در معاملات خواهد شد. عضو اتاق بازرگانی کرمان اذعان داشت: با حذف واسطه‌ها موضوعاتی از قبیل تغییرات در کیفیت و مبلغ پسته به شکل کاملا مشخص و روشنی برطرف خواهد شد و کشاورز با خریدار واقعی محصول در بازاری کاملا شفاف رو‌به‌رو ‌می‌شود. وی گفت: پسته‌یی که در بورس کالای ایران عرضه می‌شود دارای یکسری از استاندارد‌های مشخص است و مانند گذشته گونه‌های مختلف پسته (بی کیفیت) ارائه نخواهد شد و به‌طور مشخص با کیفیت‌ترین نوع محصول مورد معامله قرار می‌گیرد. در سویی دیگر، این اتفاق می‌تواند یک مزیت بزرگی برای صادر‌کنندگان واقعی محصول از طریق بورس کالا محسوب شود. این کارشناس فعال در حوزه پسته ابراز کرد: افزایش سرعت معاملات پسته و تسهیل فرآیند داد و ستد‌ها در بورس کالای ایران از دیگر مزایای این اتفاق بشمار می‌رود. وی تصریح کرد: بورس کالای ایران در حوزه صادرات بین‌المللی پسته می‌تواند تاثیر‌گذاری قابل توجه و چشم‌گیری داشته باشد. مدیر‌عامل شرکت طلای سبز زرند عنوان کرد: از دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت انتظار می‌رود که زمینه‌های لازم جهت تسهیل، اطمینان و امنیت سرمایه‌گذاران خارجی را در حوزه عرضه محصولات به صورت بین‌المللی از طریق بورس کالا فراهم کنند.

مظفر محمدی اظهار داشت: به‌طور کلی 235 هزار تن تولید پسته در سطح کشور داریم که از این رقم حدود 70 الی 80 هزار تن می‌تواند از طریق بورس کالای ایران به صورت بین‌المللی عرضه شود.

عضو اتاق بازرگانی کرمان خاطرنشان کرد: در حال حاضر دولت اعتباراتی را که برای خرید پسته به تعدادی از صادرکننده‌ها ارائه می‌کند به گونه‌یی است که وام‌های گرفته شده از سال قبل این اشخاص هر دوره تمدید می‌شود و هیچ‌‌گونه نقدینگی وارد بازار در پی این اتفاق نخواهد شد. وی افزود: با عرضه این محصول در بورس کالا دولت اعتبار را به شخصی می‌دهد که در همان سال اقدام به خریداری پسته از کشاورز کرده است بدین‌ترتیب خریدار واقعی از این اعتبار استفاده خواهد کرد که در نهایت نقدینگی وارد بازار می‌شود که این اتفاق می‌تواند از افت قیمت‌ پسته هم جلوگیری‌کند چرا که در 20 روز اخیر متاسفانه حدود 30 درصد افت قیمت را تجربه کرده‌ایم. مدیر‌عامل شرکت طلای سبز زرند عنوان کرد: با تزریق نقدینگی (اعتبارات دولتی) به خریدار واقعی افت قیمت محصولی مانند پسته از بین خواهد رفت. این کارشناس فعال در حوزه پسته بیان کرد: متاسفانه هر سال مشاهده می‌شود که برخی از دلالان اقدام به خرید پسته از کشاورزان می‌کنند اما مبلغ آن را بنا بر دلایلی از جمله ورشکستگی یا خروج از کشور به حساب کشاورزان واریز نمی‌کنند. این در حالی است که شفافیت بورس کالای ایران باعث می‌شود که چنین مسائلی برای کشاورزان به هیچ عنوان روی ندهد. مظفر محمدی ابراز داشت: درخواست کشاورزان از دولت حمایت همه‌جانبه از بورس کالاست چراکه برخی افراد تمام تلاش خود را در راستای حذف پسته از بورس کالا به کار گرفته‌اند چرا که این بازار را رقیبی برای فعالیت‌های رانت محور خود می‌دانند. وی اذعان داشت: پسته ایران نسبت به پسته سایر کشاورزها دارای کیفیت بالاتری از جمله سبز بودن مغز، آفلاتوکسین پایین، تنوع در نوع محصول، چربی بالا و... است.