بورس کالای ‌ایران به رسالت خود عمل نمی‌کند

گروه بورس

بورس کالا بازاری است که وجود آن در بازار سرمایه ایران در راستای رسیدن به چارچوب‌های بین‌المللی الزامی است اما متاسفانه بورس کالای ایران به نوعی انحصاری و خارج از قوانین بین‌المللی فعالیت می‌کند. از این رو این بازار به دلیل اینکه زیرمجموعه نهاد‌های مختلف قرار دارد به نوعی قدرت تصمیم‌گیری لازم را در اقتصاد کشور نخواهد داشت و به رسالت اصلی خود متاسفانه عمل نمی‌کند. از این رو دلایل وضعیت نابسامان تالار نقره‌یی کشور از دیدگاه کارشناسان و صاحب‌نظران بازار سرمایه مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد که آن را در ادامه می‌خوانید.

 بورس کالا؛ بازاری انحصاری

هاشم باروتی، کارشناس ارشد بازار سرمایه درخصوص وضعیت بورس کالای ایران در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: این نگاه که بورس کالا محلی برای افزایش قیمت‌ها در نظر گرفته شود، منطقی نیست و چنین دیدگاهی در وزارت صنعت، معدن و تجارت در دولت گذشته به واسطه اینکه بورس کالا به نوعی مانع از ایجاد رانت شده بود، وجود داشت.

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه بورس کالای ایران به درستی به رسالت خود عمل نمی‌کند. به عنوان مثال برای رفتن به سفر نیاز به یک وسیله حمل و نقل است اما آیا چنین وسیله‌یی ایمنی لازم را برای سفر دارد یا خیر، متاسفانه پاسخ منفی است.

هاشم باروتی گفت: این موضوع بدین معناست که ضرورت ایجاد بورس کالا، یک ضرورت قطعی است چراکه برای ورود به مناسبات اقتصادی به شکل مدرن نیاز به ابزاری مشخص در راستای این امر وجود دارد از این رو چنین ابزاری را بورس کالای ایران برای افراد مهیا می‌کند.

این تحلیلگر بازار سرمایه اذعان کرد: اما، آیا از چنین ابزاری در اقتصاد کشور به درستی استفاده می‌شود؟ که در این موضوع هم متاسفانه پاسخ منفی است.  این فعال بازار سرمایه در ادامه گفت: بنده حداقل در رابطه با صنعت سیمان بارها برای سخنرانی، بازاریابی و مسائلی از این قبیل شرکت کرده‌ام. رانتی که در صنعت سیمان برای شرکت‌های تولید‌کننده وجود دارد، مقداری است که تمایلی برای حضور در بورس و ایجاد شفاف‌سازی وجود ندارد. از سویی قیمت‌هایی که در بورس کالا اعلام می‌شود به نوعی خیلی بالاتر از قیمت فروش محصولات توسط خود شرکت‌هاست.

وی افزود: بورس مکانی برای قیمت‌گذاری مناسب است. این روند حرکتی در بورس کالا باعث می‌شود که فعالان تحت هیچ عنوانی به سمت این بازار حرکت نکنند.

هاشم باروتی ابراز کرد: شرکت‌هایی همانند ذوب ‌آهن، فولاد مبارکه و پتروشیمی‌ها در بورس کالای ایران با مشکلات مختلفی مواجه هستند. این درحالی است که در شرکت‌های پتروشیمی با توجه به رشد قیمت‌های جهانی و افزایش صادرات به صنایع داخلی و مرتبط اهمیتی داده نمی‌شود.

کارشناس ارشد بازار سرمایه تاکید کرد: وجود چنین موضوعاتی این نهاد مالی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث تضعیف بورس کالای ایران می‌شود. بر این اساس تضعیف شدن به منزله این امر نیست که این نهاد کارا نیست، بورس کالا طی مرور زمان توسط عوامل بیرونی و داخلی تضعیف و ناکارآمد شد و متاسفانه درحال حاضر بورس کالا بیشتر در حد یک سوپر‌مارکت فعالیت می‌کند و این روند حرکتی در سطح و اندازه بورس کالای ایران نیست.

این تحلیلگر بازار سرمایه اظهار کرد: فلسفه وجودی بورس بر این موضوع دلالت دارد که در حوزه اقتصاد شفاف‌سازی صورت بگیرد. این درحالی است که شفاف‌سازی زمانی به وجود می‌آید که کشف نرخ براساس بازار رقابتی صورت بگیرد.

این فعال بازار سرمایه گفت: متاسفانه بازار فعلی بازاری انحصاری است و هیچ‌گونه رقابتی در آن وجود ندارد. به‌عنوان مثال فولاد مبارکه حدود 85 درصد از کالا‌های خود را به‌طور مستقیم به فروش می‌رساند و فقط در بورس کالا قیمت خود را مچینگ می‌کند. این درحالی است که شرکت ذوب‌آهن اصفهان نیز یک شرکت بازرگانی شکل داده است که فقط با آن شرکت مربوط اقدام به همکاری می‌کند و به هیچ نهاد و فرد دیگری هم بار خود را نمی‌فروشد همچنین پتروشیمی‌ها، قیر و سایر محصولات هم به نوعی با چنین موضوعاتی همراه هستند.

هاشم باروتی عنوان کرد: تا زمانی که چنین انحصار و فسادی وجود دارد، امکان رقابت ایجاد نخواهد شد و متاسفانه دولت آقای روحانی هم همت کافی برای مبارزه با چنین مسائلی را تا‌کنون نداشته است. از سویی، پتانسیل‌های موجود درحال نابودی است و متاسفانه نهاد‌های خیلی کوچک هم مانند بازرگانی و... که فقط به دنبال منافع و رانت‌های خود هستند مانع از حرکت بورس در مسیر و رسیدن به جایگاه واقعی این نهاد می‌شوند.  وی بیان کرد: وزارت صنعت، معدن و تجارت با توجه به تغییرات کابینه در دولت جدید ‌باید نگاه مناسب‌تری به این بازار داشته باشد.

کارشناس ارشد بازار سرمایه تصریح کرد: بورس کالای ایران هم به دلیل اینکه زیرمجموعه نهاد‌های مختلف است به همین دلیل نمی‌تواند به رسالت واقعی خود عمل کند.

 هر کالایی را پذیرش نکنید

در سویی دیگر، یک مقام آگاه بازار سرمایه که خواست نامش نشود در گفت‌وگو با «تعادل» بیان کرد: در صنعت سیمان، انجمن صنفی تولیدکنندگان سیمان می‌خواهند شرکت‌های سیمانی را وادار به عرضه محصول در یک قیمت معین و نه کمتر از آن کنند. اما به‌دلیل وجود مازاد تولید در حوزه سیمان و شرکت‌های سیمانی به‌دلیل اینکه تقاضا از عرضه در بازار کمتر است برای فروش محصول به مشکل بر‌می‌خورند چراکه سیمان کالایی قابل نگهداری، انبار کردن و صادرات نیست از این‌رو این شرکت‌ها مجبورند برای فروش محصولات اقدام به کاهش قیمت کنند تا عملا به خریدار امتیازی داده شود که حاضر به خرید محصول این شرکت‌ها شود.

وی خاطرنشان کرد: زمانی که چنین محصولی وارد بورس کالا می‌شود به دلیل اینکه در بازاری خارج از بورس، رقابتی روی قیمت درحال روی دادن است عملا کشف قیمت نمی‌تواند در این بازار صورت بپذیرد.  این کارشناس ارشد بازار سرمایه اذعان کرد: در زمینه ذوب آهن به دلیل اینکه قیمت جهانی این محصول و دلار افزایش پیدا کرده اما طبق برخی سازوکار‌های دولتی شرکتی همانند ذوب آهن مجبور به عرضه محصولات در بورس کالای ایران است.

وی گفت: بخشنامه‌هایی را وزارت صنایع ابلاغ کرده است مبنی بر اینکه شرکت‌هایی که سهامشان دولتی است حتما ‌باید در بورس کالا عرضه داشته باشند. این درحالی است که درحال حاضر ذوب‌آهن دولتی نیست اما سهامدار آن سازمان تامین اجتماعی است. در همین حال، سازمان تامین اجتماعی به تمام شرکت‌های زیرمجموعه اعلام می‌کند که عرضه محصولات ‌باید در بورس کالا انجام شود.

این تحلیلگر بازار سرمایه عنوان کرد: درحال حاضر فروش محصولات ازجمله ذوب آهن در بورس کالا نسبت به بازار خارج ارزان‌تر است اما در نقطه مقابل برخی معافیت‌های مالیاتی هم وجود دارد.

این مقام آگاه در خصوص وضعیت بورس کالا نیز ابراز داشت: بورس کالای ایران نباید هر کالایی را پذیرش کند و ‌باید شرایط عرضه و تقاضای کالاها به نحوی صورت بگیرد که پس از ورود محصول به این بازار کشف قیمت واقعی صورت بگیرد.

وی افزود: بورس کالا به دلیل اینکه شرکتی سهامی است و سهامداران آن انتظار سود‌آوری از این شرکت را دارند، در نتیجه اقدام به پذیرش هر کالایی می‌کند و در نهایت شاهد ورود شکم‌بند و قوزبند در این بازار بودیم.  این کارشناس ارشد بازار سرمایه تصریح کرد: بورس کالا محل فروش هر کالایی نیست و کالای عرضه شده باید حجم تولید و تقاضای قابل توجهی داشته باشد. همچنین تا حد ممکن نیز فروشندگان و خریداران متنوع باشند تا این موضوع بتواند موجب رقابت در بازار شود.  این تحلیلگر بازار سرمایه اظهار داشت: بورس کالای ایران باید اجازه دهد تا معاملات در قیمت‌ها به نحوی صورت بگیرد که کشف قیمت واقعی انجام شود.

این مقام آگاه خاطرنشان کرد: در حوزه پتروشیمی هم موضوعاتی شبیه به ذوب‌آهن مطرح است.

وی ابراز داشت: هدف از ایجاد بورس کالا این است که تولید‌کننده و خریدار در منصفانه‌ترین قیمت اقدام به خرید و فروش محصول کند اما متاسفانه به دلیل برخی قوانین، بخشنامه‌ها و ملاحظات دولتی چنین اتفاقی در بورس کالای ایران نمی‌افتد.

 شورای رقابت را دور نزنید

افزون بر این، امیر‌حسین کاوه دبیر سندیکای لوله و پروفیل با اشاره به بدعهدی‌های بورس کالای ایران در گفت‌وگو با «تعادل» اذعان داشت: از بورس کالا توقع می‌رود که به عنوان یک داور بی‌طرف بین عرضه‌کنندگان و تقاضا‌کنندگان قرار بگیرد.

وی خاطرنشان کرد: از همین رو انتظار می‌رود، بورس کالای ایران همانند یک بازار شفاف عمل کند تا تمام محصولات و موضوعاتی که در تعیین قیمت نقش دارند قابل رصد و پیگیری باشد. امیر‌حسین کاوه گفت: متاسفانه بورس کالا به منافع خود هم توجهی ندارد. یکی از عواملی که می‌تواند منفعت زیادی برای بورس کالا، سهامداران، کارگزاری‌ها و حتی مصرف‌کنندگان این بازار داشته باشد، این موضوع است که محصولات صادراتی، در رینگ صادراتی بورس کالا عرضه شود.

این فعال بازار بیان کرد: صادرات بیش از 2میلیون تن ورق‌های فولادی در گذشته صورت گرفته است. این در حالی است که یک کیلو‌گرم از این محصول در رینگ صادراتی بورس کالا انجام نشده است.

وی خاطرنشان کرد: صحبت‌هایی از صادرات 6 تا 8 میلیون تنی فولاد خام در بازار به گوش می‌رسد اما متاسفانه معلوم نیست که چه سهمی از این مهم در بورس کالا کشف قیمت و ارسال می‌شود.

دبیر سندیکای لوله و پروفیل اذعان داشت: محصولات صادراتی ایران به صورت ارزان‌فروشی صادر می‌شود. جدای از این موضوع پرونده‌هایی هم به عنوان دامپینگ در سراسر دنیا برای فولاد ایران گشوده شده است.

امیر‌حسین کاوه تصریح کرد: نخستین انتظار از مسوولان بورس کالای ایران این است که با توجه به مسوولیتی که دارند به دنبال منافع سازمانی خود و مصرف‌کنندگان هم باشند.  وی تاکید کرد: رفتار‌هایی خوب و تبعیض‌آمیز با عرضه‌کنندگان در یک نقطه و در نقطه مقابل بدترین برخورد اعم از نشنیدن صدای طرف تقاضا در بورس کالا به هیچ عنوان مناسب ارزیابی نمی‌شود. این در حالی است که متاسفانه در حال حاضر چنین وضعیتی در بورس کالای ایران حاکم است.  دبیر سندیکای لوله و پروفیل اظهار داشت: عرضه‌کنندگان به دلیل اینکه خودشان در هیات مدیر حضور دارند به راحتی سخن آنها شنیده می‌شود. در این بین پیشنهاد می‌شود حتی برای منافع بورس کالا هم که شده است، سخنان مصرف‌کنندگان و خصوصا تشکل‌های تخصصی مصرف‌کنندگان همانند، سندیکا‌های لوله و پروفیل، آلومینیوم، انجمن‌های مس، سیم و کابل، صنعت برق و... را بشنوند.

این فعال بازار عنوان کرد: بورس کالا نباید همانند وزارتخانه‌های دولتی در دسترس نباشد. تمام افراد باید به مدیران بورس کالا دسترسی داشته باشند و نباید مدیران این بازار در لایه‌ها و پشت در‌های بسته اتاق خود فقط حضور به عمل رسانند.

امیر‌حسین کاوه خاطرنشان کرد: اخیرا شورای رقابت برای محصولات ورق‌های گرمی که در بورس کالا به فروش می‌رسد، یک دستورالعمل بسیار مهم و حیاتی صادر کرده است که روش تعیین قیمت پایه در این دستورالعمل به نوعی اصلاح می‌شود. این در حالی است که فرمول فعلی 100درصد به ضرر مصرف‌کنندگان است.  دبیر سندیکای لوله و پروفیل بیان کرد: در حال حاضر رای شورای رقابت طوری که باید توسط بورس کالا تفسیر و حتی اجرا هم نشده است. بر این اساس، بورس کالا باید با توجه به رای شورای رقابت طبق ماده 65 سیاست‌های کلی اصل 44، این قانون را اجرایی کند اما متاسفانه پس از حدود یک‌ماه مشاهده می‌شود که این قانون اجرا نشده است.

وی تصریح کرد: شورای رقابت هم باید در مواقعی که عرضه‌کننده به شکل انحصاری عمل می‌کند، نظارت بیشتری را اعمال کند زیرا زمانی که عرضه‌کننده انحصاری رفتار می‌کند کشف قیمت در بازار زیر سوال خواهد رفت و به نوعی اعتبارش را هم از دست خواهد داد.