اما و اگرهای کنترل ترافیک هوایی

گروه راه و شهرسازی  در ابتدای شکل‌گیری صنعت هوانوردی به دلیل پایین بودن حجم پروازها و کم بودن هواپیماها، نیازی به مراقبت پرواز احساس نمی‌شد اما با افزایش تعداد پروازها و همه‌گیر شدن این صنعت اهمیت ایجاد واحدی در فرودگاه‌ها برای کنترل و ایمنی پروازها احساس شد و از سال 1941 میلادی واحدی به نام «کنترل ترافیک هوایی» (Air Traffic control) برای نظارت بر عملیات هواپیماها در فرودگاه‌ها تاسیس شد.

همگام با ایجاد واحد مراقبت پرواز در فرودگاه‌ها، قوانین و مقرراتی هم برای استفاده‌کنندگان از فرودگاه‌ها با هدف جلوگیری از برخورد آنها با یکدیگر، راهنمایی خلبانان در فرودگاه‌ها و راه‌های هوایی تدوین شد.

اهمیت کنترل پروازها از سوی واحد مراقبت پرواز و تاثیری که این واحد در کاهش سوانح هوایی و تسریع و ایجاد نظم در جریان پروازها دارد، بهانه‌یی شد تا روزنامه تعادل خلاصه گزارشی درباره روند ایجاد واحد مراقبت پرواز و وظایف این واحد، اهمیت کنترلرها (مراقبان پرواز) و... منتشر کند.

 پس از عقد پیمان‌نامه شیکاگو در سال ۱۹۴۴ مقررات و استانداردهایی برای اداره و کنترل پروازها در قالب نشریات خاص این رشته به نام ضمائم Annexes تدوین و در اختیار کشورهای متعاهد قرار داده شد.

 واحد مراقبت پرواز، وظایفی از جمله جلوگیری از سوانح و برخورد میان هواپیماها یا برخورد هواپیماها با موانع در سطح یا نزدیکی فرودگاه‌ها، ایجاد بستری مناسب و کار آمد برای حرکت روان ترافیک (عبور و مرور) هوایی و همچنین ارائه اطلاعات ضروری برای حفظ ایمنی پروازها و راهنمایی‌های لازم به کلیه پروازها را برعهده دارد.

 بر اساس اسناد بین‌المللی، سازمان ایکائو مراقبت پرواز سیستمی است که اهداف کلی آن عبارتند از:

جلوگیری از تصادف هواپیماها با هم و سایر موانع در فضای کنترل شده

ایجاد بسترهای لازم، مناسب و کار آمد برای حرکت روان هواپیماها در زمین و آسمان

تسریع و ایجاد نظم در جریان پروازها

ارائه اطلاعات لازم و مفید در جهت ایمنی پروازها

مساعدت به هواپیما که در وضعیت اضطرار قرار دارند

 واحد مراقبت پرواز به‌طور کلی به سه بخش مهم قابل تفکیک است:

الف) برج مراقبت پرواز (TOWER)

ب) واحد کنترل تقرب (APPROACH)

ج) واحد کنترل مسیر پرواز (AREA CONTOROL CENTER)

 مراکز کنترل عموما ترافیک هوایی را به کمک رادارهای دوربرد کنترل می‌کنند و در نقاطی که دسترسی به رادار امکان‌پذیر نباشد، کنترل و ایجاد جدایی بین هواپیماها با بهره‌گیری از روش پیچیده و سنتی کنترل بدون رادار انجام می‌شود.

 تاسیسات و اماکنی که کنترلرهای واحد کنترل مسیر پرواز در آن مشغول به کار هستند، به ترتیب مرکز کنترل (مسیر) ترافیک هوایی (ATC) و دیگری مرکز کنترل منطقه‌یی (ACC) نامیده می‌شوند که تمام آنها به نام (مرکز کنترل) شناخته می‌شوند.

 هر مرکز کنترل، مسوولیت کنترل منطقه‌یی به وسعت هزاران مایل را به عهده دارد. به عنوان نمونه مرکز کنترل ترافیک هوایی تهران واقع در تهرانسر، مسوولیت کنترل تمام پروازهایی را که در فضای ایران پرواز می‌کنند و همچنین پروازهای عبوری از فضای ایران را برعهده دارد.

 در سال 1980 سازمان هواپیمایی کشوری جهانی (ایکایو) در سیستم‌های ناوبری هوایی، محدودیت ایجاد و برای قرن بیست ویکم، ورود سیستم‌های بهینه و بهبود یافته شده را ضروری اعلام کرد.

 کنترلرها

 کنترلرهای یک فرودگاه موظف هستند با ایجاد جدایی بین یگان‌های پروازی که در مسیرهای ارتباطی فرعی و باندهای پروازی یک فرودگاه در حال حرکت هستند و همچنین برای آن دسته از هواپیماهایی که در محدوده هوایی آن فرودگاه پرواز می‌کنند شرایطی را ایجاد کنند تا هواپیماهای مذکور بتوانند حرکتی روان و کارآمد داشته باشند.

 کنترلرهای یک فرودگاه موظف هستند با ایجاد جدایی بین یگان‌های پروازی که در تاکسیروها (taxiways) یا مسیرهای ارتباطی فرعی و باندهای پروازی یک فرودگاه در حال حرکت هستند و همچنین برای آن دسته از هواپیماهایی که در محدوده هوایی آن فرودگاه در حال پرواز هستند، شرایطی ایجاد کنند تا هواپیماهای مذکور بتوانند حرکتی روان و کارآمد داشته باشند.

 کنترلرها، کنترل و هدایت ترافیک درزمین وآسمان را برعهده دارند و هشدارهای لازم را به خلبان‌ها درباره هواپیماهای دیگر و وضعیت آب‌وهوای بد اعلام می‌کنند از دیگر وظایف این شغل تغییر مسیر پروازها به علت شرایط آب و هوایی و دستورات و مجوزهای نشست و برخاست هواپیماست.

 بر اساس تحقیقات جهانی کمتر شغلی با این ویژگی و حساسیت در صنعت هوانوردی می‌توان پیدا کرد و این شغل حدود 348 وظیفه اصلی و جانبی داشته و به همین دلیل است که این شغل را یکی از پراسترس‌ترین شغل‌های دنیا معرفی کرده‌اند که تعدادی از موارد استرس‌زا عبارتند از: ساعت شلوغی ترافیک پرواز، ترافیک موارد اضطراری، فشار محدودیت زمان، اتفاقات غیرپیش‌بینی شده، انحراف از قوانین، احساس از دست دادن کنترل ترافیک، ترس از عواقب خطا و اشتباه، دوره‌های بی‌وقفه کاری بدون استراحت لازم، شیفت و شب‌کاری، شرایط چیدمان تجهیزات، روشنایی محیط کار، آلودگی صوتی، ابهام در وظیفه، نوع رابطه با همکاران، مقدار حقوق، نبود کنترل روی فرآیند کار، افکار عمومی و...

 کنترلرهای فعال در برج مراقبت پرواز فرودگاه‌ها که کنترل ترافیک هوایی را برعهده دارند، دوره‌های آکادمیک وزارت علوم و تحقیقات را گذرانده‌اند و مدرک کارشناسی دانشگاهی گرفته‌اند.