بازگشایی نماد بانک‌ها و اهمیت سرمایه اجتماعی

سعید مسگری  کارشناس اقتصادی

اصلاح نظام بانکی نیازمند مقدمات و الزامات مهمی است که به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین آنها، تقویت سرمایه اجتماعی است.

بسته شدن نماد بانک‌‌ها ابتدا چندان

حساسیت‌برانگیز نبود؛ اما با طولانی شدن توقف نماد بانک‌ها و دو رقمی شدن تعداد ماه‌‌های بسته بودن برخی نمادها، حساسیت‌‌ها نسبت به این موضوع افزایش یافت، به‌طوری که مطالبه جدی برای باز شدن نماد بانک‌‌ها به‌خصوص بین مدیران و فعالان بازار سرمایه شکل گرفت. در همین راستا مباحث مختلفی پیرامون آثار سوء این اتفاق و پیامدهای زیانبار آن مطرح شد.

نگاهی به این مباحث نشان می‌دهد که اکثر قریب به اتفاق آنها تنها از زاویه بازار سرمایه و آثار این اتفاق بر بورس به موضوع نگاه کرده‌‌اند، به‌طوری که کمتر کسی به بررسی آثار منفی بسته بودن نماد بانک‌‌ها بر خود بانک‌‌ها پرداخته است. این در حالی است که آثار سوء عدم فعالیت بانک‌‌ها در بورس، برای بانک‌‌ها اگر بیشتر از سهامداران نباشد، کمتر نیست.

به نظر می‌رسد یکی از مهم‌‌ترین پیامدهای منفی بسته بودن طولانی‌مدت نماد بانک‌‌ها، ایجاد مانع بر سر پروژه عظیم اصلاح نظام بانکی است. شاید این ادعا در نگاه اول کمی اغراق‌آمیز باشد؛ اما با اندکی تامل صحت آن ادراک می‌شود.

اصلاح نظام بانکی (که به دلایل مختلف از ضروریات امروز اقتصاد ایران است) نیازمند مقدمات و الزامات مهمی است؛ الزاماتی که اگر به آنها توجه نشود،

می‌‌تواند آینده اصلاح نظام بانکی را در هاله‌‌ای از ابهام قرار دهد. این پروژه عظیم که ابعاد مختلفی دارد، باید در بستری مناسب آغاز و ادامه پیدا کند. یکی از الزامات موفقیت این اقدام تاریخی در اقتصاد ایران، همراهی و مشارکت مردم در اجرای آن است. از آنجا که نظام بانکی با زندگی روزمره مردم سروکار دارد و سرمایه‌‌های بخش قابل‌توجهی از آنها را به امانت گرفته است، همواره برای مردم دارای اهمیت بوده و حساسیت بالایی نسبت به آن وجود داشته است. بدیهی است در این شرایط، هرگونه تغییر و تحولی در نظام بانکی برای مردم حساسیت‌برانگیز و بااهمیت باشد.

اصلاح نظام بانکی نیز که ابعاد گسترده‌‌یی دارد و تغییرات مهمی در بانک‌‌ها ایجاد خواهد کرد، برای مردم بسیار بااهمیت خواهد بود. لذا اگر مردم به نظام بانکی اعتماد کافی نداشته باشند یا با تصمیماتی که گرفته می‌‌شود احساس خطر کنند، قطعا با این تغییرات همراهی مناسب نخواهند کرد.

به عقیده اقتصاددانان، موفقیت چنین اقداماتی نیازمند وجود سرمایه اجتماعی بالا در جامعه است. سرمایه اجتماعی، همان مفهوم علوم اجتماعی است که در اقتصاد نیز کاربردهای زیادی دارد و در سال‌های اخیر توجه زیادی به آن شده است. سرمایه اجتماعی به زبان ساده عبارت است از: پتانسیل نهفته در روابط بین و میان افراد و گروه‌های یک جامعه. اگر در جامعه‌‌یی سرمایه اجتماعی وضعیت مناسبی داشته باشد، بین مردم از یکسو و بین مردم و حاکمیت از سوی دیگر، اعتماد شکل می‌گیرد. در این شرایط مردم به تصمیمات دولت اعتماد کرده و با آن همراهی می‌‌کنند.

بسته شدن نماد بانک‌‌ها، آن هم برای مدت طولانی، می‌تواند بر سرمایه اجتماعی تاثیر منفی داشته باشد. در واقع، فارغ از اینکه دلیل توقف نماد بانک‌‌ها چیست، مردم نمی‌‌توانند توقف طولانی‌مدت مبادلات مالی بانک‌‌ها را بپذیرند. حتی اگر این اتفاق با دلایل کاملا منطقی و علمی نیز انجام شده باشد، در طولانی‌مدت می‌تواند تاثیرات منفی بر ذی‌نفعان برجای بگذارد.

مدیران و سیاست‌گذاران بازار پول و سرمایه باید بدانند که قبل از آغاز اصلاحات اساسی در نظام بانکی، باید از طریق تقویت سرمایه اجتماعی، عموم مردم را همراه خود کنند. غفلت از نقش مردم در موفقیت اصلاح نظام بانکی، می‌‌تواند پیامدهای منفی به همراه داشته باشد. یکی از مهم‌ترین اقدامات جهت همراه کردن مردم با نظام بانکی و تقویت سرمایه اجتماعی، بازگشایی نماد بانک‌‌ها در بورس است.

بنابراین، دولت دوازدهم برای عمل به وعده مهم خود مبنی بر اصلاح نظام بانکی باید به فکر همراه کردن مردم و تقویت سرمایه اجتماعی باشد. برای این منظور ضروری است از هر اقدامی که منجر به کاهش سرمایه اجتماعی سهامداران و سپرده‌‌گذاران بانک‌‌ها شود، اجتناب کرد.