چرایی اهمیت مهارت‌آموزی در نظام آموزشی
مهارت‌آموزی به دانش‌آموزان در نظام‌های آموزشی نوین بیش از نمره و معدل اهمیت دارد. دانش‌آموزان با مهارت‌یابی می‌توانند به درک عمیق‌تری از آموخته‌های خود دست یابند و برای ساختن آینده‌یی بهتر آماده شوند. مهارت‌آموزی مقوله‌یی است که همواره مورد‌توجه نظام‌های آموزشی پیشرفته قرار دارد؛ چرا‌که تنها آموزش سطحی منابع درسی به دانش‌آموزان نمی‌تواند آنان را برای زندگی آینده مهیا سازد. از این رو، برای پرورش نسلی کارآمد که بتواند آینده روشنی را برای کشور رقم زند، باید به فکر راه‌های افرایش مهارت افراد در نظام آموزشی بود.
تغییر نگاه نمره محور حاکم بر نظام آموزشی به نگاهی مبتنی بر افزایش درک و مهارت دانش‌آموزان، شاید یکی از مهم‌ترین گام‌ها در این مسیر باشد.
روزآمدی و تحول در روش‌های آموزشی و محتوای کتاب‌های درسی از شروط مهم دیگر برای توانمندسازی هرچه بیشتر دانش‌آموزان است که در چند سال اخیر بارها از سوی کارشناسان آموزشی مطرح شده است.
به اعتقاد فعالان حوزه آموزش و پرورش، روش و محتوای کنونی آموزش در مقاطع مختلف تحصیلی، ضمن فاصله داشتن از استانداردهای آموزشی و علمی روز، به مهارت‌افزایی در دانش‌آموزان نیز توجهی ندارد.
گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، برای بررسی میزان اهمیت مهارت‌آموزی در نظام آموزشی، به گفت‌وگو با فریده اولادقباد نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، محمد روزبهانی جامعه‌شناس و کارشناس مسائل آموزشی و محمد نیک‌نژاد عضو انجمن صنفی معلمان و فعال حوزه آموزش و پرورش پرداخت. کارشناسان در این گفت‌وگو بر لزوم توجه نظام آموزشی به مهارت‌آموزی دانش‌آموزان تاکید کردند. آنان بازنگری در روش‌های آموزشی و محتوای آموزشی کتاب‌های درسی را از گام‌های مهم در این مسیر می‌دانند.
سهم آموزش و پرورش در مهارت‌افزایی
سهم آموزش و پرورش در بودجه عمومی کشور خیلی اندک و در حدود 10درصد است. این در حالی است که در بیشتر کشورهای دنیا سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی کشور بین 15 تا 25 است. از این رو می‌توان گفت آموزش و پرورش ما با یکسری چالش‌های اساسی روبه‌رو است اما این چالش‌ها نباید مانعی در مسیر کارآمدی این نهاد باشد. درحال حاضر آموزش و پرورش نقش اندکی را در آموزش مهارت‌های اساسی زندگی به افراد ایفا می‌کند. این در حالی است که شرایط زندگی امروز دانش‌آموزان ایجاب می‌کند بسیاری از مهارت‌ها به آنان آموخته شود. برای این منظور باید محتوای کتب درسی دانش‌آموزان متناسب با نیاز روز جامعه تنظیم شود.
در محتوای کتب درسی باید آموزش مهارت‌های اساسی زندگی وجود داشته باشد. دانش‌آموز نیازمند است محیط پیرامون خود را به خوبی بشناسد و در موقعیت‌های مختلف با مهارت‌هایی که آموزش دیده واکنش‌های درست و منطقی از خود نشان دهد. یکی از این مهارت‌ها، داشتن اعتماد به نفس و عزت نفس است؛ اعتماد به نفسی که می‌تواند در روند زندگی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان اثرگذار باشد. دانش‌آموزان همچنین باید مهارت «نه گفتن» را از همان سال‌های اولیه دبستان و حتی پیش دبستانی آموزش ببینند. در این مسیر پیوند اولیا و مربیان نیز از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است. آموزش و پرورش همچنین باید بسترهای لازم را برای آموزش مهارت‌های حرفه‌یی به دانش‌آموزان نیز فراهم کند. اکنون ما با انباشت فارغ‌التحصیلان در رشته تجربی به عنوان یک چالش روبه‌رو هستیم و این چالش ناشی از نبود سیستم هدایتگر و مشاور در نظام آموزش و پرورش است. اگر ما نیروهای مشاور متفکر در مقاطع مختلف تحصیلی داشته باشیم تا بتوانند مهارت‌های دانش‌آموزان را به درستی شناسایی کنند و آنان را در مسیر درست تحصیلی قرار دهند، شاهد اتفاقاتی چون انباشت فارغ‌التحصیل در رشته تجربی نخواهیم بود.
ما باید جذب دانش‌آموزان به رشته‌های مهارتی را افزایش دهیم و در این مسیر از مشاورانی استفاده کنیم که بتوانند دانش‌آموزان را به سمت و سوی مهارت‌های حرفه‌یی هدایت کنند. امروزه، دانش‌آموزانی که به سمت رشته‌های مهارتی می‌روند، پس از فارغ‌التحصیلی کمتر دچار پدیده بیکاری خواهند شد. توجه به موضوع مهارت در نظام آموزش و پرورش می‌تواند برطرف‌کننده نیازهای آتی کشور نیز باشد.
آموزش و پرورش باید همواره برای دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان جلسات مشاوره تحصیلی برگزار کند و آنان را در‌خصوص اهمیت مهارت‌آموزی آگاه کند. با این آگاه‌سازی و جدی گرفتن موضوع مشاوره در مدارس، خانواده‌ها، فرزندان‌شان را از رفتن به سمت رشته‌های فنی و مهارتی منع نمی‌کنند و رفته‌رفته آنان را به مهارت‌آموزی تشویق خواهند کرد.
محتوا و روش‌های آموزشی در مدارس
روش و محتوای آموزشی در مدارس ما هم‌اکنون به‌شدت نیازمند تغییر است. بی‌تردید سرعت تحولات علمی در دنیای امروز، تغییر متناسب ابزارهای آموزشی را می‌طلبد.
کتب درسی باید مهارت محور شوند و اطلاعات عمیق‌تری را در‌اختیار دانش‌آموزان قرار دهند. باید روند تالیف کتاب‌ها تغییر کند و مولفان در تالیف کتب درسی به جای نگاه به گذشته، نگاه به آینده داشته باشند تا کتاب‌های درسی به جای
اطلاعات محور بودن، مهارت پژوهش و یادگیری را به دانش‌آموزان بیاموزند. باید به جای انباشت اطلاعات قدیمی و به‌روز نشده در کتاب‌های درسی، به دانش‌آموزان مهارت‌های علمی و شیوه‌های اندیشیدن را آموخت. محتوا و روش‌های آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی در مدارس برای چندین دهه قبل است و به درد زندگی امروز و فردای دانش‌آموزان نمی‌خورد. سیستم آموزش و پرورش ما برای گذشتگان است اما دانش‌آموزان را باید طوری پرورش دهیم که برای زندگی در جامعه آینده آماده شوند.
پیروی از روش‌های گذشته در زمینه آموزش و پرورش، نتیجه‌یی جز رکود علمی نخواهد داشت و با ادامه این راه به لحاظ علمی، وضعیتی بهتر از اکنون نخواهیم داشت. برای پیشرفت علمی و پرورش نسلی کارآمد، چاره‌یی جز تغییر در زاویه دیدمان نسبت به محتوا و روش‌های آموزشی مدارس نداریم. اگر این موارد را به‌روز کنیم، می‌توانیم به آینده امیدوار باشیم. در غیر این صورت از پیشرفت علمی باز خواهیم ماند زیرا جهان به لحاظ پیشرفت علم و دانش ساکن نمی‌ماند تا ما خودمان را با آن برسانیم.
سیستم آموزشی و ضرورت افزایش مهارت
سیستم آموزشی نباید روی حفظ کردن و نمره و معدل متمرکز شود، بلکه باید بر مهارت‌افزایی و پرورش استعداد دانش‌آموزان مستعد تمرکز کند. باید درونمایه‌های آموزشی تغییر کند و این درونمایه‌ها طوری تنظیم شود که بر‌اساس آن یادگیری و فهم دانش‌آموزان از مطالب درسی در اولویت قرار گیرد.
سیستم آموزشی باید به سمتی حرکت کند که درک علمی دانش‌آموزان را بالا برد و از آموختن طوطی‌وار و حفظ کردن مسائل توسط دانش‌آموز عبور کند. برای این منظور محتوای کتاب‌های درسی و شیوه‌های آموزشی معلمان در مدارس باید معطوف به بالا بردن قدرت تحلیل، ارزشیابی و درک و فهم دانش‌آموزان شود.
متاسفانه در سیستم آموزشی ایران به سطوح بالای یادگیری توجه نمی‌شود. برای دستیابی به این هدف نیازمند به‌روز کردن معلمان، روش‌های آموزشی و محتوای کتاب‌های درسی در سطوح مختلف تحصیلی هستیم.
نسل امروز بی‌شک آینده ساز فردای کشور است. دانش سیال امروز، توسعه فراگیر تکنولوژی و تغییرات سریع در عرصه علم و فناوری در جهان اما نیازمند ساختن نسلی کارآمد و با مهارت برای آینده است. برای دستیابی به این مهم باید از روش‌های آموزشی قدیمی که به جای آموختن مهارت، تقویت استعدادها و بالا بردن درک آموزشی دانش‌آموزان بر آموزش سطحی، نمره و معدل معطوف است فاصله گرفت و در اندیشه به‌روز رسانی آموزگاران، روش‌های آموزشی و محتوای منابع درسی بود.
