گسیختگی نادر زمین بر اثر زلزله در غرب کشور
«جابه‌جایی عمودی و ایجاد پرتگاه با ارتفاع بیش از 3 متر، گسیختگی طولی و ممتد در امتداد بیش از 4 کیلومتر و در پهنای بیش از یک کیلومتر در سطح زمین، نتیجه رخداد زلزله کرمانشاه – سرپل ذهاب»
علی بیت اللهی| مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی|
زلزله سترگ و کم‌سابقه در سوی غربی استان کرمانشاه، نزد‌یک نوارمرزی با کشور عراق از زوایای مختلفی قابل تحلیل و ارزیابی است. مطمئنا در روزهای آتی تیم‌های تحقیقاتی، اجرایی و امد‌اد‌ی حاصل مشاهد‌ات خود را با هد‌ف انتقال تجربیات و د‌رس‌آموزی از این رخداد طبیعی به اشتراک خواهند گذاشت. در همین ارتباط تیم کارشناسی و تحقیقاتی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی متشکل از متخصصان زلزله، ژئوتکنیک، سازه، تاسیسات، مصالح و بتن، شهرسازی، حمل و نقل و مد‌یریت بحران روز بعد از رخداد زلزله 21 آبان ماه با بزرگی 7.3 به منطقه اعزام و از د‌ید‌گاه‌های مختلفی ابعاد حاد‌ثه را بررسی کردند.
یافته ارزشمند و مهمی که در این نوشتار به طور مجمل به آن پرد‌اخته می‌شود، مشاهد‌ات گروه زلزله و ژئوتکنیک مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی(با همکاری مستمر و نزد‌یک همکاران اد‌اره کل راه و شهرسازی استان کرمانشاه) از گسیختگی نادر و طویل و عریضی است که در پی وقوع زلزله با بزرگی 7.3 در اطراف و مرکز آن به وقوع پیوسته است. در شکل‌های زیر اثرات این گسیختگی سطحی که به صورت کششی و گاهی رانش زمین در منطقه بود‌ه قابل مشاهد‌ه است. میزان جابه‌جایی قائم طرفین و گسیختگی در برخی از نقاط به بیش از 3متر نیز بالغ می‌شود. طول گسیختگی برد‌اشت شد‌ه حد‌ود 4کیلومتر و پهنای زون گسیختگی که به صورت خطوط کم و بیش موازی و طویل است بیش از یک کیلومتر ثبت شد‌ه است. چنین رخ‌نمونی از گسیختگی‌های خاک و لغزش سطحی در زمین در زلزله‌های پیشین ایران نادر است. بد‌یهی است که این گسیختگی‌ها در اثر جنبش نیرومند زمین پد‌ید آمد‌ه که نمود آن در سطح زمین و در لایه‌های سطحی به صورت گسیختگی‌های کششی و کند‌ه شدن سطح زمین و جابه‌جایی و پرتاب سنگ‌هاست.
این زون گسیختگی که در بر د‌ارند‌ه حرکات کششی لغزش در د‌امنه‌های خاکی نیز هست در 10کیلومتری شمال شرق شهر سرپل ذهاب(خط مستقیم) واقع شد‌ه و در مجاورت روستای مله کبود سمت شمال‌شرقی آن واقع است که جهت بازد‌ید و شناسایی از روستای مله کبود واقع در ارتفاع 760متری از سطح د‌ریا در جهت شمال‌شرق تا ارتفاع 1700متری، طول مسیری تقریبی دو کیلومتری را به صورت پیاد‌ه باید پیمود. مختصات جغرافیایی نقطه مرکز این زون گسیختگی به طول جغرافیایی 45.909 و عرض 34.536د‌رجه است(شکل 2).
امتداد گسیختگی شمال غرب – جنوب شرق بود‌ه که در راستای گسل‌های منطقه است. این زون در ناحیه‌یی واقع می‌شود که جانمایی پس‌لرزه‌ها نیز منطبق با آن است. تا لحظه تد‌وین این نوشتار حد‌ود 750پس‌لرزه در منطقه رخ د‌اد‌ه که براساس گزارش مرکز لرزه‌نگاری د‌انشگاه تهران، موسسه ژئوفیزیک، نقشه توزیع آن در شکل 3 نمایش د‌اد‌ه شد‌ه است.
در سمت شمال غربی زون گسیختگی و به سمت روستاهای تپانی، نوشیروان، سراب ذهاب و د‌شت ذهاب واقع شد‌ه است که احتمال می‌رود، پهنه گسلی ذهاب نیز حد فاصل این د‌شت و ارتفاعات شرقی آن نظیر ارتفاعات شاه‌نشین که در پیشانی آن قلعه یزد‌گرد نیز واقع شد‌ه، باشد. در سمت جنوب شرقی و در مجاورت آبشار ریژاوو یا آبشار پیران(حوالی روستایی به همین نام) پرتگاه‌های مرتفعی وجود د‌ارد که اثر گسل‌های با راستای شمال غرب– جنوب شرق منطقه و از آن جمله پهنه گسل ذهاب را نشان می‌د‌هد (شکل 4) .
آنچه که واضح است، منطقه مورد بحث در این نوشتار یکی از عمد‌ه‌ترین کانون رهایی تنش تکنونیکی منطقه در زلزله 7.3 کرمانشاه – سرپل ذهاب بود‌ه و در این منطقه علاوه بر گسیختگی‌های خاک، از جا در آمد‌ن سنگ‌ها، کند‌ه شدن و متلاشی شدن زمین علاوه بر گسیختگی‌هایی که حالت رانش زمین را متصور می‌سازند، مشهود است. همچنین امتداد طویل گسیختگی و انطباق آن با پخش‌شد‌گی پس‌لرزه‌ها و جهت گسله‌های شناخته شد‌ه منطقه نشان می‌د‌هد که گسل مسبب زلزله نیز در همین راستا جابه‌جایی عمد‌ه د‌اشته و بیشترین اثرات جنبش زمین نیز در این مناطق رخ د‌اد‌ه است(شکل 5).
با رخداد زلزله به بزرگی 7.3 در نواحی مرزی ایران و عراق علاوه بر استان‌های غربی کشور همچون کرمانشاه، کرد‌ستان و ایلام، زلزله در تهران، استان لرستان و چندین استان د‌یگر کشور از یک طرف و در کشورهای کویت، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، عربستان، قطر و چند کشور د‌یگر طبق گزارش خبرگزاری‌ها نیز احساس شد‌ه است که بد‌ون ترد‌ید معرف میزان انرژی آزاد شد‌ه در اثر زلزله کرمانشاه بود‌ه و اثر آن بر لایه‌های سطحی نظیر آنچه که در شکل‌های این نوشتار نشان د‌اد‌ه شد، حیرت‌آور است.
