تعمیق بازار قراردادهای آتی سکه طلا
گروه بورس
در متون مالی بازار عمیق به بازاری گفته می‌شود که در آن خرید و فروش به آسانی انجام می‌شود و زمان انتظار برای مبادله ورقه بهادار به حداقل ممکن کاهش یابد. به عبارت دیگر عمق بازار بر مبنای توان خرید یا فروش تعداد زیادی ورقه بهادار در کوتاه‌ترین زمان بدون تاثیرگذاری شدید بر قیمت‌هاست. در واقع بازار عمیق، بازار نقد شوند‌ه‌هاست که هیچ‌گاه سفارش خرید یا فروشی بی‌جواب نخواهد ماند. عمیق بودن یک بازار به معنی نوسان نداشتن و ثبات قیمت‌ها در آن بازار نیست. چه بسا بازارهای با عمق بالا دارای نوسانات بالایی نیز باشند زیرا اصولا نوسانات قیمت تحت تاثیر مولفه‌های بنیادی و تکنیکی و نیز نوع تحلیل فعالان بازار از تغییرات آن است به طور مثال در بازار قراردادهای آتی مهم‌ترین و تاثیرگذار‌ترین عامل در نوسانات قیمت تغییرات قیمت دارایی پایه(به طور مثال سکه طلا) است. در این راستا علیرضا ناصرپور، مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران عنوان کرد: اصولا برای سنجش عمق و نقدشوندگی در یک بازار شاخص‌های دقیق علمی وجود دارد و بیان مطالب کلی تحت عنوان بازار کم عمق بیان دقیقی نیست. وی افزود:« اختلاف بین قیمت خرید و فروش(اسپرد) و حجم معاملات و تعداد معاملات رابطه قابل توجهی با نقدشوندگی دارد. علاوه بر این هزینه‌های معاملاتی و سرعت انجام معاملات نیز در نقدشوندگی تاثیرگذار است بنابراین برای بررسی عمق و نقدشوندگی یک بازار لازم است این شاخص‌ها مورد بررسی قرار گیرند. وی ضمن اشاره به بازار معاملات آتی سکه طلا به عنوان یکی از بازارهای نقد شونده در کشور ما که چندین سال از راه‌اندازی آن سپری شده است، گفت: از ابتدای راه‌اندازی تاکنون با وجود فراز و نشیب‌های بازار دارایی پایه آن یعنی سکه طلا همواره بازار معاملات قراردادهای آتی سکه طلا یک روند صعودی درحال بهبود داشته و درحال حاضر از عمق مناسبی برخوردار است.
اختلاف قیمت
مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران با اشاره به سازوکار این بازار تشریح کرد: بازار قرارداد آتی سکه طلا مانند بسیاری از بازارهای اوراق بهادار در تمامی بورس‌های مطرح دنیا مبتنی بر سازوکار حراج پیوسته فعالیت می‌کند. وی گفت: در بازارهای مبتنی بر حراج پیوسته شکاف قیمتی بین سفارش‌های خرید و فروش در هر لحظه بسیار حائز اهمیت است. ناصرپور در پاسخ به این سوال که وضعیت نقدشوندگی این بازار درحال حاضر چگونه است؟ گفت: در بازار قراردادهای آتی سکه طلا حداقل تغییر قیمت سفارش ۵۰۰ تومان به ازای هر سکه است. با توجه به قیمت سکه این مبلغ معادل ۰.۰۳درصد از قیمت سکه است. در نماد تیر ماه ۱۳۹۷ از زمان راه‌اندازی این نماد که در تاریخ ۲۱شهریور ۹۶ بوده در بیش از ۹۰درصد دوره معاملاتی، اختلاف قیمت خرید و فروش برابر با ۵۰۰ تومان یا همان حداقل اختلاف قیمت خرید و فروش(Tick Size) بوده است. در واقع با توجه به این شاخص این بازار در نقدشونده‌ترین حالت خود قرار دارد. اهمیت این شکاف قیمتی ناچیز زمانی مشخص می‌شود که آن را با نقدشونده‌ترین اوراق بهادار موجود در کشور مقایسه کنید. به گزارش مهر، مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران در توضیح وضعیت کنونی این بازار افزود: در بازار قراردادهای آتی در روزهای اخیر با توجه به آمار معاملات منتشر شده در سایت بورس کالای ایران در چند روز اخیر تقریبا بیش از ۱۰۰۰خریدار و ۱۰۰۰فروشنده روزانه در نماد شهریور ماه وجود داشته است. بنابراین تعداد خریداران و فروشندگان در روزهای اخیر افزایش قابل توجهی داشته‌اند که این موضوع نشان از افزایش نقدشوندگی و عمق بازار دارد.
ناصرپور به حجم معاملات قراردادهای آتی سکه اشاره کرده و گفت: از ابتدای امسال تا ۲۰ آبان ماه میانگین روزانه حجم معاملات در بازار قراردادهای آتی ۸۸۰۰ قرارداد در روز بوده است. اما در دو هفته اخیر این عدد به بیش از ۳۳هزار قرارداد رسیده که حاکی از افزایش حدود ۴برابری حجم معاملات در روزهای اخیر است و نشان‌دهنده معامله روزانه بیش از ۳۳۰هزار سکه در بازار آتی بورس کالای ایران است. وی افزود: با توجه به توضیحات داده شده در مورد عمق بازار که تغییرات قیمتی با افزایش سفارشات خرید و فروش و در نتیجه حجم معاملات همراه است، این موضوع در مورد بازار قراردادهای آتی سکه طلا نیز صادق بوده است. در واقع اگر با افزایش فعالان بازار و حجم سفارشات خریدار و فروش تغییرات قابل توجه قیمتی اتفاق بیفتد نه تنها نشان از کم عمقی بازار نیست بلکه خود یکی ازنشانه‌های عمیق بودن بازار است.
وی افزود: در بازار قراردادهای آتی سکه طلا، تعداد موقعیت باز اعم از خرید و فروش که هر مشتری می‌تواند اخذ کند دارای محدودیت است. درحال حاضر هر مشتری حقیقی در هر نماد معاملاتی می‌تواند حداکثر ۵۰۰ موقعیت باز داشته باشد و در مجموع تمامی ۵ نماد معاملاتی نیز بیشتر از ۱۰۰۰ موقعیت باز در یک طرف نمی‌تواند داشته باشد. همچنین مشتریان حقوقی نیز بر فرض داشتن سرمایه کافی حداکثر تا ۱۰درصد موقعیت‌های باز هر نماد معاملاتی می‌توانند موقعیت باز اخذ کنند حتی با این وجود مشتریان حقوقی طی هفته اخیر کمتر از ۳درصد معاملات را به خود اختصاص داده‌اند. طبق آمار منتشر شده در سایت بورس کالای ایران بیش از ۹۷درصد حجم معاملات مربوط به مشتریان حقیقی بوده است. وجود محدودیت در تعداد موقعیت‌های باز هر مشتری نیز خود عاملی است که مانع از تغییر قیمت توسط یک یا چند مشتری می‌شود زیرا یک مشتری در یک نماد معاملاتی بیشتر از ۵۰۰ موقعیت باز نمی‌تواند اخذ کند که با توجه به حجم معاملات متوسط بیش از ۳۳هزار قراردادی در دو هفته اخیر تعداد ۵۰۰ قرارداد چیزی حدود 1.5درصد از این حجم می‌شود که تاثیر بسیار ناچیزی در بازار خواهد داشت.
کارمزدهای معاملات
وی درخصوص دیگر عوامل تاثیرگذار بر عمق بازار قراردادهای آتی تاکید کرد: هزینه‌های معاملاتی یکی از مواردی است که می‌تواند روی پارامترهای نقدشوندگی و در نهایت بر عمق بازار تاثیر بگذارد.
مقدار کارمزد خرید همچنین فروش در معاملات آتی سکه طلا درحال حاضر عدد مقطوعی برابر ۳هزار تومان برای هر قرارداد است که در حال حاضر به صورت درصدی نسبت به میانگین ارزش قرارداد سررسیدهای آتی موجود کمتر از ۰.۰۲درصد است که کمترین میزان کارمزد معاملاتی روی تمامی اوراق بهادار موجود در کشور است که طبیعتا این هزینه معاملاتی ناچیز خود به افزایش نقد شوندگی بازار کمک می‌کند. وی در پایان گفت: با توجه به پارامترهای مورد بررسی میزان نقد شوندگی و عمق بازار قراردادهای آتی نسبت به بسیاری از بازارها در کشور از وضعیت مناسبی برخوردار است که این امر مرهون سابقه قابل توجه این بازار و نیز حضور گسترده فعالان در این بازار است.
رشد غیر واقعی قیمت
در سویی دیگر، یک کارشناس بازار سرمایه با اشاره به اینکه رشد قیمت سکه طلا درحال حاضر غیرواقعی است، گفت: بازار آتی سکه برای کنترل هیجانات و نیز ایجاد شفافیت قیمت‌ها به وجود آمده است. رضا خانلو در گفت‌وگو با تسنیم درخصوص افزایش قیمت سکه طلا در هفته‌های گذشته گفت: رشد قیمت طلا و سکه در داخل کشور متاثر از افزایش نرخ اونس جهانی طلا و فضای روانی حاکم بر بازارهای مختلف است. این کارشناس بازار سرمایه افزود: البته نباید از افزایش نرخ ارزهای مختلف به ویژه دلار و اثرپذیری بازار سکه و طلا از این موضوع غافل شد.
وی همچنین یکی دیگر از دلایل افزایش بهای سکه و طلا در بازار را پایان ماه‌های محرم و صفر عنوان و اذعان کرد: با توجه به فرا رسیدن ماه ربیع‌الاول، افزایش تقاضای طلا و سکه در بازار امری بدیهی است که در افزایش بهای طلا در بازار تاثیرگذار بوده است.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه با اشاره به اینکه البته درحال حاضر در بازارهای جهانی قیمت طلا با تعادل همراه است، گفت: مجموعه عوامل یاد شده، نمی‌توانند موجب رشد اینچنینی قیمت سکه و طلا در داخل کشور شوند. بنابراین بدون شک بخشی از افزایش قیمت طلا و سکه در این بازار حباب است و فعالان این بازار به ویژه خریداران خرد باید مراقب رشد حبابی سکه و طلا در این روزها باشند. وی همچنین با بیان اینکه شرایط کنونی سکه و طلا نیازمند مدیریت این بازار است، تصریح کرد: کم توجهی به مدیریت و نظارت بر بازار طلا باعث رونق بازار سوداگری و افزایش حباب در این بازار شده است که بر این اساس نهادهای نظارتی و اتحادیه و طلا و جواهر باید با اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی مناسب از افزایش بی‌رویه سکه و طلا جلوگیری کنند.
این کارشناس بازار سرمایه درخصوص نقش بورس کالا در ایجاد شفافیت و متعادل کردن قیمت سکه گفت: بازار آتی سکه با هدف پوشش ریسک نوسانات قیمت سکه از سال 87 در بورس کالا راه‌اندازی شده است که براساس آن فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند. وی با بیان اینکه نخستین معاملات قرارداد آتی سکه تمام بهار آزادی در شرکت بورس کالای ایران در روز 5 آذر 1387 آغاز شد درخصوص مزایای دادوستد سکه در بورس کالا اذعان کرد: سرمایه‌گذاران با استفاده از معاملات قرارداد آتی از قرار گرفتن دارایی‌هایشان در معرض نوسانات قیمت بازار جلوگیری می‌کنند ضمن اینکه در قراردادهای آتی برای اینکه سرمایه‌گذار قادر به فروش قرارداد آتی باشد نیاز به مالک بودن آن کالا یا دارایی معین ندارد بلکه با عمل پیش فروش می‌تواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نیاز به تحویل، آن را از بازار فیزیکی تهیه کند. این کارشناس بازار سرمایه همچنین درخصوص نقش معاملات آتی سکه در بورس کالا بر افزایش کاذب قیمت‌ها در بازار آزاد و رشد کاذب سکه و طلا اظهار کرد: در پاسخ به این پرسش چند موضوع باید مدنظر گرفته شود؛ نخست اینکه بازار آتی سکه برای کنترل هیجانات این بازار و نیز ایجاد شفافیت قیمت‌ها به وجود آمده است بنابراین رشد یا کاهش قیمت سکه طلا در بورس کالا متاثر از دادوستدهای بازار آزاد است. وی افزود: نکته دیگر اینکه حجم معاملات سکه در بورس کالا نسبت به بازار آزاد به مقداری نیست که قیمت سکه و طلا را در بازار آزاد تحت تاثیر قرار دهد؛ بنابراین به نوعی معاملات آتی سکه طلا در بورس تحت تاثیر بازار آزاد است.
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: از سوی دیگر اگر معاملات بورس کالا پتانسیل ایجاد قیمت کاذب و سوداگری و نیز تاثیرگذاری بر بازار آزاد دارد چرا در این مدت این اتفاق رخ نداده است و در چند ماه گذشته شاهد رکود نسبی بر بازار سکه هستیم. وی با اشاره به اینکه قیمت سکه طلا درحال حاضر حباب دارد و بر این اساس باید نظارت موثر در بازار طلا صورت گیرد، ادامه داد: در همه جای دنیا سازوکار بورس به عنوان یکی از راه‌های افزایش شفافیت و واقعی شدن قیمت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و به همین دلیل هم هست که برخی از افراد مانع گسترش معامله انواع کالاها در بورس می‌شوند.
این کارشناس بازار سرمایه اذعان کرد: در بورس و بازار آتی سکه طرف تقاضا داریم و یک طرف فروش که این طرف عرضه و طرف تقاضا در بازار آزاد نیز وجود دارد. بر این اساس بورس تنها یک سازوکار و بستر برای حضور خریداران و فروشندگان است که تحت قوانین خاص و نظارت‌هایی اقدام به دادوستد سکه می‌کنند. بنابراین انداختن گناه نوسانات و رفتارهای هیجانی بر گردن بورس تنها با هدف از بین بردن این شفافیت صورت می‌گیرد.
