گرانی کاذب در بازار کاغذ
تعادل فرشته فریادرس
«شیب تند قیمت کاغذ» طی ماه‌های اخیر دامن مصرف‌کنندگان این محصول را گرفت؛ گرانی کاذبی که بر این بازار سایه افکند و می‌رفت تا شاهد بازار سیاه کاغذ در کشور باشیم. اما پرسش اینجاست که چرا کاغذ گران شد و فاکتورهای اثرگذار بر گرانی این محصول چه بود؟ برای پاسخ به این پرسش بد نیست، نیم‌نگاهی داشته باشیم به پشت صحنه بازار کاغذ. بنا بر اظهارات تحلیلگران، فاکتورهای زیادی به گرانی کاغذ آن هم در فصل پاییز یعنی اوج تقاضا دامن زده و سبب نوعی آشفتگی و بی‌نظمی در عرضه و تقاضای این محصول شده است؛ چراکه عرضه‌کننده به دلیل کمبود کاغذ به دنبال افزایش قیمت است، اما از آن‌سو مصرف‌کننده نیز منتظر کاهش قیمت. حال ارزیابی‌ها از وضعیت بازار کاغذ در کشور نشان از این دارد که 5 عامل در افزایش قیمت کاغذ مداخله کرده و اثرگذار بوده است؛ از نگاه آنها نخستین و شاید عمده‌ترین دلیل گرانی کاغذ در ماه‌های اخیر را می‌توان «جهش قیمتی ارز و حذف ارز مبادله‌یی برای کاغذ وارداتی» دانست؛ موضوعی که به بحران کمبود کاغذ و گرانی آن دامن زده و در عین حال واردکنندگان کاغذ را نیز با مشکل مواجه کرده است. دومین عاملی که در این زمینه مطرح می‌شود، «کاهش ثبت سفارش کاغذ» است؛ موضوعی که زمینه کمبود کاغذ را در بازار رقم زده است. «قیمت‌های جهانی به دلیل گران شدن مواد اولیه و خمیر کاغذ» سومین فاکتور اثرگذار بر جهش قیمتی کاغذ در بازار است. در عین حال «کاهش تولید در واحد‌های تولید‌ی داخل و همچنین کشور چین» و به تبع آن «کاهش واردات» را می‌توان دو فاکتور اثرگذار دیگر بر افزایش قیمت این محصول عنوان کرد. اگرچه در این میان دولت با تصمیمات جدید خود تلاش کرده تا از این بحران به وجود آمده به سلامت عبور کند، اما نکته مهم این است که باید نظارت جدی بر بازار عرضه این محصول از سوی نهادهای ذی‌ربط صورت گیرد تا سودجویان برای سود بیشتر به وضعیت موجود دامن نزده و موجب برهم زدن آرامش بازار نشوند.
ماجرای گرانی کاغذ؟
گرانی 25درصدی کاغذ در بازار طی ماه‌های اخیر واکنش‌های زیادی را به دنبال داشت. اما در این بین این پرسش که چه عواملی موجب گرانی کاغذ در بازار شده ما را به این سمت هد‌ایت کرد تا موضوع را از فعالان حوزه بازار کاغذ مورد بررسی قرار دهیم. اگرچه نباید این موضوع را از نظر دور داشت که بازار کاغذ طی سال‌های گذشته با بحران‌های زیادی از جمله رکود مواجه شد؛ رکود‌ی که به گفته فعالان این حوزه هنوز هم مهار نشد‌ه و د‌امنگیر صنعت کاغذ در کشور نیز شده است. اما بررسی وضعیت فعلی بازار کاغذ نشان می‌دهد که تقریبا از یک‌سال گذشته تاکنون با طرح موضوع حذف یارانه کاغذ مطبوعات و نشریات و توزیع نشدن حواله‌های کاغذ در کشور، گرانی کاذبی را در این بازار رقم زده است. به‌طوری که اخیرا نیز به دلیل عدم تامین مناسب کاغذ تحریریه روزنامه، فعالیت بسیاری از روزنامه‌های غیردولتی را با مشکل مواجه کرده است. از آن‌سو فعالان بازار کاغذ در گفت‌وگو با «تعادل» دلایل مختلفی را برای گرانی و شکل‌گیری بازار سیاه کاغذ مطرح می‌کنند. برخی بر این باورندکه نحوه واردات این کالا به بحران کمبود کاغذ در کشور و گرانی آن دامن زده است.
در همین رابطه رییس اتحاد‌یه فروشند‌گان کاغذ و مقوا در گفت‌وگو با «تعادل»، «جهش قیمتی ارز مبادله‌یی و بالاتر رفتن قیمت جهانی کاغذ» را دو دلیل عمده گرانی این محصول می‌داند و می‌گوید: نرخ ارز مبادله‌یی در خردادماه سال جاری 3250 تومان بوده که در حال حاضر به 3550 تومان افزایش یافته است. به گفته سید‌حسین میرباقری‌مهر‌آباد‌ی، نوسانات نرخ ارز ارتباط مستقیم با کالا دارد؛ زمانی که ما با نوسانات یا افزایش نرخ ارز روبهرو می‌شویم تجار نیز با همان نرخ گشایش اعتبار می‌کنند، بنابراین فعالان اقتصادی برای واردات کالاها نمی‌توانند منتظر کاهش قیمت نرخ ارز باشند تا کالای مورد نظر را خرید‌اری کنند؛ از این‌رو این شوک‌های مقطعی در بازار بر قیمت تمام شده کالا و عرضه آن در بازار اثر مستقیم دارد. در واقع اگر برنامه‌ریزی‌ها به‌طور بلند‌مد‌ت در نظر گرفته شود بازار نیز کمتر با چالش‌های قیمتی روبهرو خواهد شد. همچنین بنا به اظهارات او، دلیل دوم افزایش قیمت کاغذ، گران شدن خمیر کاغذ و کاغذ وارداتی به صورت جهانی است، چراکه از دی‌ماه سال گذشته قیمت مواد اولیه کاغذ حدود 150 تا 190دلار در هر تن افزایش پیدا کرده که بر گرانی کاغذ بی‌تاثیر نبوده و طبق آخرین اطلاعات قیمت جهانی کاغذ از 750 دلار به 950 تا 980دلار در هر تن رسیده است. از طرفی حتی پیش‌بینی می‌شود که به هزار و 30 دلار هم افزایش پیدا کند.
اما در مقابل برخی دیگر از تحلیلگران، عمده‌ترین دلیل گرانی کاغذ را «حذف ارز مبادله‌یی برای کاغذ وارداتی» می‌دانند. البته علاوه بر افزایش نرخ ارز، عامل دیگر از نگاه آنها، این بود که شرایط برای تولیدکنندگان داخلی به سختی پیش رفت و شاهد کاهش قابل تامل محصولات آنها هستیم تا جایی که به دلیل زیانده بودن تولید خود را به‌شدت کاهش دادند. دلیل دیگر اینکه، تعدادی از کارخانه‌های تولید کاغذ در چین برای حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از آلودگی‌های زیست‌محیطی تعطیل شدهاند و چین که روزی صادرکننده کاغذ بود، امروز کاغذ وارد می‌کند. از این رو می‌توان گفت که تعطیلی این کارخانه‌ها در گرانی کاغذ نقش داشتند، اگرچه بعضی از این کارخانه مجددا به عرصه تولید برگشته‌اند.
از سوی دیگر رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا نیز د‌رباره وضعیت صنعت کاغذ به «تعادل» می‌گوید: در 4 سال اخیر ما شاهد رکود عمیق در این صنعت بود‌ه‌ایم و همین موضوع و نبود نقد‌ینگی و صد‌ور مجوز‌های بی‌رویه و بدون مدیریت در حوزه تولید کاغذ موجب شده تا مشکلات بیش از گذشته باشد. ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی می‌افزاید: متاسفانه وضعیت بازار کاغذ کماکان مساعد نیست و رکود همچنان ادامه دارد. از این‌رو تولید‌‌کنند‌ه‌ها نیز با کمترین ظرفیت مشغول به کار هستند و به نوعی نیز د‌چار ضرر و زیان بسیار شدهاند. حال از نگاه این فعال اقتصادی «افزایش نرخ ارز»، «کاهش واردات»، «کاهش تولید در واحد‌های تولید‌ی داخلی»، «کاهش تولید در بازار چین»، «افزایش قیمت جهانی در کاغذ»، «افزایش قیمت مواد اولیه نشاسته، خمیر و سایر افزود‌نی‌ها» 6 فاکتوری است که گرانی کاغذ را در بازار رقم زده است. روغنی همچنین د‌رباره وضعیت واحد‌های صنعتی فعال در این حوزه، این‌گونه توضیح می‌دهد که کمبود تقاضا موجب شده تا کارخانه‌های تولید داخل، ظرفیت تولید‌ی خود را کاهش د‌هند. همین امر بازار این محصول را با چالش جدی مواجه کرده است.
رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان طی ماه‌های آتی روند نزولی قیمت‌های کاغذ را متصور شد یا خیر می‌گوید: براساس ارزیابی‌ها، قیمت کاغذ نیز مانند دیگر اقلام به مولفه‌های جهانی ارتباط دارد. این درحالی است که ما شاهد جهش قیمتی نرخ ارز در بازار بودیم به طوری که نرخ ارز از حدود 3هزار و 700دلار به بیش از 4هزار دلار رسیده است. فاکتوری که می‌تواند افزایش قیمت کالاهای وارداتی ازجمله کاغذ را در بازار سبب شود. روغنی‌گلپایگانی در عین حال بر این موضوع نیز اشاره می‌کند که برخی مولفه‌های درونی مانند افزایش تقاضا برای کتاب و دفاتر و برخی عوامل بیرونی مانند افزایش قیمت‌های جهانی موجب می‌شود که در برخی از فصول سال، افزایش قیمت کاغذ را در بازار شاهد باشیم. از این رو بنا به اظهارات روغنی‌گلپایگانی تا پایان سال جاری نمی‌توان چشم‌انداز کاهش قیمت را برای کاغذ متصور بود و قطعا قیمت‌ها به روال گذشته بازنمی‌گردد. حتی ارزیابی‌ها حاکی از این است که در آینده شاهد افزایش قیمت‌ها به همین منوال باشیم.
تصمیمات دولت برای عبور از بحران
اما از آن سو، دولتی‌ها که شاهد آشفته بازار گرانی کاغذ بودند، بیکار ننشسته و برای عبور از این بحران تشکیل جلسه دادند. بر همین اساس مهم‌ترین خروجی ستاد تنظیم بازار کاغذ، رونمایی از تصمیمات جدید دولتمردان برای اختصاص ارز مبادله‌یی به این کالا بود.
به گفته حسن یونس‌سینکی معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت 5 تصمیم جدید برای تنظیم بازار کاغذ اتخاذ شده که به آرامش بازار منجر خواهد شد. بنا به اظهارات او، اجازه افزایش تعرفه واردات کاغذ داده نمی‌شود. همچنین ارز مبادلاتی به میزان مورد نیاز برای واردات کاغذ تخصیص داده خواهد شد. به عنوان سومین تصمیم این نشست، تولیدکنندگان داخل و تجار مکلف شدند که برای حفظ موجودی کف بازار و تامین نیاز مصرف‌کنندگان کاغذ شرایط را برای عرضه مناسب تا پایان سال فراهم کنند. از دیگر تصمیمات این بود که سند طرح جامع تنظیم بازار کاغذ تدوین شود تا با اجرای آن طی ۴سال آینده بازار با حداقل نوسانات به فعالیت خود ادامه دهد؛ چراکه حمایت از مصرف‌کنندگان کاغذ شامل ناشران، مطبوعات، کتب درسی و سایر فعالان فرهنگی برای دولت اهمیت بالایی دارد و نباید در این بخش با چالش مواجه باشند. پنجمین تصمیم برای تنظیم بازار کاغذ این بود که در طرح جامع تنظیم بازار کاغذ برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی در زمینه به‌روزرسانی تجهیزات و رسیدن به سطح رقابت با جهان برنامه‌ریزی خواهد شد و این موضوع از طریق دولت برای اختصاص منابع پیگیری می‌شود.
همچنین به گفته مدیرکل دفتر امور اقتصادی و سیاست‌های تجاری وزارت صنعت، معدن و تجارت برای حمایت اصولی از تولیدات داخلی و مصرف‌کنندگان عمده در حوزه‌های فرهنگی و آموزشی تعرفه انواع کاغذ چاپ و تحریر و روزنامه تا پایان سال همچنان مطابق روال قبل(5 درصد ثابت) لحاظ شود و افزایش داده نشود. محمدرضا کلامی با اعلام اینکه ارز تخصیصی جهت انواع کاغذ رول و شیت(چاپ و تحریر و روزنامه) تا اطلاع ثانونی بدون تغییر، مبادله‌یی و با اولویت تامین می‌شود نیز گفته بود که برای حمایت از تولیدات داخلی و ایجاد مزیت تولید کاغذ برای کارخانجات مربوطه پیشنهاد حذف ارزش افزوده برای مواد اولیه تولید کاغذ که در لایحه پیشنهادی مالیات بر ارزش افزوده از سوی دولت به مجلس ارسال شده با جدیت پیگیری می‌شود. او همچنین با تاکید بر نوسازی و ارتقای کیفیت تولید برای دستیابی به آخرین تکنیک‌های صنعتی تولید با هدف عرضه تولیدات رقابتی با محصولات جهانی بیان کرد: سند 4ساله زنجیره تامین کاغذ با اولویت مدیریت آرامش بازار با اتخاذ رفتارهای حرفه‌یی و تخصصی به صورت برنامه‌های اجرایی متاثر از فرآیند زنجیره تامین تنظیم می‌شود.
حال براساس آنچه گفته شد باید یادآور شد که کاغذ یکی از محصولاتی است که در GDP و رشد اقتصادی تاثیر قابل اشاره‌یی دارد و باید در ارتباط با ساماندهی بازار آن چاره‌اندیشی شود. از این رو برخی از تحلیلگران نیز ابراز امیدواری می‌کنند که واردکنندگان کاغذ کالاهایی را که با قیمت مناسب‌تر به کشور وارد کرده‌اند به قیمت آینده نفروشند به همین دلیل به مصرف‌کنندگان و واردکنندگان کاغذ توصیه می‌شود با عقلانیت و آرامش این بازار را کنترل کنند. به گفته آنها اگر قیمت کاغذ کاذب شود، عده‌یی که واردکننده حرفه‌یی نیستند و فقط پول دارند به این حوزه وارد می‌شوند و حتی بیم این موضوع می‌رود که برخی سازمان‌ها و نهادها و ارگان‌های نظامی و نیمه‌دولتی و بانک‌های کشور نیز برای کسب سود بیشتر به این عرصه بیایند و این موضوع موجب بر هم زدن آرامش بازار شود.
از این رو نظارت نهادهای صنفی بر قیمت کاغذ اهمیت دو چندان پیدا می‌کند. از سوی دیگر انجمن واردکنندگان کاغذ نیز باید بر موضوع گرانی کاغذ نظارت جدی داشته باشد تا کاغذی که با قیمت قبل به کشور وارد شده است، افزایش پیدا نکند.
