اثر افزایش قیمت نان بر سفره خانوارهای ایرانی
خلیل حیدری
استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
نان به عنوان یک محصول غذایی از ابعاد مختلف از اهمیت فراوانی برخوردار است. این کالای خوراکی نتیجه دسترنج گروه وسیعی از اقشار جامعه به شمار می‌رود و در اشتغال جامعه نقش موثری ایفا می‌کند. شاغلین در بخش کشاورزی، حمل و نقل، آسیاب، ذخیره‌سازی و نگهداری آرد و در نهایت کارگران نانوایی‌ها و صنایع غذایی به واسطه تولید گندم، حمل و نقل آن و تولید نان از اشتغال برخوردار می‌شوند. صرف نظر از نقش نان در اشتغال بخش‌های مختلف اقتصاد باید به نقش آن در تامین نیازهای غذایی مردم کشور به ویژه گروه‌های کم‌درآمد نیز اشاره کرد. درصد بالایی از نیاز مردم کشور به کالری، پروتیین، ویتامین‌ها و املاح معدنی با مصرف نان حاصل می‌شود بنابراین نان یک محصول غذایی است که در امنیت غذایی خانوارهای ایرانی از جایگاه ویژه‌یی برخوردار است. همچنین مطالعات انجام شده، کشش درآمدی نان در جامعه شهری و روستایی را حدود یک درصد برآورد کرده‌اند. بنابراین نان یک کالای بسیار ضروری در سبد مصرفی خانوارهای شهری و روستایی محسوب می‌شود و در صورت افزایش قیمت نان، مخارج صرف شده روی نان به شدت افزایش می‌یابد. در نهایت اینکه نان مهم‌ترین تامین‌کننده کالری دریافتی خانوارهای شهری و روستایی کشور است. برای نان مصرفی خانوارهای ایرانی سالانه یارانه زیادی پرداخت می‌شود. این امر باعث شده که سهم هزینه‌یی نان در سبد خوراکی و غیرخوراکی خانوارها بسیار پایین باشد. بر پایه آنچه گفته شد، نان مهم‌ترین غذای مردم ایران به حساب می‌آید که آمارها نیز آن را تایید می‌کنند.
از سوی دیگر، برآوردها نشان می‌دهد که در سال 1390 انواع نان، 50 درصد کالری دریافتی خانوارهای کم درآمد(دهک اول) شهری را تامین کرده است. سهم انواع نان در تامین کالری خانوارهای کم درآمد در سال 1395 به 55 درصد افزایش یافته است. اگر به سبد غذایی خانوارهای پردرآمد(دهک دهم) هم مراجعه کنیم باز شاهد هستیم در سال 1390 حدود 29درصد کالری دریافتی آنها هم از مصرف انواع نان تامین شده است؛ که در سال 1395 این سهم نیز به 32درصد افزایش یافته است. این اطلاعات نشان می‌دهد که به طور میانگین 37درصد کالری دریافتی خانوارهای شهری را انواع نان تامین کرده است؛ که این سهم در سال 1395 به 42درصد افزایش یافته است. بنابراین نان ازجمله اقلام غذایی است که هر گونه دستکاری در قیمت آن به شدت بر امنیت غذایی خانوارهای ایرانی تاثیرگذار است. از طرف دیگر براساس برآوردهای بانک مرکزی 74درصد جمعیت کشور در شهرها زندگی می‌کنند که برآوردهای درصد خانوارهای فقیر در جامعه شهری بر پایه داده‌های خام طرح هزینه درآمد خانوار نشان می‌دهد که فقر شهری از 22درصد در سال 1390 به 33درصد در سال 1395 افزایش یافته است.(برآورد درصد خانوارهای فقیر بر پایه خط فقر با مبنای 2300کالری دریافتی(3514359ریال در سال 1390 و 3867669ریال در سال 1395 ماهانه برای یک نفر) با استفاده از داده‌های طرح هزینه درآمد مرکز آمار ایران طی سال‌های 1390تا 1395 صورت گرفته است) از سوی دیگر مصرف نان در خانوارهای کم درآمد(دهک اول) شهری از 111کیلوگرم در سال 1390 به 114کیلوگرم در سال 1395 افزایش یافته است. این اطلاعات شامل افزایش 5 درصدی سهم کالری دریافتی انواع نان در سبد غذایی خانوارهای کم درآمد طی سال‌های 1390تا 1395، افزایش 11درصدی خانوارهای فقیر شهری طی همان سال‌ها و افزایش مقدار مصرف نان خانوارهای کم‌درآمد شهری همگی نشان از آن دارند که سفره خانوارهای شهری با سه چهارم جمعیت کشور به شدت تحت تاثیر قیمت‌گذاری نان هستند. اگرچه سیاست اصلاح قیمت‌های یارانه‌یی از دیرباز یکی از مهم‌ترین برنامه‌های پیشنهادی بسیاری از کشورها بوده است. این اصلاحات برای نزدیک‌تر کردن قیمت‌های یارانه‌یی کالاها به سمت قیمت‌های واقعی بازارها صورت می‌گیرند. اصلاح قیمت‌های یارانه‌یی کالاها اگرچه ممکن است منجر به بهبود تخصیص کارای منابع و رشد اقتصادی شوند اما حداقل در کوتاه‌مدت می‌تواند حاوی اثرات اجتماعی و سیاسی نامطلوب نیز شود. همانطور که افزایش 15درصدی قیمت نان در خوشبینانه‌ترین حالت بدون تغییر در کیفیت آن تنها خالی شدن سفره خانوارهای ایرانی از مواد مغذی برای تامین کالری دریافتی خانوار را به دنبال دارد که نتیجه آن افزایش فقر است.
