تلنگر ۵.۲ ریشتری به مدیریت بحران تهران

گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|

 پاییز 96 با شوک شهروندان تهرانی به پایان رسید. تهران لرزید اتفاقی که همه از آن وحشت داشتیم بالاخره رخ داد و دو شب متوالی مردم تهران در هراس زلزله بزرگ خواب به چشمان‌شان راه نیافت. خوشبختانه چهارشنبه شب زلزله 7 ریشتری که کارشناسان تهران از وقوع آن در آینده نزدیک خبر می‌دهند به وقوع نپیوست، اما قطعا زلزله 5.2ریشتری تلنگری است که خودمان را برای شرایط سخت‌تر آماده کنیم.

زلزله چهارشنبه شب به خوبی نشان داد که مسوولان آمادگی چندانی برای مقابله با بحران‌های بزرگ‌تر را ندارند. رییس ستاد مدیریت بحران کشور به جای اینکه درخصوص نحوه مواجهه با زلزله صحبت کرده و خیال مردم را از بابت کمک‌های احتمالی بعد از زلزله راحت کنند، بیشتر از اینکه شرایط عادی است حرف زد و این حرف‌های تکراری بارها از رسانه ملی پخش شد.

از سوی دیگر مردم به‌شدت وحشت کرده و همه به خیابان‌ها آمده بودند. بسیاری از مردم به خودروهای خود پناه بردند و در خیابان‌های شهر به سوی پارک‌ها یا مقاصد پیش‌فرض خود حرکت کردند. برخی نیز بدون اینکه رسیدن به جایی را درنظر داشته باشند، رانندگی در اتوبان را برگزیدند. برخی خیابان‌ها ازجمله خیابان ولیعصر حد فاصل مطهری تا ونک قفل شده بود و بسیاری ترجیح دادند شب را در ماشین‌ها یا در فضای آزاد بگذرانند. هجوم به جایگاه‌های عرضه سوخت، توقف کنار بزرگراه‌ها، پارک دوبل در خیابان‌ها و رانندگی پرخطر در سراسر شهرهای تهران و البرز دیده شد. همچنین مسیرهای اضطراری که باید همیشه و در هر شرایطی برای امدادرسانی حین آتش‌سوزی، انتقال بیماران اورژانسی و حضور نیروهای برقراری امنیت باز باشند، در تله رانندگان هیجان زده‌یی گرفتار شدند که در برخی نقاط تصادف‌های شدیدی را نیز به همراه داشتند. علاوه بر این، با وجودی که زلزله خساراتی در پی نداشت اما برقراری تماس در ساعات ابتدایی زلزله به سختی ممکن بود و این یعنی در شرایط بحرانی‌تر امید به برقراری ارتباط تلفنی در حد صفر خواهد بود.

به گزارش «تعادل»، سال‌هاست که کارشناسان درباره وقوع زلزله بزرگ در تهران هشدار می‌دهند. با نگاهی به تاریخ آخرین زلزله مهیب در تهران، خواهیم دید که بیش از 180 سال از آن می‌گذرد. حال کافی است در نظر آوریم که دوره بازگشت زمین‌لرزه تهران هر 150 سال است؛ یعنی بیش از 30 سال از دوره بازگشت گذشته و این به معنای محتمل بودن وقوع زلزله‌یی با احتمال قدرت تخریب زیاد خواهد بود.

با وجود اینکه بسیاری کارشناسان و حتی مسوولان معتقدند زلزله 7 ریشتری تهران باعث نابودی کامل شهر می‌شود و بعد از زلزله هفته گذشته نیز ناطقی‌الهی استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی اعلام کرد که سال‌هاست دارم می‌گویم در تهران زلزله خواهد آمد و در صورت وقوع، بزرگ‌ترین فاجعه ٣ قرن اخیر رخ می‌دهد، با وجود این به نظر می‌رسد عزم جدی در مسوولان دولتی و شهری برای مقابله با این بحران وجود ندارد. حادثه ساختمان پلاسکو سال گذشته نشان داد که مدیریت بحران شهر تهران به اندازه کافی کارآمد نیست، چراکه فقط با ریختن یک ساختمان بلندمرتبه برای روزها خیابان بسته شده و مدیریت شهر از جمع‌آوری آوار عاجز ماند. حال تصور اینکه در یک لحظه بخش زیادی از ساختمان‌های بلندمرتبه و دیگر ساختمان‌ها فرو بریزند، بسیار وحشتناک است.

 وضعیت تهران، ‌بسیار وخیم است

محمد سالاری رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر در دوره چهارم و پنجم در گفت‌وگو با «تعادل» درباره عملکرد ستاد مدیریت بحران شهر در زلزله هفته گذشته و نیز توانایی این ستاد توضیحاتی ارائه کرد. سالاری ابتدا با بیان اینکه نمی‌توان در زلزله اخیر عملکرد سازمان مدیریت بحران را مورد ارزیابی قرار داد، ‌گفت: اتفاقی که طی دو شب گذشته افتاد صرفا یک لرزش متوسط بود و خرابی به بار نیاورد و مسوولان واحدهای مختلف فقط در جلسات ستاد بحران حضور یافتند و این جلسات هم قابل ارزیابی نیست و تا زمانی که خسارات وجود نداشته باشد، نمی‌توان ارزیابی دقیقی ارائه داد. وی ادامه داد: وضعیت شهر تهران به لحاظ زیرساختارها، ناپایدار بودن بناها، شبکه‌های توزیع نیرو و ساختمان‌هایی که در بافت فرسوده قرار دارند بسیار وخیم است. بسیاری از ساختمان‌ها و بناهای بلندمرتبه روی گسل‌ها ساخته شده‌اند، شبکه‌های ارتباطی و خیابان‌ها مشکلات بسیاری دارند، ‌مردم آموزش‌های لازم را ندیده‌اند، بنابراین با توجه به این شرایط می‌توان گفت نه تنها سازمان مدیریت بحران شهر تهران بلکه مدیریت بحران کشور نیز در برابر زلزله بزرگ تهران آمادگی ندارند و در صورت وقوع زلزله یک فاجعه بزرگ ملی اتفاق خواهد افتاد.

وی با بیان اینکه امیدوارم زلزله چهارشنبه شب پیام جدی برای تمام مسوولان در سطوح مختلف کشور، شهری و نظام حاکمیت و هم مردم داشته باشد، گفت: تهران وقت زیادی ندارد و باید به سرعت موضوع ایمنی شهر اعم از زیرساخت‌ها و فضاهای کالبدی را در اولویت قرار داده و زیر ساختار‌های لازم را برای مدیریت بحران فراهم کنیم.

 ضرورت سختگیری در ساخت‌وسازها

سالاری در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا شورا و مدیریت جدید شهری برنامه‌یی برای تقویت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران دارند یا خیر، اظهار داشت: تقویت مدیریت بحران دو جنبه دارد؛ اول اینکه در حوزه زیرساخت‌ها، فضای کالبدی شهر، آموزش شهروندان و ایجاد شرایطی که منجر به ایمن‌سازی شهر شود، اقدام کنیم که تحقق این امر نیاز به زمان بسیار طولانی دارد. شهر تهران بیشتر از 100 سال پیش ساخته شده و قسمت عمده‌یی از آن بدون درنظر گفتن مقررات ملی ساختمان و رعایت اصول شهرسازی احداث شده است. طبیعتا اصلاح آنچه در گذشته انجام شده زمان طولانی را می‌طلبد. هر چند اکنون نیز می‌توان کارهایی را در حوزه تاسیسات شهری، انتقال شبکه‌های نیرو به کانال‌های جدید، جمع‌آوری شبکه‌های فرسوده انشعاب نیرو و نظایر اینها را در سطح شهر انجام داد. شهرداری نیز باید از این به بعد در ساخت و ساز‌ها جدیت و سختگیری بیشتری به خرج دهد.

وی ادامه داد: مرحله دوم بعد از بحران است. بعد از وقوع بحران معمولا شرایط به قدری بغرنج می‌شود که ظرفیت مدیریت بحران که برای بعد از حادثه پیش‌بینی می‌شود پاسخگو نخواهد بود. همان‌طور که شاهد بودیم در حادثه پلاسکو که فقط یک ساختمان فرو ریخت، مدیریت شهر با مشکل مواجه شد و حال تصور کنید در مقیاس یک شهر و با گستردگی فراوان حادثه‌یی رخ دهد، قطعا مدیریت شهری ظرفیت پاسخگویی نخواهد داشت. سالاری تاکید کرد: این وضعیت نشان می‌دهد که در طول دهه‌های گذشته حاکمیت، دولت و مدیریت شهری به وظایف اصلی خودش در این زمینه عمل نکرده، البته مطالبات مردم نیز در این خصوص نبوده است. در واقع مطالبات مردم نوسازی شهر و رعایت پیوست‌های مطالعاتی به‌ویژه پیوست‌های پدافندهای غیرعامل و حوادث غیرمترقبه مانند زلزله در پروژه‌های عمرانی، ساختمانی و بزرگ مقیاس و پراهمیت مانند بیمارستان‌ها، مدارس، اماکن عمومی و دانشگاه‌ها نبوده است.

وی با بیان اینکه کشور و شهر تهران فرصت‌های بسیاری را در این زمینه از دست داده‌اند، گفت: با اتفاق چهارشنبه گذشته شهروندان تهرانی این پیام جدی را دریافت کردند که بروز زلزله در شهر تهران فاجعه ملی را رقم می‌زند و این خود یک قدم رو به جلو است و بنابراین باید مطالبه خود را انجام مناسب پیوست‌های پدافند غیرعامل و ایمن‌سازی شهر قرار دهند. شهرداری و شورای شهر نیز به پدافند غیرعامل بسیار اهمیت می‌دهند. البته در اداره شهر چالش‌های بسیاری پیش روی مدیریت شهری قرار دارد. به لحاظ درآمدزایی وضعیت شهرداری خوب نیست، این در حالی است که ماموریت‌های قابل‌توجهی پیش رو داریم که مطالبه شهروندان است و باید انجام شود. از یک سو بحث ایمن‌سازی شهر آن‌قدر ابعاد گسترده‌یی دارد که حتی امکانات کشور هم جوابگوی آن نیست. با وجود این مدیریت شهری و شورا یکی از اولویت‌های اصلی خود را تقویت ایمنی شهر و مدیریت بحران شهرداری تهران قرار داده‌اند.

 ظرفیت سوله‌های مدیریت بحران

رییس شورای شهر تهران، ری و تجریش نیز درباره تشکیل ستاد مدیریت بحران در مجموعه شهرداری توضیحاتی ارائه داد و تصریح کرد: در این ستاد

 86 ارگان و کارگروه حضور دارند؛ ارگان‌های اصلی 16 تا 20 مجموعه‌ هستند که هر کدام آنها زیرمجموعه‌هایی دارند. همه موارد در این ستاد بررسی شد و خوشبختانه این‌طور به نظر می‌آید که در بعد مطالعات پیشگیری و همچنین مقابله بعد از زلزله مشکلی از نظر مصوبات و قوانین نداریم و دقیقا می‌دانیم که باید چه کاری انجام دهیم. یعنی برای حل مشکلات در بافت‌های فرسوده و سازه‌های ناپایدار و مجموعه‌‌ کوچه‌های نفوذناپذیر مصوبات و قوانینی تعریف و راهکارهایی نیز داده شده و مصوبات قانونی آن نیز موجود است.

وی با اشاره به شبکه آب تهران و وضعیت آن در زمان وقوع زلزله گفت: در شبکه آب تهران مشخص است که قبل و بعد از زلزله باید چه کارهایی انجام شود. شبکه آب تهران وقتی زلزله بالای 7 ریشتری بیاید دچار مشکل می‌شود، حتی آب می‌تواند آلوده شود. باتوجه به اینکه لوله با انشعاب‌های بالای آب را در تهران منتقل می‌کنند، امکان دارد سیل موقت نیز ایجاد شود، چراکه حجم آب زیاد است اما قطعا به یک شبکه موازی به‌عنوان یک شبکه کمکی برای زلزله نیاز داریم که به وسیله مخازن صد مترمکعبی مجهز به دریچه لرزه‌یی که در زمان زمین‌لرزه سریعا بسته شوند و آب را سالم نگه دارند.

هاشمی گفت: شهرداری تهران نیز مطلع است که باید در حدود 120 ناحیه تهران سوله‌هایی را ایجاد کند در حال حاضر نیز 105 سوله بحران ایجاد شده است و در این سوله‌های بحران علاوه بر امکانات برای مبارزه با پیامدهای بعد از زلزله امکاناتی مثل چادر، دستشویی صحرایی و دوش صحرایی نیز وجود دارد و همه ابزارآلات برای کمک‌رسانی پزشکی نیز وجود دارد.