معنای زلزله برای تاسیسات تامین انرژی

پس از زلزله 5.2ریشتری در استان البرز که شامگاه چهارشنبه تهران را نیز به لرزه درآورد، موضوع مخاطرات زلزله برای حوزه انرژی تهران به ویژه خطوط لوله گاز باز هم بر سر زبان‌ها افتاد. البته این تنها تهدید زلزله برای انرژی در تهران نیست. در گزارش پیش‌رو نگاهی به آسیب دیدن تاسیسات مرتبط با حوزه انرژی در چند زلزله اخیر در ایران شده است. مسائلی که نشان می‌دهد این حوزه نیازمند بازنگری است.

در روزهای بعد از زلزله 21 آبان در کرمانشاه که موجب تلفات جانی و مالی زیادی شد «انرژی» یکی از مهم‌ترین چالش‌ها به شمار می‌‌رفت. به دلیل تامین آب مناطق زلزله‌زده از سراب‌ها، آب منطقه دچار کدورت با درجه غیراستاندارد شده و مردم تا ادامه یافتن پس‌لرزه‌ها نمی‌توانستند از شبکه آبرسانی استفاده کنند، از سوی دیگر خسارات فراوانی به تاسیسات برق‌رسانی وارد شده و مردم به ویژه در سرپل ذهاب تا روزها با معضل تاریکی و نبود برق نیز دست و پنجه نرم می‌کردند. این مسائل به خوبی نشان می‌داد نه تنها ساختمان‌ها بلکه تمام تاسیسات و وسائل مرتبط با توزیع و تولید انرژی در شهرهایی که با تهدید زلزله روبه‌رو هستند باید مناسب با شرایط ساخته شوند.

تخت‌شاهی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری کرمانشاه چند روز پیش در نقد معضلات آبی مناطق زلزله‌زده گفته بود که تامین آب از روش «تک گزینه» خطرات زیادی را به دنبال داشته و اینکه آب این مناطق 100درصد از سراب تامین می‌شدند را یک معضل خوانده بود.

به دنبال زلزله رخ داده در شامگاه چهارشنبه در تهران نیز طبق شنیده‌ها قطعی برق برای برخی شهروندان مشکل ایجاد کرده بود. هر چند رضا اردکانیان وزیر نیرو به پایگاه اطلاع‌رسانی این وزارتخانه گفته است که تنها یک پست فوق توزیع 63 کیلوولتی ما در شمال غرب تهران به علت عمل کردن لایه حفاظتی از مدار خارج شده بود، اما یکی از شهروندان ساکن در منطقه سی‌متری جی به «تعادل» گفته است که در حین زلزله با قطعی برق محله خود روبه‌رو بوده‌اند. مساله‌یی که به وحشت لحظات زلزله افزوده و امکان تصمیم‌گیری در فضای خونسردی را از شهروندان می‌گیرد.

از سوی دیگر گزارش‌ها از شهر کوهبنان کرمان نیز حاکی از قطعی برق کل منطقه به دنبال زلزله روز پنج‌شنبه است. وقوع این مسائل از لزوم بازنگری در سیستم تامین انرژی به ویژه در نقاطی از ایران که روی گسل قرار گرفته‌اند، حکایت دارد.

برای مثال ژاپن پس از حادثه اتمی فوکوشیما که موجب نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته‌یی فوکوشیما به دنبال سونامی شده بود، بودجه زیادی را صرف آسیب‌شناسی و تضمین امنیت مبادی تامین انرژی خود در هنگام وقوع زلزله کرد.

البته در این زمینه در ایران توجه مسوولان نسبت به پایتخت بیشتر از دیگر شهرهاست. برای مثال مسوولان شرکت ملی گاز به تازگی عنوان کرده‌اند که یک شرکت مشاور را برای بررسی خطراتی که خطوط لوله گاز ممکن است در هنگام زلزله ایجاد کنند به کار گرفته‌اند.

بهمن ماه سال 1394 سید حسن هاشمی استاندار وقت تهران در یک مراسم از ارسال نامه‌یی به حمید چیت‌چیان وزیر سابق نیرو خبر داد که طی آن هاشمی نسبت به خطرات خطوط لوله گاز تهران در زمان زلزله هشدار داده بود. به گفته هاشمی او در این نامه تاکید کرده بود که با توجه به آسیب‌پذیری شهر تهران در زمینه زلزله و خطر انفجار خطوط لوله گاز در آن زمان، باید آینده مصرف انرژی در این کلان‌شهر به سمت برق آمده و گاز در میان‌مدت و درازمدت از برنامه مصرف خارج شود.

محمدرضا یوسفی‌پور رییس HSE شرکت ملی گاز اما چند روز پس از زلزله کرمانشاه در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران عنوان کرد که شرکت ملی گاز، بیش از 16 سال است که با شرکت اوزاکای ژاپن که دومین شرکت بزرگ گازی این کشور است، همکاری نزدیکی دارد و در این سال‌ها توانسته کارهای زیادی برای ایمنی شبکه انتقال و توزیع گاز انجام دهد. وی همچنین ادعا کرد که کارشناسان شرکت گاز اوزاکا، در اوایل دهه 1380 که بازدیدی میدانی از تاسیسات گاز ایران داشتند، بیان کردند که در صورت وقوع زلزله در ایران، میزان تلفات ناشی از حوادث گازی که به سلسله حوادث ثانویه معروف هستند، کمتر از حوادث گازی زلزله 1995 ژاپن خواهد بود.

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش عنوان کرده بود که مشکل اصلی در هنگام وقوع زلزله احتمالی، مشکلات ایمنی شبکه پخش و توزیع گاز نیست. مشکل اصلی ساختمان‌های قدیمی و غیراصولی است که ممکن است در صورت تخریب روی علمک‌ها و سایر تجهیزات شبکه گاز هم افتاده و به آنها آسیب بزنند، اما در هر صورت، خود شبکه مشکل فنی و ایمنی ندارد. پس از زلزله شامگاه چهارشنبه در تهران نیز مجید بوجار‌زاده سخنگوی شرکت ملی گاز به ایلنا گفته است که در صورت وقوع زلزله بخشی از شیرهای گاز ورودی شهر خود به خود و برخی نیز توسط همکاران قطع می‌شود.

 شهروندان حریص بنزین

اما شاید یکی از نادرترین رفتارها را مردم تهران پس از زلزله به خرج دادند. درست اندکی پس از وقوع زلزله 5.2ریشتری در شامگاه چهارشنبه، صف‌های بسیار طولانی در مقابل پمپ بنزین‌ها شکل گرفت که تا شامگاه پنج‌شنبه نیز از حجم آن کاسته نشد.

طبق اظهارات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران مصرف بنزین در تهران طی یک شب رکورد زد و از زمان وقوع زلزله تا روز بعد بیش از 27میلیون لیتر در تهران مصرف شد که در نوع خود بی‌سابقه است.

مصرف بنزین تهران در شامگاه چهارشنبه دوبرابر مواقع دیگر بوده است و به نظر می‌رسد این آمار مصرف همچنان نیز ادامه دارد. البته بخشی از این موضوع نیز به شایعاتی بازمی‌گردد که برخی رسانه‌ها در روزهای پیش پیرامون بنزین 1500تومانی از اول دی‌ماه منتشر کرده بودند.