ضرورت طراحی الگوی بومی ریسک بیمه زلزله

گروه بانک‌وبیمه  احسان شمشیری

زلزله 21 آبان 96 در استان کرمانشاه یکی از مرگبارترین حوادث در سال جاری در جهان بوده است و کل خسارت‌های تخمین زده شده بالغ بر 641میلیون دلار نزدیک به 3هزار میلیارد تومان برآورد شده است. طی این حادثه بیش از 522 نفر کشته و هزاران نفر زخمی شدند و به اذعان مدیران بیمه‌یی تنها 2 تا 3درصد از اموال در مناطق حادثه‌دیده، بیمه شده بودند یعنی در خوش‌بینانه‌ترین شرایط تنها حدود 90میلیارد تومان از این خسارت بیمه بوده است در حالی که با رقم مناسب زیر 100هزار تومان می‌توان اکثر خانه‌ها و آپارتمان‌ها را در هر منطقه‌یی از کشور بیمه آتش‌سوزی و زلزله کرد و در صورت وارد شدن خسارت زلزله و آتش‌سوزی می‌توان رقم مناسبی را برای بازسازی آپارتمان‌ها و اثاثیه منازل از بیمه دریافت کرد.

به گزارش «تعادل» این زلزله 7.3ریشتری که غرب استان کرمانشاه را لرزاند، معادل 222میلیون دلار نزدیک به یک‌هزار میلیارد تومان خسارت به بخش کشاورزی وارد آورده است. براساس اعلام مراجع رسمی خسارت وارده به مزارع حفاظت از دام، انبارهای خوراکی و صنایع پردازش محصولات کشاورزی، 300میلیارد تومان از کل خسارت‌ها را شامل می‌شود. بیش از 330میلیارد تومان خسارت به زیرساخت‌های آبی و خاکی شامل ایستگاه‌های پمپاژ، چاه‌های آب و استخرهای ذخیره آب وارد آمده است. همچنین شیلات، احشام، کندوهای زنبورعسل و مرغداری‌ها نیز دچار آسیب شده‌اند و خسارت آسیب‌های وارده به ساختمان‌های کشاورزی نیز به 17میلیارد تومان می‌رسد.

 ریسک‌های فاجعه‌آمیز

ریسک‌های فاجعه‌آمیز مانند زلزله از جمله ریسک‌هایی هستند که فراوانی کم ولی شدت زیادی دارند، لذا بیمه‌گران استراتژی و گزینش بهینه در مدیریت چنین ریسک‌هایی دارند و مثلا باید سهم معناداری از ریسک را به اتکایی‌ها واگذار کنند تا از نقش بیمه‌های اتکایی به عنوان مناسب‌ترین و کاراترین روش در برخورد با چنین رویدادهایی استفاده کنند، زیرا ریسک‌های فاجعه‌آمیز بعد از حادث شدن، علاوه بر خسارت‌ها و زیان‌های اقتصادی که وارد می‌کنند سبب نابودی زندگی تعداد کثیری از انسان‌ها نیز می‌شوند و خسارات جانی عظیمی به بار می‌آورند.

سرمایه‌گذاری‌های محافظه‌کارانه سنتی و راهبرد ذخیره‌سازی توسط اغلب بیمه‌گران اموال سبب می‌شود، خطرات فاجعه‌آمیز تبدیل به ریسکی بالفعل شود که می‌تواند به‌طور بالقوه توان پرداخت بدهی بیمه‌گران را به خطر بیندازد. نگه‌داشتن سرمایه کافی توسط شرکت‌های بیمه برای این‌گونه حوادث کم وقوع از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست یا عملیات بیمه‌یی را بسیار گران می‌کند. انتقال پرتفوی حوادث فاجعه‌آمیز به بیمه‌گران اتکایی یک راه موثر برای کنترل حوادث نادر است. بیمه‌گران اتکایی تامین حوادث فاجعه‌آمیز را از طریق عملی‌تر و اقتصادی‌تر نسبت به شرکت‌های بیمه ارائه می‌دهند. آنها به دلیل اینکه در تامین حوادث فاجعه‌آمیز سراسر دنیا شرکت می‌کنند، از نظر جغرافیایی تنوع ریسک بهتری دارند.

 در مجموع می‌توان گفت استفاده از راهکار اتکایی جهت پوشش حوادث فاجعه‌آمیز توسط شرکت‌های بیمه به سه دلیل است. اول اینکه چگونه از این بحران نجات یابند، دوم از تمرکز زیان این ریسک‌ها روی خود بکاهند و سوم چگونه بتوانند ذخیره سرمایه محدود خود را با این پوشش جبران کنند.

قرارداد بیمه اتکایی مازاد خسارات هر حادثه که قرارداد حوادث فاجعه‌آمیز نامیده می‌شود، تنها نوعی از بیمه اتکایی است که حمایت لازم را در برابر این‌گونه ریسک‌های اساسی فراهم می‌کند. در این نوع قرارداد نیز همانند قرارداد مازاد خسارت هر ریسک، مقدار نگهداشت شرکت بیمه اصلی به صورت یک مقدار پولی تعیین می‌شود. با وجود این کلیه خسارت‌های ناشی از یک رویداد با یکدیگر جمع می‌شوند تا مقدار خسارت کل محاسبه شود. این پوشش واگذارنده را در مقابل خسارت بزرگی که از یک مدل‌سازی احتمالاتی از طریق شبیه‌سازی حوادث فاجعه‌بار، به ارزیابی ریسک این حوادث کمک می‌کند. در واقع این مدل‌ها با تخمین بزرگی، شدت و مکان حادثه، میزان خسارت احتمالی که از حوادثی مانند سیل و زلزله وارد می‌شود را تعیین می‌کند تا میزان حق بیمه مناسب و پوشش خسارت را مشخص ‌کند اما از آنجایی که دامنه خسارت‌های فاجعه‌بار بسیار وسیع است، باید از مدل بومی و خاصی بهره گرفت تا کسی مغبون نشود.

 مدل‌سازی ریسک‌های زلزله

نقشه‌های خطر زلزله، خطر را ارزیابی می‌کنند اما صنایع بیمه و مالی اغلب به اطلاعات بیشتری نیاز دارند و به دنبال دیدگاهی عددی نسبت به ریسک هستند. زمانی که خطر با مواجهه همراه می‌شود آنچه به صورت بالقوه بر اثر این خطر آسیب می‌بیند،  تمرکز ما را از خطر به ریسک تغییر می‌دهد. برای مثال، مناطقی وجود دارد که دارای خطر بالایی هستند اما اگر در این مناطق هیچ چیزی برای آسیب دیدن وجود نداشته باشد، ریسک بسیار پایین است.

زمانی که ریسک حوادث فاجعه‌بار گسترش می‌یابد، طیف کاملی از ریسک‌ها باید ارزشیابی شود. از حوادث متناوب و عموما با خسارت کم تا حوادث خسارت‌بار و فاجعه‌بار باید مورد توجه باشد و اینجاست که مدل‌سازی احتمالاتی، ضروری و سودمند است.

مدل‌سازی احتمالاتی یا همان مدل‌سازی احتمال خسارت دیدگاهی کمی نسبت به ریسک برای تمام حوادث احتمالی که ممکن است رخ دهد، وجود دارد و نیز تناوب تکرار آن مدیران ریسک در صنایع بیمه و مالی از این مدل‌ها برای تخمین میزان خسارت‌های مالی ناشی از حوادث فاجعه‌بار استفاده می‌کنند. جهت ارزیابی خسارت‌های مالی برای هر رخداد از طریق الگوی احتمالاتی خسارت، تنها درک خطر کافی نیست.

چهار مقوله است که مدل احتمالات خسارت را تشکیل می‌دهد؛ تعریف خطر از طریق تدوین مجموعه تصادفی از حوادث. این مهم با تعریف تمام منابع زلزله مانند گسل‌ها یا مناطق فعال زلزله، تعیین طیفی از بزرگی برای هر منبع و یک احتمال برای هر بزرگی از طریق ارزیابی آسیب‌پذیری و خسارت‌پذیری هر ساختار (مانند اموال مسکونی، تجاری یا صنعتی)، در محدوده آثار خطر در هر حادثه، خطر به آسیب ارتباط داده می‌شود.

گام آخر، مدیران ریسک که از مدل‌های احتمالاتی خسارت بهره می‌برند، از پرتفوی دارایی‌های خود به عنوان ورودی برای درک آثار خسارت بر مواجهه‌های خود با ریسک استفاده می‌کنند.