تلنگر زلزله ملارد به تهران

آسیب‌پذیرترین منطقه تهران در برابر زلزله‌هایی با قدرت بیش از 5 ریشتر بافت فرسوده شهر با وسعت 4 هزار هکتار است، از این‌رو تراکم گسترده جمعیتی در این مناطق می‌طلبد که نوسازی و مقاوم‌سازی بافت فرسوده در اولویت اقدامات پیشگیرانه در برابر زلزله قرار گیرد.

هجوم مردم وحشت‌زده به خیابان‌های شهر، ترافیک سنگین در مبادی خروجی و در مسیر جایگاه‌های سوخت، ایجاد شایعه و گسترش آن در مدت بسیار کوتاه، استقرار مردم در محل‌های ناامن تنها گوشه‌یی از نمای شهر تهران پس از احساس زمین‌لرزه 5.2 ریشتری ملارد بود.

تصاویری که نشان می‌داد مردم پایتخت و مسوولان آمادگی بروز انجام رفتار صحیح در برابر وقوع زلزله را ندارند. این در حالی است که 55 کیلومترمربع از مساحت شهر تهران در حریم  گسل‌های اصلی قرار گرفته است و خطر وقوع زلزله همواره برای پایتخت وجود دارد.

اما مهم‌تر از رفتار مردم و مسوولان پس ازوقوع زلزله، اقدامات قبل از زلزله است چرا که بروز برخی رفتارهای کنترل نشده ناشی از ترس و اضطراب طبیعی به نظر می‌رسد اما چرا مردم و مدیران در شرایط عادی درباره افزایش آمادگی‌ها در برابر تهدید همیشگی زلزله رفتار و اقدام صحیح از خود نشان نمی‌دهند؟

در حال حاضر حدود 4هزار هکتار بافت فرسوده در تهران وجود دارد که طبق گفته دبیر کارگروه ملی زلزله واحدهای مسکونی واقع در این بافت‌ها در برابر زمین‌لرزه‌های بالای 5 ریشتری دوام نمی‌آورند و حتی وقوع زلزله 5 ریشتری هم در این مناطق تخریب گسترده به بار می‌آورد.

از سوی دیگر گزارش‌هایی مبنی بر رعایت نشدن مقررات و استانداردهای موجود در حوزه ساخت‌و‌ساز در احداث واحدهای مسکونی و تجاری و... مشاهده می‌شود چنانکه در زلزله اخیر کرمانشاه هم از این دست گزارش‌ها فراوان ثبت شد که نمونه بارز آن تخریب کامل بیمارستانی نوساز در این منطقه بود.

در این شرایط طبق گزارش‌های رسمی وزارت راه و شهرسازی، 35 درصد جمعیت در وضعیت نابسامان زندگی می‌کنند به‌طوری‌که از جمعیت 59 میلیون نفری شهری در کشور، 11میلیون حاشیه‌نشین و 8 میلیون ساکن بافت فرسوده هستند، نقش و تاثیر‌گذاری نهادهای متولی در امر ساخت و ساز در کشور چه بوده است؟ آیا سازمان نظام مهندسی ساختمان توانسته است مانع ساخت و ساز بی‌ضابطه در کشور شود؟ پاسخ این پرسش را می‌توان در اصرار وزارت راه و شهرسازی در بازنگری قوانین سازمان نظام مهندسی یافت.

حال در شرایطی که مقاومت تهران در برابر زلزله‌های پرقدرت در وضعیت اورژانسی قرار دارد و همه می‌دانند که واحدهای مسکونی پایتخت تاب زلزله‌هایی با ریشترهای بالا را ندارند، نقش دستگاه‌ها و نهادهای متولی در افزایش تاب آوری خانه‌های پایتخت پررنگ‌تر شده است و طبق گفته رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور احیای بافت فرسوده تهران در اولویت برنامه مسوولان برای پیشگیری از تبعات وقوع زلزله قرار گرفته است.

«فرج‌الله رجبی» رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به ضرورت احیای بافت فرسوده تهران و افزایش مقاومت واحدی مسکونی واقع در این محدوده گفت: در جلسه اخیر با رییس‌جمهوری به نمایندگی سازمان نظام مهندسی ساختمان آمادگی سازمان برای ورود به احیای بافت فرسوده اعلام شد.

وی باید تاکید بر اینکه اجرای افزایش مقاومت واحدهای واقع در بافت فرسوده و استحکام بخشیدن به آنها نیازمند تخصص است، اظهار داشت: سازمان نظام مهندسی آمادگی برگزاری دوره‌های آموزشی برای مهندسان و در اختیار گذاشتن نیروهای تخصصی خود را برای اجرای طرح احیای بافت فرسوده دارد.

رییس سازمان نظام مهندسی با انتقاد از دولت در اجرای این طرح گفت: متاسفانه فرآیند مشخصی برای طرح احیای بافت فرسوده و نوسازی در این مناطق مشخص نشده است و وقتی فرآیند اجرا مبهم باشد، طرح ابتر خواهد ماند.

رجبی با تاکید بر حذف دستگاه‌های متعدد در اجرای این طرح، ادامه داد: وقتی دستگاه‌های متعددی دخالت داده شوند، تصمیم‌گیری در بازه زمانی طولانی‌تری انجام می‌شود و با نبود برخی دستگاه‌ها عملا امکان تصمیم‌گیری و اجرای طرح در بازه زمانی مشخص از بین می‌رود بنابراین برای چابک‌سازی این ساختار کاهش تعداد دستگاه‌های درگیر با پروژه پیشنهاد می‌شود.

وی افزود: معتقدم تنها باید با حضور وزارتخانه‌های راه و شهرسازی، نیرو، کشور، سازمان نظام مهندسی و با همکاری شهرداری‌ها سیاست‌گذاری در نحوه اجرای نوسازی بافت فرسوده انجام شود.

رجبی با تاکید بر جذب سرمایه‌گذاری برای اجرای مرحله عملیاتی این طرح گفت: به‌طور قطع با اعتبارات محدود دولت نمی‌توان چنین طرحی را در بافت گسترده فرسوده تهران و کشور به اجرا رساند و باید با جلب مشارکت مردم و تشویق بانک‌ها برای اعطای تسهیلات طرح را اجرایی کرد.

رییس سازمان نظام مهندسی ادامه داد: بهترین روش نوسازی محله‌های واقع در بافت فرسوده استفاده از ظرفیت ساکنان این محله‌ها است. دولت با همکاری شهرداری می‌تواند نقش تسهیل‌گری را ایفا کند تا بروکراسی‌های اداری مانع از اجرای سیاست‌های دولت در این مناطق نشود.

رجبی با تاکید بر اینکه فقط اعتبارات محدود موانع اجرای این طرح نیستند، گفت: موضوع مهم روانبخشی عملیات اجرا است، اینکه دولت بتواند موانع را برای دریافت مجوزها از سر راه بردارد.

وی ادامه داد: بافت فرسوده تهران به چندین هکتار می‌رسد و به‌طور قطع اگر طرح احیای بافت فرسوده با همین روند پیش رود، نوسازی بافت فرسوده حتی در صورت اجرا بسیار زمانبر خواهد بود. «علی بیت‌اللهی» دبیر کارگروه ملی زلزله در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا درباره میزان مقاومت بافت فرسوده تهران در برابر زلزله گفت: شاید عده‌یی تصور کنند از آنجایی که با وقوع زلزله5 ریشتری اخیر، گزارشی مبنی بر تخریب واحدهای مسکونی در تهران به ویژه در بافت فرسوده اعلام نشد، بنابراین، این واحدها در برابر زلزله‌یی به بزرگی 5.2 ریشتری مقاومند اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که کانون این زلزله اخیر، در تهران قرار نداشت.

وی افزود: کانون زلزله اخیر در ملارد بود که فاصله 30 کیلومتری با تهران دارد بنابراین تنش لرزه‌ای، زلزله ملارد در تهران احساس شد. به‌طور قطع اگر یکی از گسل‌های تهران فعال شود و کانون زلزله‌یی با بزرگی 5 ریشتر تهران باشد، متاسفانه شاهد تخریب گسترده در بافت‌های فرسوده تهران خواهیم بود و حتی ریزش خواهیم داشت.

این گفته‌های دبیر کارگروه ملی زلزله اهمیت اجرای طرح بافت فرسوده پایتخت را دو چندان می‌کند. حال اینکه یکی از مهم‌ترین مشکلات احیای بافت فرسوده، مشکل تامین اعتبار است.

طبق گفته «عباس آخوندی» وزیر راه و شهرسازی، اعتبارات مورد نیاز برای انجام اقدامات بازآفرینی احیا و بازسازی 66 هزار هکتار بافت ناکارآمد در کشور حدود 123 هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

به‌طور قطع تامین این اعتبار برای دولت در شرایط کمبود منابع مالی امکان پذیر نیست بنابراین دولت به سمت جلب مشارکت مردمی و ساکنان بافت‌های فرسوده رفته است و در این حوزه در طول 4 سال گذشته اقدامات ویژه را انجام و در دستور کار خود قرار داده است و توانسته است اعتبارات احیای بافت فرسوده را تا 17 برابر افزایش دهد.

در دولت یازدهم ردیف‌های اعتباری قابل توجهی برای احیای بافت فرسوده تعریف شد و اعطای 300 هزار فقره تسهیلات ارزان‌قیمت، تامین منابع 1000 میلیارد تومانی از اعتبارات بانک مرکزی و افزایش سقف تسهیلات خرید مسکن در بافت فرسوده تا سقف 50 میلیون تومان تنها بخشی از عملکرد و پیگیری‌های وزارت راه وشهرسازی در حوزه بافت فرسوده بوده است. از دیگر اقدامات دولت در احیای بافت فرسوده، وارد کردن انبوه‌سازان به این بافت‌ها است که مشوق‌هایی را برای سازندگان علاقه‌مند تعیین کرده است.

«ورود انبوه‌سازان به بافت فرسوده با حمایت‌های دولت بوده در این مدت وارد مذاکره با انبوه‌سازان شدیم تا عملیات نوسازی بافت فرسوده با حمایت دولت انجام شود. از سویی در دولت یازدهم شاهد شروع به کار صندوق پس‌انداز یکم بودیم که برای نخستین بار در کشور تسهیلات 160 میلیون تومانی با نرخ سود 8 درصد به متقاضیان مسکن در بافت فرسوده ارائه شد.»

هر چند که این اقدامات درمانی می‌تواند در افزایش مقاومت سرپناه مردم در برخی از مناطق شهر موثر واقع شود اما نکته اساسی ارجحیت پیشگیری بر درمان است. زندگی در ساختمان‌های ایمن جزو حقوق مردم و مطالبه عمومی از دولت است که دولت نظارت بر نحوه ساخت وسازها بر سازمان نظام مهندسی ساختمان واگذار کرده است. اگر قرار باشد مردم هزینه این نظارت‌ها بپردازند و در ساختمان‌های ناایمن زندگی کنند اساسا ماموریتی برای ادامه حیات سازمان نظام مهندسی باقی نمی‌ماند.