تلخ‌ترین کابوس‌های دریانوردان
گروه انرژی مهدی نیکوئی
دریا همیشه رام نیست و کشتی‌ها با پیشرفته‌ترین و مجهزترین دستگاه‌ها و سیستم‌های ناوبری نیز گاهی اسیر حوادث می‌شوند. در حقیقت بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از حوادثی که بر سر کشتی‌های بزرگ آمده، از نظر خسارت‌های جانی و مالی حتی از حوادث در خشکی یا سقوط هواپیما نیز بزرگ‌تر بوده‌اند. تلفات سنگین جانی و مالی بخشی از ریسک سفرهای دریایی است؛ سفرهایی که براساس گزارش پایگاه اطلاعات دریایی «جی‌کپیتال» بیش از 90درصد محموله‌های تجاری جهان را منتقل می‌کنند. نفت و فرآورده‌های نفتی هم از مهم‌ترین کالاهایی هستند که برای انتقال‌شان از مسیر دریایی استفاده می‌شود. البته معمولا راه دیگری هم برای انتقال این محموله‌ها وجود ندارد.
در این میان، حوادثی که بر سر نفتکش‌ها می‌آید، تفاوت‌هایی با حوادث سایر کشتی‌های تجاری، ماهیگیری و مسافربری دارد. نخست آنکه در نفتکش‌ها برخلاف کشتی‌های مسافربری، افراد کمتری وجود دارند و به همین دلیل، از نظر خسارت‌های جانی، معمولا در فهرست پرتلفات‌ترین حوادث دریایی قرار نمی‌گیرند. اما حوادث نفتکش‌ها معمولا بیشترین پیامدها و آسیب‌های زیست‌محیطی را به بار می‌آورند و گاهی اثرات آنها تا چند سال در اکوسیستم‌های اطراف محل حوادث مشاهده می‌شود. البته اگر این کشتی‌ها غرق شوند، شدت آسیب‌های زیست‌محیطی بسیار بیشتر خواهد شد.
دیگر ویژگی برجسته نفتکش‌ها، احتمال بالای آتش‌سوزی، انفجار و درنهایت غرق شدن آنها در حوادث حتی ساده است. هر چند در این دسته از کشتی‌ها تجهیزات ایمنی بسیار پیشرفته‌یی استفاده می‌شود تا مانع از آتش‌سوزی و انفجار و دست‌کم
به خطر افتادن جان سرنشینان شود، باز هم خسارت‌ها و آسیب‌پذیری آنها در حوادث بیشتر است. براساس آمارهای پایگاه تحلیلی مریتایم اینسایت، مهم‌ترین عامل خسارت نفتکش‌ها، انفجار است. دلیل این موضوع، محموله‌های خطرناک و به‌شدت قابل اشتعال است. شرایطی که برای نفتکش سانچی در بدترین حالت بود و قابلیت اشتعال و انفجار محموله میعانات گازی باعث شد تا تلخ‌ترین سناریو ممکن برای سرنشینان کشتی رقم خورده و ایران را عزادار کند؛ ضمن آنکه سانچی به منطقه‌یی رسیده بود که براساس داده‌های پایگاه دریانوردی
«جی کپیتان» 2 نقطه از 4 نقطه پرحادثه دریاهای جهان است و نزدیک به 60درصد حوادث دریایی جهان در آن منطقه (از آب‌های مالزی تا آب‌های ژاپن) رخ می‌دهند. البته مریتایم اینسایت، اشاره می‌کند که در هر صورت حدود 85درصد از حوادث نفتکش‌ها به‌دلیل خطای انسانی و اشتباهات کارکنان نفتکش رخ می‌دهد که در این باره نمی‌توان اظهارنظری کرد.
«تعادل» در ادامه به بررسی بخشی از متاثرکننده‌ترین حوادث دریایی تاریخ پرداخته است:
نفتکش آتلانتیک اکسپرس: از حوادثی که در چند دهه گذشته برای نفتکش‌ها پیش آمده، برخورد «اس‌اس آتلانتیک اکسپرس» با «اژین کپتین» شاید شبیه‌ترین حادثه به سرگذشت سانچی باشد. البته تفاوت در آنجاست که محموله آتلانتیک اکسپرس که یک نفتکش غول‌پیکر بود، نفت خام بود و اشتعال‌زایی متوسطی داشت. به گزارش موسسه مشاوره ITOPF (که حوادث نفتکش‌ها را پیگیری می‌کند)، آتلانتیک اکسپرس در سال 1979 و در دریای کاراییب با اژین کپتین که نفتکش دیگری بود، برخورد کرد. علت حادثه، وضعیت بد جوی و ناتوانی کاپیتان‌های 2 کشتی در پیدا کردن مسیر خود بود. آنها زمانی کشتی مقابل خود را دیدند که بسیار دیر شده بود. این حادثه، منجر به ایجاد حفره‌هایی در بدنه‌های هر دو کشتی شده و در پی آن، به سرعت نفت خام نشت کرد. تلاش خدمه 2 کشتی برای کنترل نشتی و آتش‌سوزی به نتیجه‌یی نرسید و همه کارکنان 2 کشتی مجبور به فرار شدند. با این حال، آتش به انفجار منجر شد و 27 نفر را با وجود اینکه از نفتکش‌ها دور شده بودند، به کام مرگ کشاند
(26 نفر از خدمه آتلانتیک اکسپرس و یک نفر از اژین کپتین). آتش نفتکش آتلانتیک اکسپرس پس از 3 روز، مهار شد. با این حال، این نفتکش 10 روز بعد (13 روز بعد از حادثه) غرق شد.
ام‌وی ویلهلم گوستلف: ام‌وی ویلهلم گوستلف یک کشتی غول‌پیکر آلمانی بود که ارتش هیتلر در جنگ جهانی دوم از آن استفاده نظامی می‌کردند. این کشتی در سال 1939 ساخته شده بود تا به‌عنوان یک بیمارستان متحرک به کار رود. با این حال، با شلعه‌ور شدن آتش جنگ، هیتلر آن را تبدیل به یک سربازخانه شناور کرد و رنگ آن را هم به خاکستری نظامی تغییر داد. از این کشتی 25 تنی در زمان جنگ برای اهداف نظامی استفاده می‌شد و در صورت نیاز، کار جابه‌جایی نیروها را هم انجام می‌داد.
این کشتی در واپسین سال جنگ جهانی دوم به‌وسیله زیردریایی اس13 اتحاد جماهیر شوروی غرق شد. ویلهلم گوستلف در آن زمان، در دریای بالتیک تعدادی شهروند عادی و البته افسران و نظامیانی را (ازجمله از ارتش سرخ) پیاده می‌کرد. شبکه تلویزیونی دیسکاوری، تعداد تلفات انسانی این فاجعه را
9400 نفر بیان کرد. این رقم در فهرست رسمی مسافران کشتی، 6050 نفر بود اما با توجه به ورود غیرثبتی بسیاری از سرنشینان، 9400نفر می‌تواند واقعیت داشته باشد. به این ترتیب، غرق شدن ویلهلم گوستلف، مرگبارترین حادثه دریایی تاریخ است؛ هر چند در زمان جنگ رخ داده و شدت حوادث زمان‌های ناآرامی معمولا بیشتر است.
تایتانیک: طبیعتا غرق شدن کشتی مسافری انگلیسی در آب‌های اقیانوس اطلس شمالی، معروف‌ترین داستان از بین تمام حوادث دریایی است. این کشتی که در زمان خود، بزرگ‌ترین کشتی جهان به‌شمار می‌رفت، در ساعات نخست بامداد 15 آوریل 1912 با یک کوه یخ برخورد کرد و دوسوم از مسافران و خدمه‌های آن طعمه مرگ شدند. برآوردها نشان می‌دهد که تعداد سرنشینان تایتانیک
2224 نفر بودند و بیش از 1500 نفر از آنها غرق شدند. البته این رقم در مقابل تلفات کشتی ویلهلم گوستلف ناچیز به نظر می‌رسد اما بزرگ‌ترین کشتی زمان بودن و وقوع حادثه در زمان صلح، بر اثرگذاری آن افزود.
اس‌اس پندلتون: این کشتی امریکایی که در سال 1944 ساخته شده نمونه‌یی از نفتکش‌های کلاس تی2 بود. پندلتون در سال 1952 در یک توفان به
2 نیمه شکسته شد. این نقص در نفتکش‌های کلاس تی2 بسیار متداول بود و گفته می‌شد که با سرد شدن هوا، احتمال نصف شدن آنها بسیار بالاست. در هر صورت، با آنکه غرق شدن این کشتی، باعث خسارت‌های زیست‌محیطی فراوانی شد، به دلیل آنکه انفجار یا آتش‌سوزی در کار نبود، تمام سرنشینان نجات پیدا کردند. داستان این نجات، سال‌ها بعد در کتاب‌ها و فیلم‌های بسیاری تجلی یافت که یکی از آنها فیلم «بهترین ساعات» ساخته سال 2016 است.
هیون: این نفتکش غول‌پیکر در 11 آوریل 1991 و در حالی که در جنوای ایتالیا لنگر انداخته بود، دچار انفجار شد. به گزارش ITOPF، نفتکش هیون در آن لحظه 144 هزار تن از نفت خام سنگین ایران را در مخزن خود داشت. گزارش‌ها حاکی از آن است که این انفجار در پی یک جرقه الکتریکی در زمان تمیزکاری مخزن نفتکش رخ داده است و 6 نفر از خدمه نیز جان خود را از دست دادند. اما انفجار، علاوه بر آن، باعث شد تا کشتی به 3 قسمت شکسته شود. یکی از قسمت‌ها در کنار لنگر کشتی غرق شد. 2 قسمت دیگر به سمت غرب جنوا متمایل شد و قسمت دماغه کشتی در این زمان به زیر آب رفت. قسمت باقی‌مانده کشتی که بخش زیادی از مخازن روی آن قرار داشت، به سوختن ادامه داد و تلاش آتش‌نشان‌های ایتالیایی برای خاموش کردن آن بی‌نتیجه ماند. در نهایت، این بخش نیز پس از 3روز معلق ماندن روی آب، با فاصله حدود 3 کیلومتری از محل انفجار، غرق شد.
اسپایرس: انفجار نفتکش یونانی اسپایرس در سال 1978، بزرگ‌ترین فاجعه پس از جنگ جهانی دوم برای سنگاپور را به جای گذاشت. به گزارش سنگاپور پرس هلدینگ، این نفتکش در سنگاپور پهلو گرفته بود تا تعمیرات اساسی روی آن انجام شود. یکی از کارهایی که قرار بود در این فرآیند انجام شود، عوض کردن روکش سینی چکه مخازن بود. در این فرآیند، بی‌توجهی به اصول ایمنی (استفاده از دستگاه برش در مجاورت گازهای قابل اشتعال) باعث شد تا انفجاری رخ داده و 76 نفر جان خود را از دست بدهند. در زمان حادثه، 150 کارگر در اطراف کشتی کار می‌کردند که 32 نفر از آنها از خدمه و کارکنان کشتی بودند. شدت انفجار بعضی اشیا و تکه‌های کشتی را به 100 متر دورتر هم پرتاب کرد و میزان آتش، مانع از آن می‌شد تا کارگران خارج از کشتی، بتوانند افرادی که در داخل گرفتار آمده‌اند را نجات دهند.
دنی اف‌دوم: این کشتی باری سنگاپوری که معمولا برای حمل حیوانات اهلی استفاده می‌شد، در سال 2009 در لبنان غرق شد. به گزارش گاردین، دنی‌اف‌دوم بزرگ‌ترین کشتی ثبت شده جهان در آن زمان بود و پرچم پاناما را هم با خود حمل می‌کرد. این کشتی در حالی اسیر توفان و آب و هوای بد جوی شد که 76 خدمه و 6 مسافر سوار آن بودند. علاوه بر آن، بیش از 28 هزار راس دام (گاو و گوسفند) موجود در کشتی که همگی تلف شدند. درمورد خسارات انسانی این کشتی، نقل‌قول‌های متفاوتی می‌شود. در هر صورت، برخی منابع مانند دیلی‌تلگراف اعلام کرده‌اند که تنها
39 نفر از سرنشینان کشتی توانستند با قایق نجات، از مرگ فرار کنند. در این بین، تنها پیکر 9 نفر پیدا شد و درمورد بقیه هیچ اطلاعاتی در دست نیست.
چین در حال جست‌وجوی دلیل سانحه مرگبار سانچی
با توجه به رقم خوردن فاجعه سانچی در آب‌های چین از ابتدا تعدادی از رسانه‌های این کشور اخباری را در مورد این سانحه منتشر کردند. دیروز نیز این اخبار به‌روزرسانی شد. البته با وجود حرکت سانچی به سمت آب‌های ژاپن، بررسی‌های «تعادل» از رسانه‌های این کشور در مورد اخبار منتشر شده در خصوص نفتکش سانچی نتیجه‌یی در بر نداشت. در حال حاضر و با از دست رفتن امیدها برای نجات جان دریانوردان، موضوع دلیل تصادف دو کشتی با یکدیگر بیش از قبل پررنگ شده است. سرویس خبری چین دیروز نوشت که یکی از متخصصان چینی معتقد است؛ «غفلت در انجام وظیفه» ممکن است یکی از دلایل تصادف میان نفتکش سانچی و کشتی تجاری هنگ‌کنگی بوده باشد. تصادفی که منجر به مرگ تمام 32 خدمه نفتکش ایرانی شد. 30 نفر از این دریانوردان ایرانی و 2 نفر بنگلادشی بودند.
وال‌استریت ژورنال نیز روز جمعه 12ژانویه در گزارشی عنوان کرده بود که هر چند تمام کشتی‌ها از طریق سازمان بین‌المللی دریانوردی مجبور به استفاده از رادارهایی هستند که اطلاعات موقعیت خود را ارسال کنند اما این سیستم در دریای شرق چین به چندین دلیل چندان قابل اتکا نیست. یکی از این دلایل، ترافیک کشتی‌های تجاری در این منطقه است و دلیل دیگر نیز مسائل نظامی و سیاسی است که ممکن است روی ارتباط کشتی‌ها با یکدیگر تاثیر بگذارد. مدیر یک شرکت ردیابی کشتی گفته است منطقه‌یی که تصادف در آن رخ داد یکی از معدود نقاط در جهان است که پوشش سیستم شناسایی خودکار (AIS) در آن به سختی صورت مى‌گیرد. یک کاپیتان کشتی می‌گوید که سیستم ASI ممکن است در صورت وجود کشتی جنگی در نزدیکی محل مختل شود اما همچنان خدمه کشتی مى‌توانند از طریق رادار ارتباط برقرار کنند. اداره دولتی امور اقیانوس‌های چین گفته است که بر اثر انفجار و غرق شدن سانچی که حامل یک‌میلیون بشکه میعانات گازی بود، اطراف این نفتکش تا 10 کیلومتر در سطح و یک‌کیلومتر در عمق دریا آلوده شده است.
لی فایین پرفسور مهندسی نفت می‌گوید حجم گاز سمی که بر اثر تصادف سانچی و کشتی تجاری آزاد شده است برابر با یک‌هزارم گاز سمی است که خودروهای چین در یک سال تولید می‌کنند، این یک آسیب بسیار جدی است. چای‌کوتا از موسسه ارتباطات ژجیانگ اعتقاد دارد که برخورد دو کشتی از آنجایی که هر دو به قدر کافی بزرگ بوده‌اند که دیده شوند، ممکن است به دلیل غفلت یا اهمال در انجام یک وظیفه صورت گرفته باشد. او همچنین گفته است که مشکل ارتباطی میان دو کشتی نیز ممکن است عامل این برخورد بوده باشد اما برای اظهارنظرهای جدی‌تر به اطلاعات بیشتری احتیاج است. همچنین این سرویس خبری نوشته است که بلافاصله پس از اتمام آتش‌سوزی سانچی در ساعت 9:58 دقیقه به وقت محلی، عملیات پاکسازی منطقه آغاز شده است. مرکز جست‌وجو و نجات دریایی شانگهای تصمیم گرفت که ظهر روز دوشنبه عملیات نجات را خاتمه دهد.
نفتکش سانچی روز یک‌شنبه در فاصله 151 مایل دریایی معادل نزدیک به 300 کیلومتر دورتر از جایی که تصادف اولیه در آن رخ داد، غرق شد. سرویس خبری چین در انتهای خبر تولیدی خود نوشته است که دلیل اولیه برخورد سانچی و کشتی تجاری هنگ‌کنگی همچنان در حال بررسی است.
