باز هم کاستی‌های مدیریت بحران
محمود خاقانی| کارشناس بین‌المللی انرژی |
مردم مسلمان و سرافراز ایران زمین با بستگان «شهیدان خدمت» نفتکش سانچی همدرد هستند و به آنها تسلیت عرض می‌کنیم. در این ماه‌های نزدیک به خاتمه سال 1396 کشور ما با حوادث تلخی دست به گریبان بود و هست. زلزله، خشکسالی و... مشکلاتی که به مشکلات معیشتی مردم شهرت پیدا کرده‌اند. بحث و گفتمان درباره بودجه سال 97 هم از موضوعاتی است که به دلیل مخالفت با افزایش قیمت حامل‌های انرژی ممکن است در سال آینده وضع اقتصادی را خراب‌تر کند. چرا؟ یکی از وسائل حمل ونقل کالایی که برای درآمد و تامین بودجه کشور مورد استفاده قرار می‌گرفت از دور خارج شد. پس باید سرمایه‌گذاری‌های جدیدی برای جایگزین کردن صورت پذیرد. باید سرمایه‌هایی که از فروش نفت وگاز به دست می‌آیند در طرح‌هایی برای نسل فردا هم سرمایه‌گذاری شوند.
ماجرا چگونه شروع و پایان یافت
تجربه‌یی آموختیم؟
در روز 16دی ماه 1396(ششم ژانویه 2018) حدود ساعت 8 شب به وقت محلی نفتکش متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران با پرچم پاناما به نام سانچی Sanchi که حامل محموله میعانات گازی تولیدی در پارس جنوبی معادل 136000تن متریک(960000بشکه) برای تحویل به خریدار محموله شرکتی در کره جنوبی به نام هانوا توتال پتروشیمی Hanwha Total Petrochemical در بندر داسان Daesan کره جنوبی بود با یک کشتی فله‌بر ثبت شده در هنگ کنک به نام
«سی اف کریستال» در فاصله 160مایلی (300کیلومتری) بندر شانگهای در دریای شرق چین تصادف کرد و به فوریت و با توجه به اینکه میعانات گازی بسیار سبک و قابل اشتعال هستند، منفجر و دچار آتش‌سوزی شد.
سانچی از نوع نفتکشی بود که می‌توانست از کانال سوئز عبور کند و مخزن‌های محل نگهداری محموله‌های هیدروکربوری آن دو جداره بودند. طول نفتکش 274متر و 18سانتی‌متر، سنگینی وزن نفتکش 164154تن متریک بود. نفتکش سانچی به سفارش شرکت ملی نفتکش ایران قبل از خصوصی‌سازی‌ها که زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران بود توسط شرکت صنایع سنگین هیوندایی سامهو Hyundai Samho Heavy Industries در بندر یئونگام Yeongam کره جنوبی ساخته شد و در سال 1386(2008میلادی) شروع به کار کرد. کشتی فله‌بر سی اف کریستال CF Crystal که با سانچی تصادف کرد از بندر کالاما در واشنگتن امریکا به مقصد بندر استان گواندونگ Guangdong چین با محموله گندم در راه بود. کشتی فله‌بر مذکور در سال 1389(2011میلادی) در کارخانه کشتی‌سازی چنگزی Chengxi در منطقه جینگین Chengxi چین به دریا انداخته شد و مالک فعال آن گروه چانگهنگ Changhong Group (HK) Ltd در هنگ کنگ است.
کشتی مذکور که توان عبور از کانال پاناما را دارد توسط شانگهای سی پی اینترنشنال شیپ منیجمنت‌اند بروکر Shanghai CP International Ship Management & Broker Co Ltd در شانگهای مدیریت می‌شود. سنگینی وزن کشتی یاد شده 41073تن متریک و وزن کشتی با محموله 71725تن متریک است. پس از تصادف با سانچی کشتی فله‌بر مورد بحث که 21سرنشین چینی آن سالم هستند به بندر ژوشان Zhoushan در روز 10 ژانویه 2018 منتقل شد.
پس از تصادف
پلیس دریایی کره جنوبی و نیروی دریایی امریکا به مقامات چینی برای خاموش کردن آتش در سانچی یاری کردند. جسد یکی از کارکنان سانچی روز 8 ژانویه از آب گرفته شد. مقامات وزارت اقیانوس و ماهیگیری کره جنوبی پیش‌بینی کردند که آتش‌سوزی در نفتکش سانچی برای 2 یا 4هفته ادامه خواهد داشت. در روز جمعه 22دی ماه 1396 (12ژانویه2018) گارد ساحلی ژاپن در کاگوشیما Kagoshima گزارش داد که نفتکش سانچی به طرف منطقه آزاد اقتصادی ژاپن در بعدازظهر روز 20دی ماه 1396(10ژانویه 2018) توسط امواج رانده شده است. محل نفتکش سانچی در تاریخ 21دی ماه 1396(11ژانویه 2018) توسط گارد ساحلی ژاپن 300کیلومتری(186مایلی) شمال غرب جزیره امامی اوشیما ژاپن Amami Ōshima island اعلام شد. در روز 23دی ماه 1396(13ژانویه 2018) یک گروه نجات چینی توانستند به بخشی از سانچی وارد شوند و دو جسد در یک قایق نجات که هنوز روی نفتکش سانچی بود، پیدا کنند و جعبه سیاه نفتکش voyage data recorder را هم به دست بیاورند. این گروه نجات که یک تیم 4نفره بودند با اینکه مجهز به دستگاه‌هایی برای تنفس بودند در مدت کمتر از نیم ساعت که به نفتکش وارد شده بودند از آنجا که وزش باد گاز‌های سمی ناشی از سوختن میعانات گازی را در بخشی از نفتکش که آنها در آن وارد شده بودند، پراکنده و کار را بسیار مشکل و پیچیده کرده بود، ناگزیر به ترک نفتکش سانچی شدند. نهایتا در ساعت 4 و 45دقیقه بعدازظهر روز 24دی ماه 1396(14ژانویه 2018) نفتکش سانچی با «شهیدان خدمت» به زیر آب فرو رفت.
مدیریت بحران
در ماجرای سانچی نظیر ماجرای کشته شدن 35کارگر معدن زغال‌سنگ گلستان، ماجرای زلزله‌های پی‌درپی در غرب و جنوب کشور و بعد در نزدیکی تهران و سایر بحران‌ها نکته مهمی که در این رویداد‌ها توجه را جلب می‌کند این واقعیت است که نظام ما به نظر می‌رسد که اصلا آمادگی مدیریت حوادث و بحران‌های مختلف را ندارد و غافلگیر می‌شود. بعد از وقوع حوادث هم به جای توضیح و تشریح دلایل برای عموم مسوولان شروع می‌کنند به اصطلاح سناریونویسی برای توجیه کم‌کاری‌ها و نتوانستن‌های به موقع برای مدیریت بحران. متاسفانه به دلیل خوب عمل نکردن رسانه‌های داخلی به ویژه رسانه ملی، مردم برای دریافت خبر به رسانه‌های غیرایرانی رجوع می‌کنند در نتیجه در شبکه‌های اجتماعی مختلف ازجمله شبکه‌های جدید ایرانی که اخیرا پا به عرصه وجود گذاشته‌اند میان مردم بحث‌هایی رد و بدل می‌شود که سخت می‌توان واقعیت‌ها را از غیر واقعیت‌ها تشخیص داد. جالب‌تر اینکه کسانی که باید صحنه اتفاقات را برای هدایت به مسیر درست کارگردانی و مدیریت کنند خودشان هم درگیر احساسات می‌شوند و تدبیرشان اسیر تصمیمات لحظه‌یی و احساسی‌شان می‌شود. در نتیجه امیدهایی می‌دهند که بعد منجر به ناامیدی می‌شوند. در رابطه با نفتکش سانچی، کارشناسان از خطراتی که به طورکلی صنعت نفت، گاز و حمل و نقل نفت، میعانات گازی، گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی، پتروشیمی و نظیر آنها تهدید می‌کند به طور لحظه‌یی اطلاع و سروکار دارند. با توجه به شواهد و قرائن تقریبا کارشناسان مطمئن بودند، تمامی سرنشینان سانچی در همان اوایل وقوع انفجارها در نفتکش شهید شده‌اند. زیرا میعانات گازی نه تنها سریع آتش می‌گیرد بلکه گاز متصاعد از سوختن آنها بسیار مسموم‌کننده و کشنده است. به طور طبیعی چینی‌ها، ژاپنی‌ها، کره‌ای‌ها و تمام کسانی که خودشان را به منطقه رساندند و از خطر آلوده شدن منطقه بسیار نگران بودند بیشترین سعی را در کنترل و خاموش کردن آتش کردند. اما وقتی متوجه شدند که کنترل آتش به این سادگی‌ها نیست، ترجیح دادند که محموله نفتکش سانچی به جای اینکه منطقه و دریا را آلوده کند، بسوزد و آن شود که شد. به گزارش ایلنا و به نقل از جناب آقای علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی:«چینی‌ها از همان روز اول گفتند که تمام خدمه سانچی فوت شده‌اند». معلوم نیست که چرا مدیران مسوول برای مدیریت بحران تصادف سانچی این مطلب را آشکار نکردند؟ و به جای بیان واقعیت بارها از احتمال محبوس شدن خدمه و سرنشینان نفتکش در موتورخانه خبر دادند و مدعی شدند که برای نجات جان آنها باید هر چه زودتر وارد کشتی شد. بعد تیمی از تکاوران را رهسپار کردند که این نگرانی را برای بسیاری از صاحب‌نظران پدید آورد که اگر تکاوران هم خدای ناکرده دچار حادثه شوند بعد چه باید کرد؟ متعاقبا ایرنا گزارش داد که به دلیل شدت آتش در نفتکش سانحه دیده سانچی، ورود تیم امداد و نجات تکاوران به این شناور ممکن نیست. 40سال از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور می‌گذرد و ما هنوز می‌گوییم باید این کنیم، باید آن طور برنامه‌ریزی کنیم و باید... آیا زمان آن فرا نرسیده است که بگوییم با توجه به تجارب و... این کار انجام شد. این برنامه در دست اجرا بود و در فلان تاریخ تکمیل و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. چون همه این کار‌ها وظیفه قوای مجریه، مقننه و قضاییه است که به مردم خدمات بدهند و نیاز هم نیست که با هزینه زیاد مراسم کلنگ‌زنی و افتتاح برگزار کنند. مردم اثر کار را باید ببینند و لمس کنند نه شعار آن را. خلاصه مطلب مردم از اینکه مسوولان محترم بگویند باید چنین و چنان کنیم، خسته شده‌اند. مردم خواهان لمس نتیجه اقدام و عمل هستند و بس. به زیر آب رفتن نفتکش سانچی فداکاری شهیدان خدمت تجربه‌ای است که نباید هدر برود.
بحران پس از حادثه، مقصر کیست؟
باید پذیرفت که تصادف پیش آمده موضوعات مختلف حقوقی، مالی، زیست محیطی، دیپلماسی و حتی ممکن است سیاسی را هم در پی داشته باشد. باید منتظر شد و دید که کارشناسان بیمه و سایرین پس از بررسی چگونه گزارش خواهند کرد و کدام کشتی در پدید آوردن حادثه مقصر بوده است. به طور کلی دلیل انفجار اولیه چه بوده است؟
نفتکش‌ها و نفت و گاز ایران- بیمه برجام؟
پس از توافق برجام، بیمه‌های بین‌المللی از تاریخ دوم اسفند ماه 1395(20فوریه 2017) شروع به بیمه نفتکش‌های نفت خام، فرآورده‌های نفتی، میعانات گازی و... تولیدی در ایران را کردند. در این میان نفتکش‌های متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران را هم بیمه کردند. تقریبا نیمی از 65 فروند نفتکش‌های شرکت ملی نفتکش ایران درحال حاضر بیمه بین‌المللی هستند. در واقع شرکت‌های بیمه به این منظور روشی را تعریف کرده‌اند که در گروه آنها برای بیمه محموله‌های نفتی و گازی ایرانی و نفتکش‌های ایرانی، نیازی به مشارکت همتاهای امریکایی‌شان نباشد. شاید به همین دلیل هم شرکت ملی نفتکش ایران ناگزیر است که نفتکش‌های متعلق به شرکت مذکور را در کشورهای مختلف نظیر پاناما ثبت کند تا با پرچم آن کشورها بتوانند در بنادر مورد نظرشان رفت و آمد کنند.
گذشته و حال شرکت ملی نفتکش ایران
حادثه برای نفتکش‌ها در تمام دنیا رخ می‌دهد. اصولا در تمامی بخش‌های صنعت نفت و گاز خطر همواره در کمین است. به همین دلیل همیشه گفته شده و گفته می‌شود که خطر سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز بالاست. شرکت‌های نفتی و گازی تا از محیط حقوقی و امنیتی برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز اطمینان حاصل نکنند، خطر سرمایه‌گذاری در این صنعت پیچیده و خطرناک را نمی‌پذیرند. برای سرمایه‌گذاران در صنعت نفت و گاز مهم است که بدانند چه کسی دارد صنعت را مدیریت می‌کند. این یک روش قبول شده است و در شرکت‌های نفتی و گازی تا فردی صاحب تخصص و تجربه کافی نباشد او را در سمتی منصوب نمی‌کنند. شرکت ملی نفتکش ایران در سال 1334 توسط شرکت ملی نفت ایران تاسیس شد. خوشبختانه سیاستی که وزیر نفت برکنار شده دولت دهم آن را سیاست شخم‌زنی نام نهاد و در صنعت نفت به اجرا درآمد به دلیل عملیاتی بودن شرکت ملی نفتکش ایران به طور بسیار محدود در این شرکت اجرا شد. اما در سال 1388 دولت دهم تصمیم گرفت که شرکت مذکور را به بخش خصوصی واگذار کند. در طول عمر دولت های قبل از دولت نهم و دهم، توجه خاصی به صنعت حمل و نقل نفت و گاز مبذول داشتند و سرمایه‌گذاری سنگینی دولت‌های وقت در شرکت ملی نفتکش ایران به عمل آوردند. تعداد نفتکش‌ها با مالکیت ایرانی با سفارش ساخت و خرید نفتکش‌های جدید نظیر سانچی افزایش یافت. در واقع دولت‌های قبل از دولت نهم و دهم با برنامه‌ریزی‌هایی که کردند، بزرگ‌ترین شرکت نفتکش جهان را ایجاد کردند و دولت دهم آن را به بخش خصوصی واگذار کرد. در واقع درست مثل معدن زغال سنگ گلستان که صاحب آن هم بخش خصوصی است. بنابراین در مدیریت اینگونه شرایط بحرانی به نظر می‌رسد که مناسبت دارد از این تجارب استفاده و تعریف شود که سهم دولت و صاحبان و سهامداران شرکت‌های خصوصی درگیر در صنعت نفت، گاز، برق، زغال‌سنگ و نظیر آنها چیست و چطور باید همکاری کنند.
پیام سانچی به مجلس موضوع افزایش قیمت حامل‌های انرژی را جدی بگیرید
حوادث طبیعی اخیر در کشور و از جمله از دست دادن عزیزان متخصص دریانورد و نفتکش سانچی خساراتی به کشور وارد کرده است که به این سادگی‌ها قابل جبران نیست. حوادث اخیر که با هدف برکناری دولت دوازدهم از مشهد آغاز شد و به بیراهه رفت و دشمن سوار موج آن شد نیز خسارت اعتباری شدیدی به کشور وارد کرد و کار جلب و جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی در ایران را خیلی سخت کرد. مجلس دهم که در راس امور است در این شرایط مسوول است تا تدبیری اساسی برای اقتصاد انرژی کشور تصویب کند. نمایندگان محترم مجلس باید به مصرف‌کننده انرژی در ایران بگویند که آنچه به راحتی در خانه مصرف می‌کنند و چراغی که روشن می‌کنند با چه زحمت و هزینه‌یی تولید می‌شود. مردم کره جنوبی این واقعیت را پذیرفته‌اند و برای مصرف انرژی قیمت واقعی تمام شده آن را می‌پردازند. در کشورهایی که منابع نفت و گاز ندارند مردم می‌دانند که از سر چاه تا چراغ روی دیوار خطرات بسیاری در سرمایه‌گذاری، اکتشاف، تولید، بهره‌برداری، حمل و نقل و... مدیریت شده تا چراغ دیواری آنها روشن شده و پریز برق تلفن همراه آنها را شارژ کند. نرسیدن محموله میعانات گازی پارس جنوبی نفتکش سانچی به کره جنوبی برای مردم این کشور یک بحران است و به فوریت اقدام و عملی کرده‌اند تا رسیدن محموله بعدی بحران را مدیریت کنند. این مردم هستند که به کمک دولت و مسوولان به دلیل اعتمادی که به آنها دارند، می‌روند تا بحران را پشت سر بگذارند. نمایندگان محترم مجلس باید توجه کنند که نظام اقتصادی ما به دلیل فساد و اختلاسی که تجربه کرده است در شرایطی قرار گرفته که دیگر توان پرداخت یارانه نقدی به شهروندان یا یارانه مضاعف سوخت با پایین نگه داشتن قیمت حامل‌های سوخت به ثروتمندانی که چندین اتومبیل دارند را ندارد. ما توان پرداخت یارانه به اقتصاد کشورهای همسایه از طریق قاچاقچیان سوخت را نداریم. 10ماه از سال گذشت و شعار تولید و اشتغال هنوز در خم کوچه چوب لای چرخ دولت گذاشتن توسط دونالد ترامپ‌های داخلی و دلواپسان موفقیت برجام است. ما باید همانطور که با خانواده محترم شهیدان خدمت در این روز همدردیم و با معترضین همصدا هستیم با خود بگوییم آیا فقط همدردی و همصدایی برای کشور دردی را دوا می‌کند؟ یا باید اقدام و عملی برای واقعی کردن قیمت حامل‌های سوخت انجام بدهیم؟ و از محل درآمد آن مشکلات معیشتی مردم را درمان کنیم و فداکاری آنها که همواره در خطر مواجهه با آتش روی دکل حفاری، در مناطق بهره‌برداری، حمل و نقل خطوط لوله‌یی و نفتکشی(در خشکی و دریا) تلاش می‌کنند تا بودجه کشور تامین شود به جای اینکه درآمد‌ها را در بودجه‌های جاری هزینه کنیم آنها را در طرح‌های عمرانی و اشتغال‌زا سرمایه‌گذاری کنیم.
