تحلیل زلزله اطراف تهران

گروه راه و شهرسازی| زهره علامی|

وقوع زلزله 2.4ریشتری در ساعت 14:30دقیقه روز پنجشنبه جوادآباد ورامین حاکی از فعالیت گسل‌های جنوب شهر تهران است. پس از زلزله 5.2 ریشتری در منطقه غرب تهران (به تاریخ 29 آذرماه) و تداوم ریزلرزه‌های این منطقه تا نیمه‌های دی‌ماه، دوشنبه هفته گذشته نیز منطقه فیروزکوه واقع در شمال شرق تهران نیز شاهد وقوع زمین لرزه‌یی با بزرگای 4.3ریشتر بود. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد، وقوع زمین لرزه بامداد پنج‌شنبه (1.9ریشتر) و ظهر همان روز (2.4ریشتر) در منطقه جنوبی تهران معنای تازه‌یی داشته باشد و بار دیگر این نگرانی را تشدید کرده است که آیا تهران آبستن زلزله‌یی بزرگ است و وقوع این لرزه‌های خرد از نزدیک شدن زمان وقوع زمین لرزه اصلی خبر می‌دهد؟ اگرچه کارشناسان زلزله معتقدند که پیش‌بینی وقوع یا عدم وقوع زلزله بزرگ غیرعلمی است، اما وقوع زلزله‌های متعدد در گسل‌های اطراف تهران و چرخش تنش تکتونیکی از غرب (زلزله‌های کرج و ملارد 29 آذرماه 1396) به شرق (زلزله فیروزکوه 25 دی‌ماه 1396) و جنوب (زلزله جنوب ورامین 28 دی‌ماه 1396) علامتی بر تداوم تنش و استمرار فعالیت لرزه‌یی باشد و بر همین اساس باید همچنان در انتظار وقوع زمین لرزه‌های دیگری در پایتخت باشیم که ممکن است زمین لرزه‌یی با بزرگی بیش از 7 ریشتر هم یکی از این لرزه‌ها باشد. در این میان، اجرای سه راهکار می‌تواند شرایط لرزه‌نگاری گسل‌های اطراف تهران و پایتخت را به خوبی تحلیل کند و در پیش‌بینی اوضاع آتی گسل‌های شهر کمک‌کننده باشد. افزایش تعداد دستگاه‌های لرزه‌نگار و شتاب‌نگار و پایش مستمر نقاط تلاقی گسل‌ها در شرایط کنونی بهترین اقدامی است که باید اجرایی شود.

 مثلث زلزله

علی بیت‌اللهی مدیرگروه زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره زمین لرزه‌های اخیر رخ داده در اطراف تهران که برخی از آنها در پایتخت هم احساس شد به «تعادل» می‌گوید: طی ماه‌های اخیر مثلثی تشکیل شده است که ابتدا از خوشه‌های لرزه‌یی کرج آغاز می‌شود و پس از مدتی منجر به زلزله 5.3ریشتری ملارد در 29 آذر شد و تهران را تحت تاثیر قرار داد.

بیت‌اللهی می‌افزاید: پس از آن در 25 دی‌ماه زلزله 4.3ریشتری را در فیروزکوه داشتیم که این منطقه در شرق تهران است و در ادامه گسل فیروزکوه و مشا قرار می‌گرفت که این قسمت یکی از زون‌های لرزه‌خیز تهران محسوب می‌شود که بسیار هم خطرناک است. البته این زمین لرزه در منطقه‌یی رخ داد که حدود 110 کیلومتر از مرکز شهر تهران فاصله داشت.

او ادامه می‌دهد: 28 دی‌ماه هم زلزله خفیفی به اندازه 1.9ریشتر در منطقه جوادآباد رخ داد که این منطقه در مجاورت گسل پیشوا قرار دارد که حدود 21 کیلومتری جنوب شرقی تهران است و از مرکز تهران هم 72 کیلومتر فاصله دارد. ضمن اینکه ظهر پنجشنبه هم زلزله‌یی حدود 2.4ریشتر در همین منطقه به ثبت رسید. به گفته این کارشناس ارشد زلزله، در مرداد ماه سال 94 در منطقه جوادآباد زلزله‌یی به بزرگی 4.1ریشتر به وقوع پیوست که اگرچه توسط پایتخت‌نشینان احساس شد اما آسیبی از لحاظ تلفات جانی و خسارت‌های سازه‌یی مشاهده نشد. در زمین لرزه‌های فیروزکوه و ملارد هم از نظر تلفات جانی و خسارت‌های سازه‌یی مورد خاصی رخ نداد، زیرا این زمین لرزه‌ها در دسته زلزله‌های خفیف و متوسط بودند اما هر سه راس این مثلث که در مرکز آن کلان‌شهر تهران قرار می‌گیرد، نشان‌دهنده این موضوع است که تهران در یک زون لرزه‌خیز فعال قرار دارد و فعالیت این منطقه‌ از نظر لرزه‌یی با توجه به لرزه‌های رخ داده نشان می‌دهد که تنش‌هایی در این منطقه وجود دارد.

بیت‌اللهی اظهار می‌کند: البته نقاطی که سه راس این مثلث لرزه‌یی را تشکیل می‌دهند به اندازه کافی از مرکز شهر تهران به دور هستند، اما اگر رد گسل‌های فیروزکوه، اشتهارد، پیشوا- ورامین را در نقشه پیگیری کنیم به نزدیکی تهران می‌رسیم. به عنوان نمونه انتهای غربی گسل فیروزکوه تنها 30 کیلومتر با تهران فاصله دارد یا ادامه گسل مشا تنها 45 کیلومتر با تهران فاصله دارد. او بیان می‌کند: لرزه‌های رخ داده دراطراف پایتخت از آن جهت خطرناک است که تراکم جمعیتی در این شهر بالاست و مراکز جمعیتی اطراف شهر تهران هم بسیار متراکم هستند و درصورت وقوع زلزله شاهد تلفات جانی و مالی بسیاری خواهیم بود.

 3 پیشنهاد برای زلزله بزرگ

دبیر کارگروه مخاطرات در ستاد مدیریت بحران تهران برای پایش و مونیتور فعالیت‌های لرزه‌نگاری گسل‌های اطراف تهران و همچنین شهر تهران سه پیشنهاد می‌دهد و می‌گوید: کارشناسان جهت اعلام هشدار به شهروندان برای وقوع زلزله بزرگ یا اعلام عدم وجود ناهنجاری در گسل‌ها نیاز به اطلاعات کافی و داده‌های دقیق دارند. در تهران و اطراف آن به شعاع 100 تا 150کیلومتر بیش از 35گسل فعال و شناخته شده داریم که طول هریک از آنها بیش از 10کیلومتر است به عنوان نمونه گسل مشا 300 کیلومتر طول دارد. بیت‌اللهی تصریح می‌کند: براساس آیین‌نامه 2800، گسل‌های عمده که بیش از 10کیلومتر طول دارند اطراف تهران را به شعاع 150کیلومتر احاطه کرده‌اند که روی این گسل‌ها باید دستگاه‌های لرزه‌نگاری متراکم به تعداد کافی وجود داشته باشد تا لرزه‌های خفیف رخ داده در این گسل‌ها را ثبت کنیم. او می‌گوید: اگرچه امکان پیش‌بینی وقوع زمین لرزه وجود ندارد اما با توجه به اینکه پیش از وقوع زمین لرزه‌های بزرگ، خردلرزه‌هایی رخ می‌دهد که این لرزه‌های خفیف می‌تواند موجب هوشیار شدن کارشناسان و سپس مردم شود.

این کارشناس ارشد زلزله با اشاره به اینکه تعداد ایستگاه‌های لرزه‌نگاری باید به 5برابر تعداد موجود در اطراف تهران افزایش یابد، می‌گوید: باید ایستگاه شتاب‌نگاری که شتاب زلزله را ثبت می‌کند (شتاب زلزله نیروی وارد به ساختمان را تعیین می‌کند) از نظر کیفیت و کمیت به 5برابر افزایش یابد.

بیت‌اللهی می‌افزاید: مورد سوم این است که نقاطی که گسل‌های اطراف تهران یا گسل‌های تهران با هم تلاقی دارند باید مورد پایش قرار گیرند و حرکت‌های خفیف آن اندازه‌گیری شود، اقدامی که در تمام کشورهای لرزه‌خیز دنیا انجام می‌شود.

او اضافه می‌کند: اعلام وقوع حتمی زلزله یا عدم وقوع آن به دلیل نقص اطلاعاتی کارشناسان این حوزه، غیرعلمی و غیرقابل اثبات است اگرچه بارها گفته شده است که در تهران و به دلیل وجود گسل‌های فعال، همواره احتمال وقوع زلزله وجود دارد. بیت‌اللهی همچنین در گفت‌وگو با ایلنا گفت: مانیتورینگ خردلرزه‌ها در دو سمت شرق و غرب پایتخت می‌تواند، اطلاعات موثری درباره رفتار گسل‌های اصلی ارائه کند. ۱۱۸۵زلزله بالای ۵/۲ ریشتر در دهه گذشته در شعاع ۱۵۰کیلومتری شهر تهران رخ داده که غالب آنها در پهنه‌یی خاص واقع در شرق استان (حوالی فیروزکوه) بوده است.

وی افزود: ضمن اینکه زلزله‌های دو ماه گذشته در کشور همچون زلزله عصر دوشنبه فیروزکوه، «پیش‌لرزه»هایی داشته است که این موضوع امکان پیش‌آگاهی از زلزله اصلی مشروط به رهگیری خردلرزه‌ها را بیان می‌کند.