پسماند و پساب؛ تمام آنچه برای طبیعت شمال باقی ماند
محیط زیست ایران در 10 سال اخیر آبستن تخریب‌های بسیار بود، دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور یکی بعد از دیگری قربانی سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های غلط شد و هر گوشه از کشور، بی‌نصیب از این رویه نماند اما تخریب محیط زیست در استان‌های شمال کشور، رنگ و بوی متفاوت‌تری دارد، بوی فاضلاب، پسماند و پساب که در دامن طبیعت بکر مناطق شمالی کشور رها می‌شود، هر روز شدیدتر می‌شود، دریاچه، تالاب، دریا و جنگل فرقی ندارد، پسماند و پساب راه خود را برای رها شدن پیدا می‌کند. گاه تلنباری می‌شود در دل جنگل‌های سبز شمال که شیرآبه‌اش جان خاک را می‌گیرد ومنابع آب زیر زمینی را آلوده می‌کند و گاه چندین لیتر فاضلاب و پساب صنعتی و خانگی می‌شود که به جان دریا و تالاب می‌ریزد تا نیمه جانش کند اما نه برای درمان جنگل‌های زباله فکر می‌شود و نه برای بحران تخلیه فاضلاب در دریای خزر و تالاب‌های شمالی کشور.
از سال گذشته اختصاص دو میلیون دلار بودجه از صندوق توسعه ملی، برای حل معضل پسماندهای رها شده در جنگل‌های شمال، مردم و فعالان محیط زیست را امیدوار کرده اما این امید عمرش به دنیا نبود و با مخالفت مجلس از بین رفت. از طرف دیگر مدت‌هاست وضعیت تالاب انزلی داغ دل شده بر سینه مردم استان‌های شمال ایران که آن هم در آشفته بازار برنامه‌ریزی‌ها، آبی بر آتشش نیست.
با این حال روز گذشته عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، همزمان با روزجهانی تالاب‌ها و در سفری که به استان گیلان داشت، اعلام کرد دولت منبعی جز صندوق توسعه ملی برای رفع مشکل پسماندها ندارد. به این ترتیب معلوم نیست حال که نمایندگان مجلس، با برداشت از صندوق توسعه ملی مخالفت کرده‌اند، قرار است بودجه در نظر گرفته شده برای حل معضل پسماندهای رها شده در شمال کشور چگونه تامین شود. از طرف دیگر در حالی که نمایندگان مردم استان‌های شمال کشور، بارها درباره وضعیت بحرانی دریای خزر و حال بیمار تالاب انزلی، هشدار داده‌اند، رییس سازمان حفاظت محیط زیست، معتقد است این سازمان با صنعتی شدن استان‌های شمالی مشکلی ندارد، حال آنکه آنچه تالاب‌های شمال ایران از جمله انزلی و تالاب اینچه را تبدیل به گورستان پساب‌ها کرده، فاضلاب‌های صنعتی و بیمارستانی است که نه تنها جان آبزیان را می‌گیرد، بلکه انواع بیماری‌ها را به جان مردم می‌ریزد.
سلامت مردم در گرو برداشت از صندوق توسعه ملی
رها کردن زباله و پسماند در جنگل‌های شمال کشور، نه تنها چهره طبیعت را مخدوش می‌کند و با بوی نامطبوع خود به استقبال گردشگران می‌رود، بلکه سلامت مردم را هم تهدید می‌کند. همین امر سبب شده تا نمایندگان مردم استان‌های شمال کشور، هر از گاهی درباره ضرورت توجه به حل این معضل هشدار دهند. مهرداد بائوج لاهوتی، نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی، خرداد ماه امسال درباره این موضوع اعلام کرد: «بی‌توجهی به مقوله مدیریت پسماند در کشور با تولید سرطان و ضایعات پوستی همراه است. بر اساس تعاریف علمی زباله‌ها به دو دسته عادی و خاص تقسیم می‌شوند. زباله‌های خاص باید از سوی تولید‌کننده مورد امحا قرار گیرد. به گفته او در شهرهای شمالی کشور بی‌توجهی به پسماند با افزایش بیماری‌ها به ویژه سرطان معده همراه است. سرطان‌ها سومین عامل مرگ و میر در کشور محسوب می‌شوند، اما این بیماری‌ها در شهرهای شمالی کشور دومین عامل مرگ و میر هستند. در شهرهای شمالی پسماند زباله و شیرابه‌های ناشی از آن روی آب‌های زیرزمینی تاثیر گذاشته و به این شکل منجر به تولید بیماری شده است.»
از طرف دیگر، محمد علیزاده، مدیر گروه پسماند آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست کشور، معتقد است سه استان شمالی کشور حدود ۸ میلیون جمعیت دارد که در زمان اوج سفرها به ۱۱ میلیون نیز می‌رسد. سرانه تولید پسماند به ازای هر یک نفر ۷۰۰ گرم است که در مدت کوتاهی این عدد بسیار بزرگ خواهد بود.
او افزود: «اگر این میزان پسماند به درستی مدیریت نشود وارد دریا، جنگل و مزارع می‌شود. در حال حاضر محل دفن زباله‌ها در گیلان عمری ۲۰ سال دارد که در تمام این سال‌ها زباله به شکلی غیر اصولی دفن شده است و حالا با ساخت سد در آن اطراف تمامی زباله‌ها وارد مخزن سد شده است وآب را تحت تاثیر خود قرار داده است.»
با این وجود اگرچه قرار بود دو میلیون دلار از صندوق توسعه ملی برای حل معضل پسماندهای استان‌های شمالی کشور اختصاص یابد با مخالفت مجلس این طرح بی‌سرانجام ماند تا جایی که روز گذشته عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور اعلام کرد دولت جز برداشت از صندوق توسعه ملی هیچ منبع مالی دیگری برای حل این مشکل ندارد. عیسی کلانتری بیان کرد: «دولت تصمیم دارد تا در مدت 3 سال پسماندهای کشور را با اولویت سه استان شمالی ساماندهی کند. مساله پسماند در شمال کشور به معضل اصلی زندگی مردم تبدیل شده و جایی در این استان‌ها نیست که با این مشکل مواجه نباشد. با این حال لازمه تحقق وعده سه ساله دولت در راستای رفع مشکل پسماند شمال کشور تامین منابع مالی است و دولت منبعی جز صندوق توسعه ملی برای رفع مشکل پسماندها ندارد.»
توسعه صنعت بدون توجه به زیرساخت
یکی دیگر از مشکلات استان‌های شمال کشور ورود فاضلاب‌های صنعتی به دریاها و تالاب‌هاست، دریای خزر، تالاب انزلی و تالاب اینچه را می‌توان اصلی‌ترین زخم خورده‌ها از صنایع مستقر در استان‌های شمال ایران دانست که هر روز هم حال و روزشان وخیم‌تر می‌شود تا جایی که عزت‌الله یوسفیان ملا، نماینده مردم آمل و لاریجان در مجلس شورای اسلامی، آبان ماه امسال درباره وخامت اوضاع دریای خزر گفت: «دریای خزر به زودی به سرنوشت دریاچه ارومیه و سایر دریاچه‌های کشور دچار خواهد شد. البته آب دریای خزر مانند دریاچه‌ها کشور کاهش نمی‌یابد بلکه با شرایط فعلی به زودی دریا به باتلاقی از فاضلاب تبدیل می‌شود که مشکلات آن دامن‌گیر کشور خواهد شد.»
از طرف دیگر تالاب انزلی هم سال‌هاست به محلی برای تخلیه زباله و فاضلاب تبدیل شده و این موضوع کاهش شدید عمق آب آن را به دنبال داشته است در حالی که این تالاب از منحصر به فردترین اکوسیستم‌های آبی ایران و همچنین محل تخم‌ریزی و پناهگاه پرندگان بومی و مهاجر است که ادامه این روند و رها شدن فاضلاب‌های صنعتی در آن می‌تواند ادامه حیات موجودات زنده را با دشواری همراه کند. وضعیت این تالاب به حدی وخیم است که در حال حاضر به دلیل تغییرات شدید اکولوژیکی در فهرست تالاب‌های در معرض تهدید «مونترو» جای گرفته است.
از طرف دیگر از زمان استقرار صنایع تولید ید و کارخانجات وابسته آن در منطقه اینچه گلستان بارها بستر این تالاب مورد تعرض صاحبان این صنایع قرار گرفته و با سرریز کردن پساب‌ها ضربه سنگینی به حیات گونه‌های جانوری و گیاهی این تالاب وارد کرده‌اند. اما هر بار با توسل به داشتن مجوز رعایت ضوابط از سوی سازمان محیط زیست استان و استناد به انجام اقداماتی چون بهینه کردن خط تولید و اجرای پروژه‌های مختلف تصفیه و استانداردسازی پساب خروجی و نصب تجهیزات جدید و به روز، نقش الایندگی پساب‌های تولیدی شان در نابودی حیات این تالاب را رد کرده‌اند در حالی که چندی پیش اخباری اخباری مبنی بر تخلیه پساب‌های اسیدی و عناصر نامتعارف در تالاب اینچه، بار دیگر انگشت اتهام را به سمت کارخانه تولید ید واقع در حواشی این تالاب نشانه گرفته است.
به این ترتیب در حالی که بستر مناسب برای استقرار صنایع در استان‌های شمالی کشور فراهم نیست و هنوز نگاه موجود به تالاب‌ها و پهنه‌های آبی، محلی برای تخلیه فاضلاب است، عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، روز گذشته اعلام کرد این سازمان با صنعتی شدن استان شمالی مشکلی ندارد. کلانتری می‌گوید: «در خصوص سرمایه‌گذاری، ارزش افزوده و اشتغال در این استان‌ها موفق نبوده‌ایم. گیلان و مازندران ظرفیت‌های بسیاری برای توسعه صنعتی دارند که معارض با محیط زیست هم نیست. فعالیت‌های اقتصادی بدون وابستگی به نفت، تخریب نکردن محیط زیست، برهم نزدن نظم اجتماعی و پایمال نکردن حقوق نسل‌های آینده، چهار اصل توسعه پایدار در دنیاست و در چارچوب همین اصول، می‌توان هر فعالیتی که توجیه اقتصادی داشته باشد، انجام داد.»
رییس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: ضمن حفظ محیط زیست، برای رفاه مردم و توسعه نیاز به صنایع بیشتری داریم اما در عین حال، صنایع نیز باید محیط زیست و اصول زیست محیطی را حفظ کنند.
البته او تاکید کرده است که صنعتی شدن باید همراه با انجام ارزیابی‌های محیط زیستی همراه باشد اما تجربه‌های قبلی نشان می‌دهد که مدیران صنایع قائل به ارزیابی نیستند و در بسیاری از موارد این موضوع را زیر پا گذاشته‌اند مانند آنچه در اطراف تالاب اینچه در جریان است.
