ترور نخستین رییس مجلس شورای ملی

چهاردهم بهمن 1289 مرتضی قلی خان صنیع الدوله نخستین رییس مجلس شورای ملی در چهارراه مخبرالدوله هدف گلوله قرار گرفت و به قتل رسید. قاتلان که 2کارگر روسی بودند بدون مجازات به سفارت روسیه تحویل داده شدند.

صنیع‌الدوله پس از آنکه تحصیلاتش را در آلمان به پایان رساند به ایران برگشت و به ریاست اداره پست و گمرک منصوب شد. در همان سال یکی از نخستین کارخانه‌های نخ‌ریسی را در تهران به راه انداخت ولی به علت رقابت خارجی، این کارخانه خیلی زود از ادامه فعالیت باز ماند. در ۱۷شعبان ۱۳۲۴ ه‍. ق. پس از افتتاح نخستین دوره مجلس شورای ملی، صنیع‌الدوله به ریاست آن انتخاب شد و در رجب ۱۳۲۵ از آن مقام استعفا کرد. از آن پس با سمت وزیر مالیه در دو کابینه مشیرالسلطنه، وزیر علوم و سرپرست وزارت فواید عامه در کابینه ناصرالملک و نظام‌السلطنه شرکت داشت. پس از دوره استبداد صغیر و فتح تهران به دست مجاهدان در کابینه اول محمدولی سپهدار تنکابنی به وزارت معارف و اوقاف منصوب شد. در کابینه دوم حسن مستوفی‌الممالک مقام وزارت مالیه را داشت. در همین دوره به دست یک گرجی تبعه روسیه و همدست روسش به قتل رسید.

مهدی‌قلی هدایت در کتاب «خاطرات و خطرات» درباره این قتل می‌نویسد:«قاتل صنیع‌الدوله 2 نفر ارمنی بودند که برای او کار می‌کردند، هر دو تبعه روس... تحریک از سپهسالار بود و هفت تیر را در منزل او، سردار محی به آن ارمنی‌ها داده است.» کسروی نیز پس از این قتل در مورد دسته‌بندی‌ها و ترورهای سیاسی پس از فتح تهران و فرار محمدعلی شاه تعبیر جالبی دارد. او می‌نویسد: تا وقتی نوبت مبارزه واقعی و کشتن و کشته شدن بود، ستارخان و باقرخان و عده‌یی از ساده‌ترین و عامی‌ترین مردم با کمال رفاقت و یکرنگی پا به میدان گذاشتند. اما وقتی نوبت به روشنفکران و اهل سیاست رسید، نهایت بی‌گذشتی و چشم تنگی را از خود به نمایش گذاشتند.‌ دار و دسته دموکرات به جلوداری تقی‌زاده و همفکران او از یک سو و دسته اعتدالی به ریاست سپهسالار و دیگران از جانب دیگر به جای در نظر گرفتن امروز و فردای مملکت و کوشش در راه نهادینه کردن بنیان‌های سیاسی و اجتماعی روی یکدیگر تپانچه کشیدند. نتیجه؟ نمایش غم‌انگیز این واقعیت تلخ که ما اولا از سیاست چیزی نمی‌فهمیم و تنها به پیروزی فوری- و به هر قیمت- خود و نابودی رقیب می‌اندیشیم در ثانی برای رسیدن به این پیروزی آماده فنا کردن همه ‌چیز هستیم.