اقتصاددانی با دیدگاه فلسفی

 فراز جبلی   

مشاور سردبیر

 در 3دهه گذشته دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی شاهد طیف‌های گوناگونی از اساتید اقتصاد بود. این دانشکده معمولا به خاطر دولتمردانی که در آنجا حضور داشتند، شهره بود و اقتصاددانانی از طیف‌های مختلف که به خاطر گرایش‌های سیاسی-اعتقادی در سیاست با یکدیگر مقابله می‌کردند در یک دانشکده به تدریس می‌پرداختند. دیدگاه‌های اساتیدی همچون مرحوم نوربخش در مقابل دیدگاه استادی مانند حسین نمازی قرار داشت؛ طیف شاگردان محمدناصر شرافت افکاری داشتند که از سوی اقتصاددانان نئوکلاسیکی همچون حسن درگاهی قابل پذیرش نبود؛ مدیرانی همچون عباس عرب‌مازار، مرحوم مرتضی قره‌باغیان، علی‌اکبر عرب‌مازار و فرهاد دژپسند افکار و سیاست‌هایی را دنبال می‌کردند که گاهی مقابل دیدگاه افرادی همچون پرویز داوودی، حسین صمصامی یا حتی احمد توکلی بود اما همه این افراد در یک دانشکده به تدریس می‌پرداختند.

در چنین فضایی دانشجویان با اساتید متفاوتی نیز روبه‌رو بودند و بی‌شک یکی از متفاوت‌ترین این اساتید مرحوم فریدون تفضلی بود. استادی بی‌حاشیه که به سبک اکادمیک به تدریس اقتصاد کلان و تاریخ عقاید اقتصادی می‌پرداخت. تفضلی هیچگاه وارد سیاست و کارهای اجرایی نشد هر چند که هیچ کس را هم به دلیل این کار شماتت نکرد. برای وی تربیت شاگردان اقتصادخوانده و آشنا کردن آنها با دیدگاه‌های اقتصادی مهم‌ترین دغدغه بود هر چند در بحث‌هایش به مسائل روز اقتصاد نیز می‌پرداخت.

دکتر تفضلی را باید از دو زاویه متفاوت از سایر اساتید اقتصاد در ایران دانست. وی نخستین کسی بود که به جمع‌آوری تمامی دیدگاه‌های اقتصادی در قالب کتاب تاریخ عقاید اقتصادی برای ایرانیان پرداخت. اوایل انقلاب ما شاهد بازگشت عده زیادی از دانش‌آموختگان اقتصاد از کشورهای مختلف بودیم و هر کسی بنا به مکتبی که در آن تحصیل کرده بود به تدریس اقتصاد پرداخت. من به عنوان یک شاگرد همیشه با این مشکل روبه‌رو بودم که عقاید اقتصادی این اساتید چگونه باید در کنار یکدیگر جمع شود و زمانی که افتخار حضور در کلاس تاریخ عقاید تفضلی را یافتم، متوجه شدم که وی به خوبی این مشکل را حل کرده است و در قالب درس تاریخ عقاید به نوعی همگرایی این نظرات و نقاط مشترک آنها را مطرح می‌کرد. از سوی دیگر این نقاط مشترک با مثال‌هایی از مسائل روز اقتصادی بیان می‌شد تا دانشجویان با کاربرد این دیدگاه‌ها نیز آشنا شوند.

وجه تمایز دوم تفضلی نسبت به سایر اساتید اقتصاد نگاه فلسفی وی به دیدگاه‌ها و تئوری‌های اقتصادی بود. همین دیدگاه فلسفی باعث شد که تفضلی به ترجمه آثار افرادی همچون فریدریش فون هایک بپردازد. اقتصاد به عنوان یکی از علوم اجتماعی نیاز دارد که با استفاده از علوم دیگر تقویت شود به همین دلیل اقتصاددانان بزرگی از فیزیک به این علم روی آوردند یا دیدگاه‌های برخی روان‌شناسان در اقتصاد مشهور گشت. تفضلی با درک همین نکته اقتصاد را از منظر فلسفی می‌نگریست و باعث شده بود که تحلیل‌های بسیار جالبی از ارتباط نظریات اقتصادی با یکدیگر داشته باشد چراکه تفاوت فلسفی میان نظرات اقتصادی را به صورت دقیق مشاهده می‌کرد.

اقتصاد امروز ایران بیش از هر زمانی به چنین اساتیدی نیاز دارد و باید این واقعیت تلخ را قبول کنیم که متاسفانه دانشکده‌های اقتصاد نتوانسته‌اند، نسل دانش‌آموختگان اقتصاد اول انقلاب که به کشور بازگشته بودند را در دهه اخیر جایگزین کند. تفضلی حتی تا سال‌ها پس از بازنشستگی در دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی به تدریس می‌پرداخت و بسیاری از وزرا، مدیران و کارشناسان اقتصادی مستقیما از محضر وی استفاده کردند. مطمئنا جای خالی وی تا مدت‌ها احساس خواهد شد ولی کتاب‌های وی تا سالیان طولانی چراغ راه دانشجویان علم اقتصاد خواهد بود.