پتانسیل صادراتی ایران برای هفتمین اقتصاد بزرگ جهان

هند را بزرگ‌ترین اقتصاد بزرگ جهان می‌نامند. از این رو حسن روحانی، رییس‌جمهور کشورمان روز پنج‌شنبه به هند سفر کرد تا در دیدار با مقامات این کشور بتواند روابط اقتصادی میان ایران و هند را برای سال‌های آتی احیا کند. به همین بهانه معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران در جدیدترین گزارش خود پتانسیل‌های صادراتی ایران را در زمینه نیازهای عمده وارداتی کشورهای همسایه مورد بررسی قرار داده است. در این گزارش پتانسیل‌های صادراتی ایران به کشور هند نیز مورد واکاوی قرار گرفته است. باید گفت که هم‌اکنون کشور هند یکی از وسیع‌ترین کشورهاست که در آسیای جنوبی واقع است. این کشور با پاکستان، چین، نپال، بوتان، میانمار و بنگلادش مرزهای مشترک دارد. درحال حاضر هند با جمعیت حدود 1.3میلیارد نفری دومین کشور پرجمعیت دنیاست و انتظار می‌رود در سال 2050 به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان ثبت شود. هند در سال 1995 به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمده و طبق آمارهای مرکز تجارت بین‌المللی در سال 2016 سهمی حدود 2.2‌درصد از واردات کالایی و حدود 2.8‌درصد از واردات خدمات جهان را به خود اختصاص داده است. با توجه به این موضوعات می‌توان گفت، بازار مصرف بالقوه‌یی برای کالاهای غیرنفتی در جوار مرزهای دریایی ایران قرار گرفته که طبق آمارهای مرکز تجارت بین‌المللی ایران 2.3‌درصد از نیاز واردات کالایی این کشور را(برحسب ارزش) در سال 2016 تامین کرده است. براساس آمارهای گمرک در بین مقاصد صادراتی ایران در سال 1395 هند جایگاه ششم را به لحاظ ارزش صادرات داشته است. از این رو این موضوع لزوم بررسی دقیق‌تر نیازهای وارداتی هند و شناسایی پتانسیل‌های صادراتی ایران به این کشور را بیش از پیش آشکار می‌کند.

امروزه، تجارت بین‌الملل به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه و رشد اقتصادی کشورها از طریق افزایش فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. پیوستن به زنجیره ارزش جهانی و توسعه صادرات در کشورهای درحال توسعه زمینه بهبود رقابت‌پذیری را در این کشورها فراهم می‌کند و افزایش ارزش افزوده محصولات، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و ایجاد فرصت‌های شغلی را به همراه خواهد داشت. در ایران نیز اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی لزوم دسترسی به بازارهای خارجی را بیش از پیش آشکار می‌کند. با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور، بازار مصرف نسبتا قابل توجهی در کشورهای همسایه ایران وجود دارد که توسعه صادرات به آنها مستلزم شناسایی نیازهای وارداتی این کشورهاست.

 واکاوی اقتصاد هند

کشور هند هفتمین اقتصاد بزرگ جهان است که در این رده بندی‌های کشوری، مابین فرانسه و ایتالیا قرار دارد. از سال 2016 پس از چین، هند بیشترین رشد اقتصادی را در بین کشورهای جهان داراست و براساس پیش‌بینی‌های مجمع جهانی اقتصاد (WEF2) انتظار می‌رود تا سال 2050 پس از چین دومین اقتصاد بزرگ جهان باشد. صندوق بین‌المللی پول(IMF) پیش‌بینی کرده که هند در سال 2022 به لحاظ تولید ناخالص داخلی براساس برابری قدرت خرید(PPP) جایگاه سوم در اقتصاد جهان را خواهد داشت. از سوی دیگر باید اشاره کرد که در سال‌های اخیر اقتصاد هند به واسطه سود بالای تجاری، اقدامات مثبت سیاسی ازجمله اجرای اصلاحات ساختاری کلیدی، بازگشت به بارش باران‌های موسمی و کاهش آسیب‌پذیری‌های خارجی رشد بالایی را ثبت کرده است. براساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول(IMF) رشد اقتصادی هند در سال 2016 معادل 6.7 درصد برآورد شده است. از این رو طبق آمارهای صندوق بین‌المللی پول انتظار می‌رود، رشد اقتصادی هند در سال‌های آتی تا حدودی افزایش یابد و در سال 2022 به 8.2‌درصد برسد.

کشور هند جزو گروه کشورهای با درآمد پایین‌تر از متوسط محسوب می‌شود. طبق آمارهای صندوق بین‌المللی پول سرانه تولید ناخالص داخلی هند در سال 2015 معادل 1.6هزار دلار بوده و در سال 2017 به 1.9‌درصد خواهد رسید. طبق پیش‌بینی‌ها انتظار می‌رود از سال 2017 تا سال 2022 هر ساله سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور روند صعودی را طی کند و در سال 2022 به 2.8هزار دلار برسد. اگرچه سرانه تولید ناخالص داخلی هند روند رو به رشدی را طی می‌کند اما رقم آن از متوسط جهانی (10هزار و 344دلار در سال 2017) بسیار پایین‌تر است.

 ترکیب واردات و صادرات کالا در هند

براساس آمارهای سازمان تجارت جهانی در سال 2015 کل صادرات کالایی هند معادل 318میلیارد دلار بوده که بیشترین سهم از صادرات کالایی هند به محصولات صنعتی 68‌ درصد اختصاص داشته است. پس از آن محصولات سوختی و معدنی سهمی 16درصدی و محصولات کشاورزی سهم 13درصدی داشته و تنها 2‌درصد از ارزش کل صادرات کالایی هند به سایر کالاها اختصاص داشته است. در ارتباط با واردات نیز در سال 2015 هند معادل 422.5میلیارد دلار کالا وارد کرده که محصولات صنعتی بیشترین سهم را از آن به خود اختصاص می‌دهد. در سال 2015 سهمی حدود 48‌درصد از ارزش کل واردات کالایی هند به محصولات صنعتی، 33‌درصد به محصولات سوختی و معدنی، 7‌درصد به محصولات کشاورزی و 12‌درصد به سایر کالاها مربوط می‌شود. در بخش کشاورزی بیشترین ارزش صادرات هند به برنج و بیشترین ارزش واردات این کشور نیز به روغن پالم و مشتقات آن اختصاص داشته است. در بخش غیرکشاورزی نیز روغن‌های نفتی غیر از نفت خام بیشترین سهم از ارزش صادرات و نفت خام بیشترین سهم از ارزش واردات را داشته است.

 شرکای تجاری هند

براساس آمارهای سازمان تجارت جهانی، بخش عمده‌یی از تجارت خدمات هند مربوط به خدمات تجاری می‌شود. در سال 2016 ارزش صادرات خدمات تجاری هند معادل 161.2میلیارد دلار و ارزش واردات خدمات تجاری این کشور حدود 133میلیارد دلار بوده است. طی این سال سهم هند از کل صادرات خدمات جهان معادل 3.5‌درصد و از کل واردات جهان نیز حدود 2.8‌درصد بوده است. در واقع بیشترین سهم از صادرات و واردات خدمات تجاری هند به سایر خدمات تجاری اختصاص داشته است. از سوی دیگر در سال 2016 بیشترین سهم از ارزش صادرات هند به ایالات متحده امریکا(16درصد) انجام شده است. پس از آن امارات متحده عربی، هنگ کنگ، چین، انگلستان و سنگاپور در رده‌های پس از آن قرار دارند. این 6 کشور با هم 42‌درصد از ارزش کل صادرات هند در سال 2016 را به خود اختصاص داده‌اند.

در این سال بیشترین سهم از واردات هند نیز به چین(17درصد) مربوط بوده است. پس از آن ایالات متحده امریکا، امارات متحده عربی، عربستان، سوییس و کره بیشترین سهم از ارزش واردات این کشور را از آن خود کرده‌اند.

سهم این 6 کشور از ارزش کل واردات هند در سال 2016 معادل 41‌درصد بوده است. در بین شرکای تجاری هند در سال 2016 ایران سیزدهمین مبدا عمده وارداتی هند بوده و در این سال حدود 3.2‌درصد از ارزش کل واردات هند را به خود اختصاص داده است.

 مهم‌ترین کالاهای صادراتی

با توجه به آمارهای مرکز تجارت جهانی در بین گروه‌های کالایی بیشترین صادرات هند در سال 2016 از «مروارید طبیعی یا پرورده، سنگ‌های گرانبها یا نیمه گرانبها، فلزات گرانبها، فلزات دارای روکش یا پوشش از فلزات گرانبها و اشیا ساخته شده از این مواد؛ زیورآلات بدلی، سکه» بوده است. صادرات هند از این گروه کالایی در سال 2016 بیش از 42میلیارد دلار بوده که سهمی معادل 16‌درصد از ارزش کل صادرات هند در این سال را از آن خود کرده است. پس از این محصول بیشترین ارزش صادرات هند به «فرآورده‌های نفتی» و «انواع رآکتورها و ماشین‌آلات صنعتی» اختصاص داشته که به ترتیب سهم‌های 10‌درصد و 8‌درصد از ارزش صادرات هند در سال 2016 را داشته‌اند. در بخش واردات نیز بیشترین ارزش واردات هند به گروه کالایی «فرآورده‌های نفتی» اختصاص داشته است. ارزش واردات هند از این گروه کالایی در سال 2016 معادل 74میلیارد دلار بوده که سهم 21درصدی از ارزش کل واردات هند در این سال را به خود اختصاص داده است. پس از آن «انواع رآکتورها و ماشین‌آلات صنعتی» و «مروارید طبیعی یا پرورده، سنگ‌های گرانبها یا نیمه گرانبها، فلزات گرانبها، فلزات دارای روکش یا پوشش از فلزات گرانبها و اشیا ساخته شده از این مواد؛ زیورآلات بدلی، سکه» به ترتیب با سهم‌های 19.5 درصدی و 13 درصدی در رده‌های بعدی گروه‌های کالایی عمده وارداتی هند بوده‌اند. با بررسی صادرات و واردات هند به تفکیک گروه کالایی می‌توان گفت، تقریباً در بیشتر گروه‌های کالایی هند با خالص صادرات منفی همراه بوده است. به عبارتی در بیشتر گروه‌های کالایی ارزش صادرات هند کمتر از ارزش واردات آن است.

 روابط تجاری با «ایران»

طبق آمارهای گمرک ایران در سال 1395 معادل 2.8میلیارد دلار کالا(غیر از نفت خام) به هند صادر کرده و در مقابل حدود 2میلیارد دلار کالا وارد کشور کرده است. در این سال ارزش صادرات ایران از هند نسبت به سال 1394 با رشد 4درصدی همراه بوده و ارزش واردات ایران از این کشور نیز 15‌درصد افت داشته است. باید گفت که تجارت ایران و هند طی 5 سال اخیر در سطح بالاتری از تجارت ایران و هند در 5 سال قبل از آن قرار داشته است. طی سال‌های 1385تا 1389 تجارت ایران و هند تقریبا در سطح ثابتی قرار داشت و به غیر از سال 1389، همواره میزان واردات ایران از هند بیشتر از صادرات ایران به این کشور بود. در سال 1390 صادرات ایران به هند رشد بالایی را تجربه کرد و تراز تجاری ایران با این کشور با مازاد قابل توجهی همراه شد. پس از آن واردات ایران از هند رو به افزایش گذاشت و در سال 1392 با رشد قابل توجهی به 4.3میلیارد رسید. این میزان واردات ایران از هند در سال 1392درحالی رقم خورده که ارزش صادرات ایران از این کشور در این سال تنها 4.3میلیارد دلار ثبت شده است. در این سال تراز تجاری ایران با این کشور با کسری بالایی همراه بوده که به عنوان منفی‌ترین رقم تراز تجاری ایران با هند طی 10سال اخیر ثبت شده است. با نگاهی به اقلام وارداتی ایران از هند در سال 1392 می‌توان گفت، موثرترین عامل در افزایش دو برابری ارزش واردات ایران از هند در سال 1392 نسبت به سال 1391 افزایش واردات برنج و کنجاله از این کشور بوده است. با این حال پس از سال 1392 واردات ایران از هند در مسیر کاهشی قرار گرفت و در سال‌های 1394و 1395 کمتر از ارزش صادرات ایران از این کشور رقم که منجر به مثبت شدن تراز تجاری ایران با این کشور شد.