تصرف تهران به دست رضاخان

در نخستین دقایق بامداد سوم اسفند 1299 رضاخان میرپنج، فرمانده تیپ همدان با همکاری سیدضیاء‌الدین طباطبایی، مدیر روزنامه رعد علیه دولت سپهدار رشتی، نخست‌وزیر احمدشاه قاجار کودتا کردند. هزاران نفر از قوای قزاق به فرماندهی رضاخان وارد تهران شدند و عملیات تصرف کلانتری‌‌ها، وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی را آغاز کردند.

قزاق‌ها با ورود خود به تهران دروازه‌های شهر را بستند و سفارتخانه‌ها را به محاصره خود درآوردند تا فردی به این مکان‌ها پناهنده نشود. سپس تمامی تلفن‌ها و خطوط ارتباطی داخل و خارج کشور را قطع کردند. در این روز زد و خوردهای پراکنده‌یی در جریان تصرف شهر به وقوع پیوست و تعدادی نیز کشته و زخمی شدند ولی با توجه به اینکه فرمانده نیروهای ژاندارم و دیگر محافظان شهر قبلا توسط انگلیسی‌ها مطلع و تطمیع شده بودند، رضاخان و نیرو‌هایش مشکل جدی در تصرف تهران نداشتند.  احمدشاه در غروب سوم اسفند سرگرم نوشتن احکام جداگانه رضاخان پهلوی و سیدضیاءالدین طباطبایی شد. او احکام را صبح روز بعد انتشار داد. رضاخان به فرماندهی کل قوا منصوب و لقب «سردار سپه» گرفت و سیدضیاءالدین مامور تشکیل کابینه شد.

رضاخان به محض تصرف تهران در نخستین انتصاب، کلنل کاظم‌خان را به فرمانداری نظامی تهران منصوب کرد. در این روز نیروهای قزاق تمامی زندانیان را آزاد کردند ولی در عوض موج‌ تازه‌یی از بازداشت ناراضیان و شخصیت‌های سیاسی اعم از حکومتی، نمایندگان مجلس و... آغاز شد. تمام وزرای کابینه سپهدار به غیر از خود او بازداشت شدند. همزمان احمدشاه و محمدحسن میرزا(ولیعهد) به کاخ فرح‌آباد گریختند و سپهدار رشتی(نخست‌وزیر) به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شد. بقیه بازداشت‌شدگان که تعداد آنها بین ۴۰۰ الی ۵۰۰ نفر تخمین زده‌ می‌شد، شاهزادگان، رجال، روزنامه‌نگاران، نمایندگان مجلس، نخست‌وزیران سابق و وزیران اسبق بودند. در مراحل بعد جمعی از بازداشت‌شدگان محکوم به زندان، جمعی از آنان تبعید و بقیه آزاد شدند.  در این روز نخستین اعلامیه رضاخان تحت عنوان «حکم می‌کنم» در 9 ماده صادر شد.

رضاخان در این اعلامیه اعلام حکومت نظامی کرد و گفت تا زمانی که دولت تشکیل نشده است، ادارات و دوایر دولتی به استثنای اداره ارزاق تعطیل خواهند بود، پستخانه‌ و تلگراف‌خانه و تلفن‌خانه هم مطیع این حکم خواهند بود. رضاخان تهدید کرد کسانی که مواد این اعلامیه را رعایت نکنند، مجازات خواهند شد.

یک سال بعد رضاخان سردار سپه طی اعلامیه‌یی در سالگرد کودتای سوم اسفند 1299 خود را عامل کودتا معرفی کرد و گفت: از اقدام خود در پیشگاه عموم شرمنده نیستم.