عتاب و خطاب بروکسل به اردوغان
گروه جهان
در جدیدترین اتفاقی که نشان‌دهنده وخامت روابط ترکیه و اتحادیه اروپاست، بروکسل تهدید کرده نشست ماه آینده با آنکارا را به‌دلیل تنش‌های میان قبرس و ترکیه بر سر اکتشافات انرژی در دریای مدیترانه لغو می‌کند. این تهدید پس از آن صورت گرفت که کشتی‌های نیروی دریایی ترکیه از حفاری‌ها توسط شرکت نفت و گاز چند ملیتی «اِنی اسپا» در آب‌هایی که بخشی از منطقه اقتصادی قبرس محسوب می‌شود، ممانعت و این شرکت را به جابه‌جا کردن کشتی‌هایش وادار کردند. روابط میان ترکیه و اتحادیه اروپا پس از کودتای نافرجام سال 2016 علیه دولت رجب طیب اردوغان در ترکیه، رو به وخامت گرایید؛ با این حال نقش ترکیه در ممانعت از ورود مهاجران غیرقانونی به اتحادیه و همچنین مبارزه با تروریسم، کشورهای بلوک اروپایی را به تلاش برای آشتی و مصالحه ترغیب می‌کند و نشست مشترک ماه مارس نیز از نمونه همین تلاش‌ها محسوب می‌شود. اما باتوجه به اتفاقات اخیر همچون اختلافات بر سر اکتشافات انرژی و قطع روابط دیپلماتیک ترکیه و هلند، نشان می‌دهد که دو طرف برای بهبود روابط مسیر سختی پیش رو خواهند داشت.
مصالحه و تهدید؛ دو روی یک سکه
به گزارش بلومبرگ، دونالد تاسک رییس اتحادیه اروپا در بروکسل در انتقاد به این مساله به خبرنگاران گفت: «این اقدامات با تعهدات ترکیه به روابط خود در همسایگی، تناقض دارد.» تاسک که طبق برنامه‌ریزی‌‌ها قرار است 26 ماه مارس در شهر ورنا در بلغارستان با رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه دیدار کند، افزود: روسای دولت کشورهای عضو اتحادیه اروپا چند روز مانده به این برنامه در جلسه‌یی درباره اینکه «شرایط برای برگزاری نشست سران اتحادیه با ترکیه فراهم است یا خیر»، تصمیم‌گیری خواهند کرد.
روابط میان اتحادیه اروپا و ترکیه از زمان کودتای نافرجام نیمه سال 2016 علیه دولت اردوغان که با سرکوب گسترده مخالفان سیاسی در ترکیه همراه شد، به وخامت گراییده است. این اختلافات سبب شد مذاکرات درباره عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا متوقف شود. این در حالی است که ترکیه که از دهه 1980 به‌دنبال پیوستن به اتحادیه بود، درنهایت در سال 2005 موفق شد گفت‌وگوها با بلوک اروپایی را در این زمینه آغاز کند. در همین حال، نقش کلیدی ترکیه در ممانعت از جاری شدن سیل جدید پناهجویان خاورمیانه به اتحادیه اروپا از طریق یونان و مبارزه با تروریسم سبب شد رهبران اروپایی درصدد راه‌هایی برای تنش‌زدایی برآیند. نشست ورنا که قرار است ژان کلود یونکر رییس کمیسیون اروپایی و بویکو بوریسف نخست‌وزیر بلغارستان نیز در آن حضور داشته باشند، نمونه‌یی از همین تلاش‌های مقامات اتحادیه برای بهبود روابط محسوب می‌شود. اما به نظر می‌رسد اقدامات مناقشه‌برانگیز ترکیه در ممانعت از حفاری‌های اکتشافی در حوزه آبی قبرس و همچنین تشدید اختلافات با هلند، مصالحه را دشوار کرده است. الکسی سیپراس نخست‌وزیر یونان در بروکسل به خبرنگاران گفت: «زمان آن رسیده که پیام واضحی به ترکیه بفرستیم. در شرایطی که ترکیه به‌طور مداوم حقوق و تمامیت ارضی کشورهای عضو اتحادیه اروپا را نقض می‌کند، امکان ارتقای روابط میان بروکسل و آنکارا وجود نخواهد داشت.»
چارچوب ناکارآمد روابط آنکارا و بروکسل
اخیرا گذشت یک روز بدون انتشار مطلب یا اظهارنظری عمومی درباره تضعیف روابط اتحادیه اروپا و ترکیه ناممکن به نظر می‌رسد. مناظرات در این زمینه تا اندازه‌یی داغ شده که در بسیاری موارد بحث‌ها کاملا احساسی هستند و خبری از منطقه در آنها نیست. اما لازم است این بحران روابط ریشه‌یابی شود. «بروکینگز» در اشاره به این اختلاف‌ها دو دیدگاه اروپامحوری و ترکیه‌محوری را تشریح می‌کند. در پایتخت‌های اروپایی ابراز دیدگاه‌های خصمانه یا منفی درباره ترکیه به‌دلیل موارد نقض حقوق بشر و تضعیف دموکراسی در این کشور، قانونی است (اروپامحوری)؛ این دیدگاه نه‌تنها در توسعه بستر سیاسی داخلی در ترکیه مشکل‌ساز شده، بلکه بر سیاست خارجی این کشور نیز تاثیر منفی گذاشته است. تلاش برای یافتن موقعیت و هویتی جهانی تعریف‌کننده بخش اعظم سیاست خارجی ترکیه است؛ اما جدای از این مساله، احساسات ضدغربی در سال‌های اخیر به‌شدت در ترکیه افزایش یافته و عامل آن هم این بوده که مردم این کشور فکر می‌کنند غرب همواره اقداماتی علیه کشورشان انجام می‌دهد (ترکیه‌محوری). بیشتر ترک‌ها بر این باورند که غرب (امریکا و ناتو) در کودتای نافرجام دست داشته‌اند. دولت ترکیه در زمینه چالش‌های امنیتی که از سوی کشورهای عراق و سوریه و گروه‌های تروریستی با آن مواجه است، همدلی و همکاری از غرب و اروپا نمی‌بیند و همین مساله موقعیت اروپا را در انتقاد از دولت ترکیه در سیاست‌ها و پاکسازی‌های پس از کودتا، تضعیف کرده است. هر دوی این دیدگاه‌ها اگرچه تنها می‌توانند در برخی موارد تا اندازه‌یی درست باشند، اما در اصل به یک حقیقت اساسی در وخامت روابط اشاره دارند؛ چارچوب روابط. دموکراسی و سکولاریسم عامل مهم در پیوند ترکیه با غرب بوده‌اند و در تحول روابط دوجانبه نقشی کلیدی داشتند. این دو وجه بودند که موجبات یافتن زمینه‌یی مشترک در ارزش‌ها و سیاست را فراهم می‌آوردند و همچنین در توسعه مفاهیم مشترک نقشی مهم ایفا می‌کردند. با این حال، روابط ترکیه و اتحادیه اروپا را نمی‌توان برمبنای مناظرات یا مناقشات بر سر کیفیت و سلامت دموکراسی و سکولاریسم ترکیه تعریف کرد. ترکیه بیش از هر مساله‌یی با بحران هویت و جایگاه متزلزل در اتحادیه اروپا مواجه است و این مساله همواره در روابط دوجانبه مشکل ایجاد می‌کرده است. برای ترکیه اتحاد با غرب همچنان مهم‌ترین و قدرتمندترین اتحاد محسوب می‌شود و امکان جایگزینی آن وجود ندارد؛ اما برای اینکه روابط مجددا خوب شوند، باید به تمایل ترکیه برای تثبیت جایگاه رسیدگی شود. اما تحولات اخیر و واکنش‌های اروپا که از نیاز به توجه فوری ترکیه به جنبه‌های دموکراتیک حکایت دارد، نتیجه‌یی در حل بحران نخواهند داشت و به نظر می‌رسد دست‌کم در کوتاه‌مدت حل کاربردی و اساسی اختلافات میان ترکیه و اتحادیه اروپا ممکن نخواهد بود.
