تلاش برای خروج از سایه کاستروها

گروه جهان|

رائول کاسترو، رییس‌جمهوری کوبا هفته آینده به طور رسمی از سمت خود استعفا داده و برای نخستین ‌بار پس از 5 دهه قدرت را در این کشور به فردی خارج از خاندان کاستروها واگذار خواهد کرد.

فایننشال‌تایمز در گزارشی با عنوان «کوبا پساکاسترو؛ فرار از سایه‌یی سنگین» نوشته، حزب کمونیست کوبا در سال جاری روزهای بسیار دشواری در پیش دارد. رائول کاسترو 86 ساله، نوزدهم آوریل از ریاست‌جمهوری استعفا داده و احتمالا جای خود را به میگوئل دیاز کانل، معاون 57 ساله خود خواهد داد. گرچه ریاست‌جمهوری در کوبا پستی تقریبا تشریفاتی است و انتظار می‌رود که کاسترو همچنان ریاست حزب کمونیست و ارتش کوبا را در دست داشته باشد اما از سال 1976میلادی این برای نخستین ‌بار است که برادران کاسترو این کرسی را به شخص دیگری واگذار می‌کنند. همچنین آنچه پیش‌بینی‌ها درباره آینده کوبا را تا حدی مشکل می‌کند، نیاز مبرم این کشور به اصلاحات شدید مدل اقتصادی است که الگویش اتحاد جماهیر شوروی بوده است. اما مساله اینجاست که همین اصلاحات ناگزیر هم می‌تواند به از دست رفتن قدرت حزب کمونیست منجر شود.

کاسترو در شرایطی استعفا می‌دهد که در 7ماه گذشته دولت دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری امریکا بیشتر گام‌هایی که دولت باراک اوباما برای بهبود روابط با کوبا برداشته بود را به عقب بازگردانده است. درحال حاضر شمار کارکنان سفارت ایالات متحده به پایین‌ترین سطح خود از سال 1977 رسیده است. زخم‌های عمیق توفان ایرما به اقتصاد کوبا هنوز التیام نیافته و کمک‌هایی که از ونزوئلا می‌رسید به‌ دلیل مشکلات عمیق اقتصادی که کاراکاس با آن درگیر است تقریبا به نصف رسیده است. پاول ویتال، اقتصاددان کوبایی می‌گوید با وجود تمام اصلاحاتی که رائول کاسترو در یک دهه گذشته انجام داده، اصلاحاتی که منجر به ایجاد 580 هزار شغل خصوصی و کسب وکار خرد در کوبا شده، اقتصاد این کشور تقریبا به یک سوم آن چیزی رسیده که در سال 1985میلادی بوده است. با توجه به استحکام نهادهای حکومتی در کوبا هیچ‌کس انتظار ندارد که با پایان ریاست‌جمهوری برادران کاسترو بر این کشور، تغییرات ناگهانی ایجاد شود. با این حال اگرچه مقام‌های امریکایی ازجمله میگوئل دیاز کانل تاکید دارند که کوبا هرگز تغییر نخواهد کرد، تغییرات بیولوژیکی در این کشور اجتناب‌ناپذیر است. تاریخ کوبا و تصویر انقلابی این کشور در جهان کمرنگ شده است. این درحالی است که اقتصاد این کشور نیز در آستانه سقوط قرار دارد، واقعه‌یی که می‌تواند به بی‌ثباتی در 90مایلی از ایالات متحده منجر شود.

نخستین پرسش در هر فرآیند انتقالی قدرت این است که «رهبر بعدی چه کسی خواهد بود؟» اما کوبا قرار نیست که انتقال قدرت نرمالی داشته باشد. میگوئل دیاز کانل که قرار است توسط نمایندگان مجلس ملی به عنوان رییس‌جمهور تایید شود، اصلاح‌طلب نیست. او از گوشی آی‌پد استفاده می‌کند و قول داده که دولت بعدی کوبا در برابر دغدغه‌های شهروندان این کشور مسوول‌پذیرتر خواهد بود. اما خبری از میانه‌روی نیست. آرتورو لوپز لوی، تحلیل‍گر اطلاعاتی سابق دولت کوبا می‌گوید:«به اعتقاد من دیاز کانل یک مدرن‌گرای غیرلیبرال است».

در واقع دیاز در کنار محدود کردن هر حرکت اصلاحی بنیادینی باید برای احیای جایگاه خود در مراکز اصلی قدرت کوبا تلاش کند ازجمله در حزب کمونیست، ارتش و خانواده کاسترو. فرانک مورا، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بین‌المللی فلوریدا در این باره می‌گوید:«نیروهای نظامی که شامل وزارت کشور هم می‌شود، جایی که قدرت واقعی را در دست دارد.» و این دقیقا همان جایی که کاسترو به عنوان یک ژنرال

4 ستاره بیشترین ارتباطات را دارد. الخاندور پسر کاسترو، کارشناس ضد جاسوسی در وزارت کشور است. مورا می‌گوید:«انتظار من این است که رائول باقی عمر خود را به نحوی شبیه دنگ شیائو پینگ(در چین) بگذراند؛ یعنی قدرت رسمی‌اش کاهش یابد اما قدرت غیررسمی او تا زمانی که در قید حیات است همچنان به قوت خود باقی باشد.» با این حال جانشینی کانل دیاز تغییراتی را در سبک و چشم‌انداز زمامداری در کوبا ایجاد خواهد کرد. لوپز لووی معتقد است که انتصاب کلنل دیاز به عنوان رییس‌جمهور به ناگزیر تغییرات و بازسازی‌هایی را در درون حزب کمونیست ایجاد خواهد کرد و این مساله فضای لازم را برای ایجاد اصلاحات در اختیار رییس‎جمهور جدید قرار خواهد داد». اقتصاد کوبا با بزرگ‌ترین چالش‌های تاریخی خود روبه‌روست. عملکرد ضعیف اقتصادی منجر شده که خدمات اجتماعی و آموزش و پرورش در این کشور نسبت به سال 2008میلادی تا 8 درصد کاهش یابد. و با وجود اینکه ورود گردشگر به این کشور در 10ساله گذشته دو برابر شده، واردات از 15میلیارد دلار در سال 2013 به 10میلیارد دلار در سال 2016 کاهش یافته است. سرمایه‌گذاری خارجی در کوبا روند نزولی داشته است. یک تاجر اروپایی می‌گوید:«من سال‌ها تلاش کردم که طرح‌های گردشگری را در کوبا پیاده کنم اما هیچ اتفاقی نیفتاد. روند بروکراتیک و کاغذ بازی، اجرا شدن این طرح را غیرممکن کرد».

به اعتقاد کارشناسان، مهم‌ترین وظیفه کانل دیاز اصلاح بخش دولتی است، بخشی که شرکت‌های ورشکسته آن تقریبا یک پنجم از بودجه را به عنوان یارانه دریافت می‌کنند. چالش دیگر جانشین کاسترو اجرایی کردن اصلاحات پولی و ارزی در این کشور است. گرچه مقام‌های کوبایی در دیدار با هیات امریکایی در ماه فوریه تاکید کرده بودند که اصلاحات پولی این کشور سال جاری میلادی اجرایی خواهد شد اما کارشناسان معتقدند که نگرانی از تبعات گسترده اجتماعی این اصلاحات مانع از آن شده که هاوانا به وعده خود در این باره عمل کند. راه‌حل اما توسعه بخش خصوصی است.

مساله دیگر کانل دیاز این است که کوبا هیچگاه تا این حد در جامعه بین‌المللی به ‌لحاظ اقتصادی تنها نبوده است؛ به ‌ویژه اینکه بیشتر شرکای تجاری آن از ونزوئلا گرفته تا روسیه و حتی چین(که این روزها درگیر جنگ تجاری با امریکاست) با چالش‌های جدی اقتصادی یا تجاری روبه‌رو هستند.