برجام بدون امریکا
گروه ایران
اروپا پس از خروج امریکا از برجام چه خواهد کرد؟ پاسخ به این سوال دستور جلسه امروز کمیته روابط خارجی پارلمان اروپاست که به دنبال راهی برای حفظ توافق هسته‌یی می‌گردد. در حالی ترامپ خواهان خروج از برجام است که اروپایی‌ها مصر به حفظ این توافق هستند. در این بین تلاش آنها برای اقناع ترامپ به ماندن در توافق هسته‌یی اگرچه منجر به حفظ آن تا به این لحظه شده؛ اما رییس‌جمهور امریکا را مجاب به پذیرش‌اش نکرده است.
حال بر اساس گزارش رسانه‌ها، پارلمان اروپا در جلسه امروز خود راهکارهای حفظ و دفاع از این توافق را بررسی می‌کند. هر چند این نخستین تلاش اروپایی‌ها برای رسیدن به راهی که پایداری توافق را تضمین کند، نیست. آنها از روزی که ترامپ بر سر کار آمده و وعده خروج از توافق را داده، تلاش کردند امریکا را مجاب به ماندن در برجام کنند یا در صورت وقوع سناریو بدبینانه، توافق هسته‌یی را بدون امریکا ادامه دهند. چندی پیش بوریس جانسون وزیر امور خارجه بریتانیا از چنین راهبردی خبر داده و گفته بود که «اتحادیه اروپا ممکن است، بتواند در صورت خروج ترامپ از برجام، این توافق را زنده نگه دارد.» هرچند جانسون اذعان کرده بود که در این صورت توافق ارزش کمتری خواهد داشت و کار با آن دشوارتر خواهد شد، اما می‌توان بدون امریکا برجام را نجات داد.
در روز‌های ابتدایی فروردین امسال هم فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سخنانی مشابه وزیر امور خارجه بریتانیا از برنامه‌ریزی برای حفظ برجام پس از خروج امریکا خبر داده بود. او گفته بود که «داریم، آماده می‌شویم در صورتی که در جاهای دیگر (امریکا) تصمیم‌های دیگری در خصوص برجام گرفته شود از منافع‌مان محافظت کنیم.» تصویر روشن است، اروپا امنیت خود را در ادامه این توافق می‌بیند، در حالی که امریکای ترامپ چنین نگرشی ندارد، از این رو اعتنایی به دستاورد برجام برای امنیت منطقه ندارد. این واقعیت را پیش‌تر یکی از اعضای ایرانی پارلمان آلمان آشکار کرده بود. به گفته امید نوری اروپایی‌ها باید به صراحت برای امریکا روشن کنند که اگر این توافق لغو شود ما با پیامدهای قابل پیش‌بینی آن مواجه خواهیم بود؛ پیامدهایی که به اعتقاد او امنیت اروپا را به‌شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. نوری با اشاره به لغو احتمالی توافق هسته‌یی تاکید کرد: « در این صورت ممکن است سایر کشورهای منطقه هم به فکر دستیابی به سلا‌ح اتمی بیفتند، نه تنها عربستان سعودی و ترکیه بلکه احتمالا مصر هم به فکر بمب اتمی خواهد افتاد. این یعنی با توجه به درگیری‌های کوچک و بزرگ منطقه، خاورمیانه هسته‌یی هم خواهد شد. این شرایط به ویژه برای اروپایی‌ها در همسایگی خاورمیانه ویرانگر خواهد بود.»
پیشنهاد خبرگزاری بریتانیایی
در همین ارتباط رویترز در مقاله‌یی از امکان حفظ برجام با وجود خارج شدن امریکا از این توافق نوشت. این خبرگزاری بریتانیایی اقناع امریکا را شدنی دانست. به نوشته این خبرگزاری اقداماتی وجود دارد که اروپا می‌تواند با اتخاذ آن نگرانی‌های ترامپ که در ماه ژانویه آنها را اعلام کرد، برطرف کند.
به خصوص در مورد توسعه برنامه موشکی بالستیک ایران، نحوه بازرسی‌ها و بند غروب برجام. نویسنده مقاله در ادامه با تاکید بر اینکه می‌شود برجام را بدون امریکا هم ادامه داد، نوشت که این طرح مستلزم توافقی میان اروپا و امریکا برای جلوگیری از صدور تحریم‌های ثانویه امریکا علیه شرکت‌های اروپایی است که خواستار تجارت با ایران هستند. بر این اساس اروپا می‌تواند به تجارت خود با ایران بدون خطر از دست دادن بازار امریکا همکاری کند. اما در این بین اروپایی‌ها تردید دارند که ایران پس از خروج امریکا در توافق بماند. به خصوص آنکه طی ماه‌های اخیر ایران مواضع شفافی در قبال نقض‌های طرف مقابل داشت؛ تا آنجا که عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه در نشست اندیشکده چتم هاوس انگلیس تاکید کرد که «اگر در برجام هیچ منافع اقتصادی برای ایران وجود نداشته باشد و بانک‌های عمده نتوانند با جمهوری اسلامی ایران کار کنند، ایران از توافق هسته‌یی خارج خواهد شد.»
سدی به نام تحریم‌های ثانویه
با این حال این احتمال وجود دارد که اگر اروپایی‌ها چاره‌یی برای تحریم‌های ثانویه امریکا بیندیشند، برجام زنده بماند. این احتمال از آنجا می‌آید که تصمیم امریکا هر چه که باشد، با عدم خروج اروپایی‌ها و ایران از برجام، قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران باز نخواهد گشت.
از سوی دیگر ایران مراوده مالی آنچنانی با امریکا ندارد که نگران تحریم‌های اولیه و از دست رفتن عایدی‌های رابطه تجاری با این کشور باشد. اما تحریم‌های ثانویه امریکا علیه ایران کار را دشوار کرده است.
هدف از تحریم‌های ثانویه تحت‌الشعاع قراردادن فعالیت‌های موسسات مالی (اعم از داخلی و خارجی) و شرکت‌هاست که مستقیم یا غیرمستقیم به نهادهای تحریمی خدمت ارائه می‌دهند. به عبارتی زمانی که این تحریم‌ها علیه نهادی صادر شوند؛ ذیل آن تحریم‌ها بیان می‌شود که هیچ‌یک از موسسات مالی و شرکت‌ها حق ارائه خدمت به نهادهای تحریم شده را ندارند و در صورت خدمت‌رسانی به این نهادها مجازات می‌شوند. در این بین با توجه به جایگاه اقتصادی امریکا و همچنین نقش غیرقابل انکار دلار در تجارت جهانی، بانک‌ها و موسسات مالی بین‌المللی برای ادامه روند فعالیت خود مجبور هستند تا قوانین بانکی امریکا را رعایت کنند و از ارائه خدمت به نهادهای تحریمی امتناع ورزند، چراکه برای تبادل معاملات خود نیازمند دلار امریکا هستند. بنابراین بانک‌ها در صورت تخلف از این تحریم‌ها از برقراری ارتباط با نظام بانکی امریکا محروم می‌شوند.
در این شرایط به نظر می‌رسد، اگر پارلمان اروپا در جلسه امروز به دنبال حفظ برجام پس از خروج امریکاست باید فکری به حال تحریم‌های ثانویه کند، در غیر این‌صورت مجبور است به دنبال راهکاری برای اقناع ترامپ باشد.
