گفت‌وگوی سران جنبش جنگل و ارتش روسیه
سی‌ویکم اردیبهشت 1300 نخستین گفت‌وگوی سران جنگل با فرماندهان ارتش روسیه در بندر انزلی برگزار شد. با وقوع انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه سیاست‌های خارجی این کشور دستخوش تحول شد. لنین با شعار برابری و حمایت از ملت‌های ضعیف امتیازات نسبتا مناسبی به دولت ایران در پیمان ۱۹۲۱ داد. از سویی کمونیست‌ها با میرزا کوچک و جنبش جنگل برای جلوگیری از نفوذ بریتانیا در شمال ایران، ارتباط برقرار کردند. میرزا نیز که مرام اشتراکی و شعار برابری ملت‌ها را همسو با اهداف جنگل می‌دید از این اتحاد استقبال کرد. نخستین ملاقات میان میرزا کوچک خان و فرمانده ناوگان ارتش سرخ ژنرال راسکالینکف در عرشه کشتی کورسک صورت گرفت. از سوی شوروی‌ها علاوه بر فرمانده مزبور، سرگی ارژنیکیدیزه، کمیسر عالی کمونیست‌ها در قفقاز و جمعی از سران حزب عدالت نیز شرکت داشتند. اعضای هیات نمایندگی جنگل را علاوه بر خود میرزا، حسن آلیانی، سعدالله درویش، میرصالح مظفرزاده، گائوک آلمانی که نام ایرانی هوشنگ را انتخاب کرده بود و اسماعیل جنگلی تشکیل می‌دادند.
تقریبا از همان آغاز کار، اختلافات شدید مسلکی و مرامی میان میرزا کوچک خان و اعضای تندرو شورای انقلاب گیلان به ظهور پیوست. میرزا کوچک خان روابط خود را با کمونیست‌های رشت قطع کرد و عازم فومن شد تا دوباره به پیروان خود در جنگل بپیوندد. اما پیش از ترک رشت بیانیه‌یی صادر و به‌طور رسمی اعلام کرد مادام که اعضای حزب عدالت بساط حزبی و تبلیغاتی خود را از خطه گیلان برنچیده‌اند، مادام که تبلیغات مسلکی آنها توأم با توهین به مقدسات ملی و مذهبی ایرانیان قطع نشده است، او به رشت باز نخواهد گشت.
همزمان با صدور این اعلامیه، میرزا کوچک خان نامه تاریخی‌ای نیز به لنین نوشت که بهترین معرف اوضاع آن روز گیلان و حاکی از اختلاف نظر میرزا با حزب عدالت است. در بخشی از این نامه آمده بود: در این موقع که قشون فاتح کارگران و دهقانان روسیه دشمنانشان را شکست داده و مظفرانه به قلب لهستان پیش می‌روند و نیروهای سرمایه‌داری انگلستان در برابر قوای متحد روس و ایران عقب می‌نشینند، بسیار متاسفم که باید از کار کناره‌گیری کنم... در آستانه کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ که در پی شکست طرح بریتانیا برای تحت‌الحمایگی ایران در قرارداد ۱۹۱۹ صورت گرفت، توافق محرمانه‌یی بین بریتانیا و دولت مرکزی برای نابودی جنبش جنگل صورت گرفت. در این توافق دست او را برای سرکوبی جنبش آزاد گذاشتند. حضور رضاخان در اتومبیل کنسول در رشت، زمانی که برای سرکوب جنگل به آن شهر رفته بود، دلیلی بر این مدعاست. بریگاد قزاق از ضعف جنبش استفاده کرده و طی شبیخون‌های فراوان، نیروهای جنگل را وادار به عقب‌نشینی کردند. بعضی از فرماندهان تسلیم یا کشته شدند. میرزا همراه با گائوک افسر آلمانی معروف به هوشنگ، قصد رفتن نزد عظمت خانم فولادلو، از متنفذین خلخال که همیشه از میرزا حمایت می‌کرد داشت، اما در کوه‌های خلخال دچار بوران و توفان شدید شد و در ۱۱ آذر ۱۳۰۰، هنگامی که میرزا، هوشنگ را به کول گرفته بود، هر دو از پای درآمدند.
