مسیرهای تجاری پسا پسابرجام

گمانه‌زنی‌های زیادی درباره وضعیت تجارت خارجی ایران در صورت تشدید تحریم‌های امریکا مطرح می‌شود. حالت‌های خوشبینانه و بدبینانه زیادی مطرح است. دولت به اروپا امیدوار است و طبیعتا باز بودن راه اروپا می‌تواند بخش مهمی از مشکلات را حل کند اما باید حالت‌های بدبینانه را در نظر گرفت که در آن صورت مانند سال 91 و 92 به سمت هند و چین حرکت خواهیم کرد.

 تجارت با روپیه

از زمان اعلام ترامپ مبنی بر آینده برجام عملا هند خود را برای یک تجارت قوی با ایران آماده می‌کند. هند که خریدار اصلی بسیاری از محصولات مانند پتروشیمی است می‌داند ایران در انتقال ارز با مشکل روبرو خواهد شد به همین دلیل به سمت مبادلات با روپیه خواهد رفت. به همین دلیل پیش‌بینی توسعه صادرات هند به ایران صورت گرفته است. با این وجود حجم تجارت ایران و هند پاسخگوی نیاز بالای ایران نیست و چاره‌یی جز حرکت به سمت کشورهایی با حجم بالاتر با ایران مانند چین وجود ندارد.

از سوی دیگر مسیر چین در ایام قبل از برجام یکی از مهم‌ترین مسیرهای تجاری بود که احتمالا به شکل جدیدی احیا خواهد شد. مجیدرضا حریری نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین در پاسخ به این سوال که با توجه به خروج دولت امریکا از برجام و برقراری مجدد تحریم‌های، چین تا چه اندازه می‌تواند به اقتصادی ایران جهت عبور از موانع تحریم کمک بکند، اظهار داشت: به هرحال خروج امریکا از برجام تبعات تجاری و سیاسی خاصی برای ایران خواهد داشت که باید با سیاست‌گذاری مناسب این تاثیرگذاری را به حداقل برسانیم. از سه دهه گذشته تاکنون ارتباط ما با کشور چین به گونه‌یی بوده که از نظر حجم معاملات با رشد روبرو بوده، ضمن اینکه در دو دهه اخیرتجهیز و نوسازی بخش عمده‌یی از تکنولوژی، صنعت، زیرساخت‌ها از قبیل جاده‌ها، ریلی، نیروگاه و پالایشگاه‌ها ایران را چینی‌ها به عهده گرفته‌اند و در پیشرفت اقتصادی نقش بسزایی داشته‌اند.

وی با اشاره به اینکه چین تنها کشوری بود که جدای از همه اتفاقات سیاسی با ایران یک رابطه روبه رشد داشته است، عنوان کرد: اینکه بگوییم تحریم‌های مجدد تاثیری در مناسبات اقتصادی ما ندارد درست نیست و قطعا یک سری فرصت‌های ما در این شرایط از بین می‌رود. در مورد چین نیز از آنجایی که شرکت‌هایی در این کشور وجود دارند که یا در بورس امریکا سهامشان خرید و فروش می‌شود یا شرکای تجاری بزرگی در امریکا دارند، به همین دلیل مایل نباشند که با ایران کار کنند همان‌طور که در جریان تحریم‌های قبلی هم بخش‌هایی از شرکت‌ها و توانمندی‌های اقتصادی چین را از دست داده‌ایم.

  چین بی‌تفاوت نسبت به تحریم

حریری با تاکید بر اینکه چین تنها کشوری بود که هم در جریان تحریم‌ها و هم بعد از برجام روابط تجاری خود با ایران را در مسیر رشد قرار داد، یادآور شد: بعد از برجام گسترش روابط تجاری با چین از جانب دولتمردان ما با بی‌مهری مواجه شد، زیرا فکر می‌کردند که کشورهای اروپایی به راحتی می‌توانند جایگزین چین شوند. این کشور نه تنها با ایران بلکه با مجموعه اقتصادهایی که در منطقه خاورمیانه متکی بر فروش انرژی و مواد خام بوده‌اند، روابط رو به رشدی داشته است و در این زمینه ما در منطقه سومین شریک تجاری چین هستیم و عربستان و امارات بیشتر از ما با چین مبادله تجاری دارند.

وی در مورد فروش نفت به چین گفت: تقریبا نزدیک به یک دهه است که چین به عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفتی ما مطرح است که فروش نفت ایران به این کشور از نظر حجم تغییری نداشته اما از لحاظ مقدار با کاهش روبرو شده، در واقع چین 50 درصد از انرژی مورد نیاز خود را از داخل تامین و نیم دیگر را خریداری می‌کند که از این مقدار زمانی ما بزرگ‌ترین فروشنده نفت به چین بودیم.

نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران و چین با بیان اینکه در بحث فروش نفت پیش از این سهم درصدی مان بیشتر بود و نه سهم مطلق، یعنی ما رکورد 700 هزار بشکه صادرات به چین را هم داریم که قبلا نبود ولی زمانی با 300 هزار بشکه صادرات ما بزرگ‌ترین فروشنده نفت به چین بودیم. منتهی در سال‌های اخیر نیاز چین به واردات نفت بیشتر شد و از مبادی متنوع‌تری خریداری کرد که درمقابل نسبت تامین انرژی از ایران کاهش پیدا کرده است اما قدر مطلق آن یعنی میزان بشکه نفت هر سال افزایشی بوده و در این مورد مشکلی پیش نیامده است.

حریری تصریح کرد: در فرصت‌هایی که با توجه به محدودیت‌های جدید برای اقتصاد ایران پیش می‌آید چین جایگاه خود را به عنوان شریک اول تجاری ما کماکان مانند یک دهه قبل حفظ می‌کند، چین حدود 25 درصد از صادرات نفتی ما را خرید می‌کند و همین مقدار از صادرات غیر نفتی ما را نیز به خود اختصاص داده که بعید است در این روند تغییر محسوسی انجام شود. وی درخصوص مبادلات غیر نفتی با چین عنوان کرد: در بحث تجارت فولاد ایران صادر‌کننده عمده فولاد به آن شکل نیست به جز مقدار کمی که به اروپا صادر کردیم. وارد‌کننده فولاد هم به آن شکل از چین نبوده‌ایم اما ایران یکی از تامین‌کننده‌های سنگ آهن برای صنعت فولاد چین بوده و هست.

حریری در پاسخ به این سوال که ایران در برهه‌یی از زمان که تحریم‌های گذشته در جریان بود تجربه خوبی در مبادلات تجاری با چین نداشته، گفت: اگر شما فکر کنید که وقتی تحریم بین‌المللی می‌شوید از جانب امریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل، هیچ مانعی در مبادلات با کشورهای دیگر پیدا نمی‌کنید، قطعا درست نیست ولی ما باید بطور نسبی بگوییم که در زمان گذشته چه کشوری بیشترین همکاری را با ایران داشت؟ در پاسخ به این سوال باز به اسم چین می‌رسیم که در مقابل بسیاری از قوانین محدود‌کننده ایستاد و به صورت علنی یک سری تحریم‌ها را رعایت نکرد.

  محدودیت‌های فعالیت با چین

وی در مورد محدودیت فعالیت بانکی چین با ایران در زمان تحریم‌های گذشته افزود: در این زمینه ما با همه دنیا به مشکل برخوردیم و نباید فکر کنیم که چین نظام مالی خارج از این قاعده دارد. در حال حاضر ایران با یک بانک و سه موسسه مالی و بانکی در چین مراودات بانکی و فاینانس دارد. ما با کونلون بانک چین حدود هشت سال که در حال سامان دادن به روابط تجاری مان هستیم که مشابه این مورد را در هیچ کشور دیگری نداریم. درحوزه فاینانس هم با بانک توسعه چین (سی. دی. بی‌بانک)، اگزیم بانک چین و گروه مالی سی‌ای تی‌ای سی چین که تامین‌کننده تعداد زیادی از پروژه‌ها در ایران هستند، در ارتباط هستیم و در این مورد حدود ۱۱ میلیارد دلار پروژه‌های ایران برای تامین مالی به این موسسات معرفی شده‌اند.

نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران افزود: اگر چنین مراوداتی را طی سال‌های اخیر با کشوری دیگری هم داشتیم می‌توانیم در مقام مقایسه بگوییم چینی‌ها بد رفتار کرده‌اند. در شرایطی که تمام دنیا بر علیه ما بودند چینی‌ها تعهدات فاینانس و مبادله ارز از طریق سیستم بانکی را برای ما هموار کردند به همین دلیل تنها تمرکز کردن بر موانع موجود، قدرناشناسانه است. بانک‌های تجاری چین که 3 مورد از آنها جزو 10 بانک بزرگ دنیا هستند و یکی از آنها بزرگ‌ترین بانک دنیا است نمی‌توانند منافع خود را در سطح بین‌الملل به خاطر مبادلات حدود 40 میلیاردی با ایران به خطر بیندازند، زیرا چین در سال گذشته حدود بیش از 4هزار میلیارد دلار مبادله با دنیا داشته که از این مقدار 600میلیون دلار آن با امریکا بوده، پس منطقی نیست که به خاطر مراودات تجاری با ایران از رقم هنگفت چشم‌پوشی کند.

حریری با تاکید بر اینکه چه در زمان تحریم و بعد از برجام، هیچ کشوری حجم تجاری‌اش از نظر اندازه و روانی کار به اندازه چین نبوده تصریح داشت: این میزان مبادلات تجاری برای ایران و چین اصلا مطلوب نیست و باید با بررسی موانع مسیر را برای رسیدن به رقم هدف‌گذاری شده تا 2024 برسانیم. در این زمینه پیش‌بینی ما این است که برای 2018 حجم مبادلات به 40میلیارد دلار برسد اما هنوز تا رقم 60میلیارد دلار راه زیادی داریم. هرچند تراز تجاری ما با چین همیشه مثبت و به نفع ایران بوده اما در این زمینه اگر کمی کنترل‌های وارداتی و قوانین محدود‌کننده را کم کنیم دستیابی به رقم مورد نظر تسریع پیدا می‌کند.