پل‌سازی میان پ‍‍ژوهشگران و پروژه‌های عمرانی

عباس ریاضت

مدیرکل انجمن تخصصی شهرسازی

رشته شهرسازی چند سالی است در ایران به عنوان یک رشته مهندسی در زمینه علوم شهری در دانشگاه‌های ایران تدریس می‌شود. شهرهای ایران نیز مانند سایر شهرهای دنیا درحال گسترش است و مدیریت شهری هر روز با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌شود که برای برطرف کردن آن علاوه بر تجربه، نیاز به تخصص و دانش کافی در زمینه شهرسازی و علوم شهری دارد. از سالیان گذشته شهرهای ما با تکیه بر تجربه مدیریت می‌شدند و در برخی از موارد از متخصصان و دانش‌آموختگان و استادانی که مدتی در خارج از ایران مشغول به تحصیل بودند، کمک گرفته می‌شد. اگر بخواهیم کمی خوشبینانه نگاه کنیم، روند مدیریت شهری در شهرداری‌ها همچنان براساس تجربه بوده و متاسفانه نقش تخصص روز به روز کم رنگ‌تر می‌شود یا می‌توان گفت، سرعت رشد علم و تکنولوژی بسیار بیشتر از سرعت رشد تجربه ما در مدیریت شهری بوده است. در سال‌های اخیر شهرداری و پروژه‌های آن به عنوان یک ابزار سیاسی، یک سکوی پرش و یک وعده شیرین پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و شورای شهر مورد استفاده قرار گرفته است به گونه‌یی که پس از انتخابات، حجم زیادی از نیروهای غیرمتخصص در شهرداری مناطق مختلف جذب شدند و ظرفیت‌های خالی شهرداری با این نیرو‌ها تکمیل شد. از آنجا که از ابتدا نقش تخصص و علم و تکنولوژی در شهرداری‌های ما بسیار کم رنگ بود این نیروها می‌توانستند بدون نیاز به تخصص مربوطه در هر قسمتی مشغول به کار شوند و خیلی سریع با استفاده از تجربه نیروهای قبلی، کار را به دست بگیرند. شهرداری باید نیازهای یک شهر و مردم آن را بداند و با ابزار و علم و تکنولوژی برای برطرف کردن آن نیاز آشنایی کافی داشته باشد تا بتواند پروژه‌ها و شرح وظایف مناسبی برای آن تعریف کند و سپس مدیریت و نظارت درست و کافی بر شرکت‌های پیمانکاری و شرکت‌های مهندس مشاور داشته باشد تا بتواند کار ‌را به درستی از آنها تحویل بگیرد ولی به دلیل نبود شایسته‌سالاری و جذب نیروهای غیرمتخصص با شهرسازی و علوم شهری، نیاز‌های آینده شهر قابل شناسایی نیستند و از تکنولوژی‌های جدید و نحوه استفاده از آن اطلاعی ندارند.  از طرف دیگر، ارتباط استادان دانشگاه‌ها با پروژه‌های شهری بسیار کم است و از دانشجویان دانشگاه‌ها در پروژه‌های اجرایی استفاده نمی‌شود و به جای آن دانشجویان روی پروژه‌های فرضی کار می‌کنند و وقت، انرژی و فرصت بسیار خوبی از دست می‌رود. همچنین در بدنه دستگاه‌های اجرایی کشور نیز از تخصص و پژوهش‌های دانشجویان و مهندسان شهرسازی استفاده نمی‌شود. هم‌اکنون در شهرداری‌ها از متخصصان رشته‌های دیگر به جای مهندسان شهرسازی استفاده می‌شود در صورتی که رشته مهندسی شهرسازی یک علم میان‌رشته‌یی است و دانشجویان آن از رشته ریاضی و فیزیک و از طریق کنکور سراسری وارد این رشته می‌شوند. دانشجویان می‌توانند در مقطع کارشناسی ارشد در رشته‌های مدیریت شهری، طراحی شهری، برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌یی مشغول به تحصیل شوند. این رشته با مهندسی معماری و عمران تفاوت‌های بسیار زیادی دارد اگرچه در چند واحد درسی با آنها مشترک است ولی به هیچ‌وجه نمی‌توان کار یک مهندس شهرساز در شهرداری را به یک مهندس عمران یا معماری سپرد زیرا مهندس شهرساز یک دید کلی نسبت به مسائل شهری دارد و در همه زمینه‌های تاسیسات و تجهیزات شهری، مبلمان شهری، طراحی و برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، قوانین و مقررات شهری و بافت فرسوده تخصص لازم را دارد و می‌تواند یک تیم با این تخصص‌ها را مدیریت کند. درحال حاضر فاصله بسیار زیادی میان پروژه‌های شهرداری‌ها و تحقیقات و پژوهش‌های متخصصان و دانشجویان علوم شهری وجود دارد به گونه‌یی که دانشجویان در زمینه نرم‌افزار‌های تخصصی و تکنولوژی روز بسیار جلوتر از شهرداری‌ها هستند ولی در زمینه قوانین و مقررات، استاندارد‌ها، روند انجام کار و پروژه‌ها و تجربه کاری فاصله زیادی با شهرداری‌ها دارند. به نظر می‌رسد، متخصصان و مجریان مانند دو خط موازی در دو دنیای متفاوت درحال پیشروی هستند که هیچ‌وقت به هم نمی‌رسند. پیشنهاد این است که شهرداری‌ها لیستی از پروژه‌ها و مشکلات مربوطه را در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهند و از رساله‌ها و پژوهش‌های مرتبط با این لیست حمایت مادی و معنوی کنند. همچنین مسوول روابط عمومی دستگاه‌های اجرایی، ارتباط مستقیم با انجمن‌های علمی دانشجویی داشته باشد تا بتوانند اطلاعیه‌های مرتبط را به دست متخصصان شهرسازی و علوم شهری برسانند. همچنین باید با کمک پایگاه‌های اسناد علمی و کتابخانه دانشگاه‌های مرتبط با تخصص‌های شهرسازی و علوم شهری بانک جامعی از موضوعات تحقیقات و پژوهش‌ها و رساله‌های دانشجویان تهیه و در اختیار شهرداری‌های کل کشور قرار بگیرد تا هنگام تعریف یا تحویل یک‌ پروژه بتوان به متخصصان مربوطه دسترسی داشت و مشارکت حداکثری در این زمینه بین دانشگاه و محقق و شهرداری صورت گیرد. بسیاری از دانشجویان حتی فرصت کارآموزی نیز در دستگاه‌های اجرایی یا شرکت‌های مهندس مشاور پیدا نمی‌کنند در صورتی که با برنامه‌ریزی و مدیریت درست منابع انسانی می‌توان بسیاری از دانشجویان را به عنوان کارآموز در ارگان‌های مدیریت شهری مورد پذیرش قرار داد تا فرصت تبادل علم و تجربه را برای آنها فراهم آوریم و نیز در آینده نیروهای متخصص و آشنا با تکنولوژی روز را در بدنه مدیریت شهری داشته باشیم بدین‌ترتیب ساکنان شهرها می‌توانند پیشرفت در شهر و مدیریت شهر‌های خود را احساس کنند.   اجرای این برنامه نیاز به هیچ گونه بودجه‌یی نخواهد داشت و فقط باید شهرداران محترم شهرها و مناطق شهری یک بار برای همیشه و به خاطر مردم آن شهر مقدمات لازم برای جذب و ورد متخصصان شهرسازی و سایر علوم شهری و استفاده از تحقیقات و پژوهش‌های آنها را فراهم کند و نیروهای قدیمی را پس از بازنشستگی با نیروهای جدید و متخصص به خصوص تخصص‌های مرتبط با شهرسازی و علوم شهری جایگزین کند.