نقش صنعت لیزینگ در توسعه نظام تامین مالی

سونای امیربابایی| کارشناس ارشد بازار سرمایه|

با توجه به نقش بسزای صنعت لیزینگ در توسعه نظام مالی و به تبع آن رشد اقتصادی با وجود گذشت بیش از 4دهه از فعالیت شرکت‌های لیزینگ در ایران، ضریب نفوذ این صنعت براساس گزارش‌های بین‌المللی کمتر از نیم درصد برآورد شده است. این درحالی ‌است که ضریب نفوذ لیزینگ در سایر اقتصادهای جهان به طور میانگین 2درصد اعلام شده است. از این‌ رو به نظر می‌رسد، صنعت لیزینگ فرصت‌های رشد قابل‌ توجهی را پیش ‌رو دارد اما شناخت موانع، نخستین اقدام برای بهره‌برداری از فرصت‌های موجود است.

نظام مالی متشکل از بازار پول و بازار سرمایه به عنوان ارکان اصلی نظام تامین مالی و بستر اصلی تجهیز منابع به‌ منظور تخصیص بهینه و کارای منابع نیازمند ابزارهای گوناگون و متنوع است که درحال‌ حاضر از طریق اعطای تسهیلات و انتشار انواع اوراق تامین مالی محقق می‌شود. این درحالی ‌است که صنعت لیزینگ با امکان تجهیز منابع از هر دو بازار مذکور یکی از ابزارهای کارآمد در حوزه تخصیص منابع است که تاکنون نه تنها از این بازارها برای تامین منابع به میزان بهینه بهره نبرده است بلکه منابع محدود تجهیز شده را عموما به ‌منظور تامین مالی خرید خودرو و در واقع فروش محصولات برای صنعت خودروسازی به کار بسته است.

از این ‌رو نقش صنعت لیزینگ به عنوان ابزار فروش محصولات خودرویی بسیار پررنگ‌تر از ابزاری برای تامین مالی بوده است. براساس آمار منتشره توسط انجمن ملی لیزینگ ایران در سال 1395 بیش از 50 درصد حجم عملیات صنعت لیزینگ ایران در زمینه خودرو سواری بوده است. در یک نگاه صنعت لیزینگ ایران از بعد تامین منابع بانک‌محور و از بعد عملیات وابسته به صنعت خودروسازی است که عوامل مذکور در واقع موانع اصلی موجود در مسیر استفاده از پتانسیل‌های پیش ‌روی صنعت هستند.

بر این اساس صنعت لیزینگ از دو بعد قابل ارزیابی است. اول تسهیل فرآیند تامین مالی شرکت‌های لیزینگ با هدف توسعه تجهیز منابع از طریق ابزارهای متنوع و خروج این صنعت از شرایط بانک‌محوری، دوم تغییر ساختار صنعت با هدف افزایش کارکرد در زمینه تامین مالی تخصصی سایر صنایع از طریق لیزینگ و به عبارتی تخصیص کارآمد منابع.

صنعت لیزینگ در طول سال‌های فعالیت خود بسیار نامتوازن رشد کرده است. ترکیب نامتقارن سهم بازار در بین شرکت‌های لیزینگ شاهدی بر این ادعاست. حدود 10شرکت لیزینگ که وابسته به صنایع خودروسازی و بانک هستند و کمتر از 30درصد تعداد شرکت‌های لیزینگ و حدود 60 درصد سرمایه تجمیع ‌شده در این صنعت را به خود اختصاص داده‌اند؛ بیش از 80 درصد بازار عملیات شرکت‌های لیزینگ را تصاحب کرده‌اند.

 شرکت‌های لیزینگ مستقل به ‌دلیل سرمایه اندک و به ‌تبع آن عدم قدرت چانه‌زنی با وجود اینکه بیشترین تعداد را در بین شرکت‌های لیزینگ فعال دارند کمترین توسعه‌یافتگی را در بین شرکت‌های لیزینگ داشته‌اند. از این ‌رو تغییر ساختار سرمایه این شرکت‌ها از روش‌هایی مانند پذیرش در بورس یا فرابورس، پذیرش توأم با افزایش سرمایه، استفاده از پتانسیل‌های ادغام و تملیک و افزایش قدرت و سینرژی در تصاحب سهم بازار نخستین گام اساسی است.

در گام بعدی با توجه به توانمندسازی انجام ‌شده، شرکت‌های لیزینگ به‌ واسطه احراز شرایط تامین مالی از بازار سرمایه در قالب انتشار انواع اوراق تامین مالی از قبیل اوراق مشارکت، اوراق منفعت، اوراق رهنی و خرید دین و نیز اوراق مرابحه از وابستگی بانکی رهایی یافته و فرصت تنوع‌بخشی و مدیریت ریسک منابع تامین مالی را به دست می‌آورند.

در پی تغییر ساختار صنعت براساس اقدامات اصلاحی فوق، تغییر زمینه‌های فعالیت شرکت‌های لیزینگ از صنعت خودرو به سمت مشارکت در سایر ساختارهای تامین مالی به ‌ویژه تامین مالی خرید ماشین‌آلات و تجهیزات سرمایه‌یی توسط بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط، بستر رشد متوازن صنعت برای فعالیت در تامین مالی سایر صنایع را فراهم می‌کند.

در صورت انجام اقدامات فوق و اصلاح ساختار صنعت لیزینگ می‌توان انتظار داشت که صنعت لیزینگ به درگاه تامین مالی صنایع کوچک و متوسط تبدیل شود. راه‌اندازی بازار شرکت‌های کوچک و متوسط در فرابورس ایران یکی از پتانسیل‌های پیش‌ روی صنعت لیزینگ برای همکاری با شرکت فرابورس از طریق ارائه رویکردهای تامین مالی ساختاریافته با هدف تامین تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز شرکت‌های مذکور است.

فعالیت در حوزه تامین مالی پروژه‌محور برای پروژه‌های زیرساختی و نیز پروژه‌های مربوط به حمل و نقل(ریلی، هوایی و دریایی) از دیگر فرصت‌های پیش ‌روی صنعت لیزینگ است که نیازمند اصلاحات ساختاری صنعت و توانمندسازی است.

علاوه بر اصلاحات ساختاری فوق، اصلاحات مربوط به نحوه ثبت رویدادهای مالی و نیز اصلاحات حقوقی مربوط به قراردادها لازمه یکپارچه‌سازی صنعت است که امکان مشارکت و تشکیل کنسرسیوم بین شرکت‌های لیزینگ و نیز بستر تشکیل جوینت- ونچر بین شرکت‌های لیزینگ ایرانی و بین‌المللی را فراهم می‌کند.

دستیابی به اهداف فوق جز در سایه بهره‌گیری از خدمات مشاوره مالی تخصصی در هر کدام از مراحل اصلاح ساختار صنعت لیزینگ میسر نخواهد بود.