کاهش ریسک‌های زلزله از 2 کانال
مهدی زارع مدیر پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی گفت: کاهش ریسک زلزله، مبتنی بر دو راهکار اجرای ممانعت از ساخت و ساز روی حریم گسل‌های زلزله و بهره‌مندی از صنعت بیمه است.
به گزارش مهر، مهدی زارع استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله کشور درباره اهمیت تهیه نقشه پهنه‌های گسلی شهر تهران و سایر شهرها و همچنین اعلام عمومی این نقشه‌ها به مردم و تمام دست‌اندرکاران و تصمیم‌گیران کلان کشور گفت: موضوع اعلام حریم گسل‌های فعال و شفاف‌سازی در مورد آنها می‌تواند در شهرسازی، توسعه شهرها و حتی ایجاد شهرهای جدید گامی موثر باشد در اینکه شهرهایی ایمن و با دوام ایجاد شوند؛ شهرهایی که می‌توانند در رفع نیازهای شهروندان و صرفه اقتصادی کشور نقشی عمده داشته باشند.
مدیر پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی ادامه داد: با ساماندهی توسعه‌های شهری بر مبنای ممانعت از ساخت و ساز روی حریم گسل‌های پرخطر، کاهش ریسک رخ می‌دهد و این کار می‌تواند در افزایش بهره‌وری نقش ایفا کند. زارع به یادآوری بازدیدهای میدانی خود از زلزله بم و درس‌هایی که متاسفانه از آن زلزله گرفته نشد، پرداخت و اعلام کرد: در زلزله بم شاهد بودیم که وقتی از غرب شهر وارد شهر بم می‌شدیم به سمت شرق که گسل بم در آنجا قرار داشت به تدریج تخریب و ویرانی تا چه اندازه گسترش می‌یافت. یعنی دقیقا در جایی که گسیختگی به سطح زمین رسیده بود، خرابی بیشتری را شاهد بودیم.
این استاد دانشگاه و زلزله‌شناس افزود: در واقع با یادآوری مشاهدات خود از زلزله بم می‌خواهم یادآوری کنم که در معرض بودن خطر تا چه اندازه می‌تواند در میزان تخریب‌ها تاثیر بگذارد. در ایران هر تحلیل ریسکی که انجام می‌دهیم، شاهد هستیم که هر جا معرضیت روی گسل‌ها بالاست میزان ریسک نیز در شرایط بالایی قرار دارد. زلزله ازگله در سرپل ذهاب روی گسل فعال واقع نبود اما شاهد بودیم که زلزله 7.2ریشتری چه تخریب‌هایی را به بار آورد و این زنگ خطری است برای کل کشور و به ویژه نقاطی که روی گسل‌های فعال قرار دارند و معرضیت بالایی از نظر گسل دارند. وی با طرح این پرسش که چنانچه زلزله بالای ۷ ریشتر در کلان‌شهرهایی که روی خط زلزله قرار دارند رخ دهد چه خرابی‌هایی به بار می‌آورد، گفت: توجه به حریم گسل‌ها برای کنترل و کاهش ریسک در شهرسازی‌های آتی موثر خواهد بود.
مدیر پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در مورد ساختمان‌هایی که ساخته شده‌اند، مقاوم‌سازی و بهره‌مندی از صنعت بیمه را راهکار مناسبی برشمرد و اعلام کرد: هم‌اکنون گسل‌های شمال تهران، شمال تبریز، گسل مشهد، گسل بینالود از جمله گسل‌های فعالی هستند که روی آنها ساخت و سازهای فراوانی ایجاد شده است و حتی شاهدیم که برج‌های متعددی در این مناطق شهری داریم. در این مناطق اولا باید با اعمال قوانین و جدی گرفتن آن و ممانعت از ساخت‌وسازهای بیشتر از افزایش ریسک جلوگیری کرد. همچنین اگر سیاست‌گذاری کلی به این نحو باشد که معرضیت را کنترل کنیم و معرضیت بالا نرود، حداقل ریسک‌های بیشتر را در آینده می‌توان کنترل کرد. زارع تصریح کرد: با ممانعت از ساخت و سازهای جدید در مناطق پرریسک در ۲ دهه آینده می‌توانیم، کاری کنیم که میزان آسیب در حد قابل توجهی کاهش یابد. نکته دوم این است که برای ساختمان‌های موجود هم راه‌حل‌هایی وجود دارد تحت عنوان انتقال ریسک که توسط بیمه انجام می‌شود و ضرورت دارد تا در دستور کار قرار گیرد. در کشورهایی که موضوع بیمه را جدی می‌گیرند مسائلی از این دست حل شده است. باید قوانین سختگیرانه‌یی برای بیمه وجود داشته باشد تا سازندگان از ساخت و ساز در نقاط پرریسک دوری کنند یا کاری کنند که میزان آن به مقدار قابل ملاحظه‌یی کاهش یابد. در صورت عدم پرداخت حق بیمه اجازه ساخت و ساز به سازندگان داده نشود. استاد زلزله‌شناسی کشور اعلام کرد: از نظر توسعه شهری نیز در مناطق پرخطر بهتر است تا حدی که امکان دارد این مناطق خالی از سکنه و تبدیل به فضاهای سبز شهری شوند. در عین حال ورود بیمه و نهادینه کردن قوانین بیمه نیز راهکار مناسبی است که بهتر است، مدنظر قرار بگیرد.
این مقام مسوول بهره‌مندی مناسب از صنعت بیمه را برای ساخت و ساز نیازمند فرهنگ‌سازی دانست و گفت: ریسک در هنگام اهمیت داشتن موجودی که در وهله اول، شامل جان انسان‌ها و در وهله دوم اموال آنهاست برای مسوولان و تصمیم‌گیران کلان معنادار شود. به تدریج با فرهنگ‌سازی در این زمینه و جا انداختن قوانین ممانعت از ساخت و ساز روی حریم گسل‌های خطرناک به تدریج کشور به سمتی می‌رود که کاربرد این قوانین پیش از گذشته باشد.
تاب‌آوری در تهران؟
کلان‌شهرها و به ویژه تهران با توجه به مخاطرات بسیاری که آنها را تهدید می‌کند و مهم‌ترین آن زلزله است تا چه میزان تاب‌آوری دارد؟ سوالی است که مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله به آن پاسخ می‌دهد. به گفته مهدی زارع میزان تاب‌آوری در ایران بالا نیست و این وضعیت در شهرهای بزرگ ناشناخته است. به گزارش ایسنا، این استاد دانشگاه درباره تاب‌آوری گفت: نکته مدنظر تاب‌آوری این است که یک جامعه به شرایطی که پیش از حادثه داشته بتواند، برگردد. این به دو صورت است؛ یکی اینکه وقتی اتفاقی می‌افتد جامعه و محیط انعطاف‌پذیری نشان می‌دهد و مقداری از خرابی‌ها را می‌پذیرد، ولی تحمل می‌کند یا در نوع دیگر تاب‌آوری به این‌گونه است که یک سیستم آن قدر مقاوم است که دچار آسیب جدی نمی‌شود. عضو پیوسته فرهنگستان علوم تاکید کرد: از لحظه وقوع حادثه تاب‌آوری را به این‌گونه تعریف می‌کنند که وقتی عملکرد سیستم افت می‌کند، به عنوان مثال از 100درصد به ۵۰درصد افت می‌کند، طول می‌کشد که به حالت عادی برگردد. در واقع برای مثال می‌توانیم به کارخانه‌یی اشاره کنیم که پیش از زلزله روزانه یک‌هزار کنسرو تولید می‌کرده و حالا بعد از حادثه میزان تولید آن به ۲۰۰ کنسرو رسیده است. استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله افزود: نکته مهم در تاب‌آوری این است که این افت چقدر است؟ ممکن است میزان تولید کارخانه‌یی هزار کنسرو باشد اما بعد از حادثه تنها با افت 100کنسرو مواجه شود؛ اما کارخانه‌یی دیگر تمام توانمندی‌اش را از دست بدهد. مساله دیگر این است که چقدر طول می‌کشد که به وضعیت عادی و تولید پیش ازحادثه برگردد. بنابراین هر چه میزان این افت و طول زمان بیشتر باشد می‌گوییم که تاب‌آوری آن سیستم پایین‌تر است. به عنوان مثال کشورهایی مانند افغانستان و نپال تاب‌آوری بسیار پایینی دارند و عملکرد آن قدر پایین است که سیستم می‌تواند کارکرد خود را از دست بدهد. به گفته وی، همچنین تاب‌آوری بالا مربوط به کشورهایی است که افت کم و برگشت‌پذیری سریع دارند مانند کشور ژاپن که در حوادث یا آسیب نمی‌بیند یا دچار افت کمتری می‌شود. به عنوان مثال در این کشور خیابانی که خراب شده باشد در فاصله ۴۸ تا ۷۲ ساعت تعمیر می‌شود، در حالی که در کشور ما اگر بیمارستانی خراب شود تا بازگشت به حالت عادی ممکن است ۲ تا ۶سال زمان ببرد. این تفاوت تاب‌آوری کم یا زیاد است. استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله در مورد تاب‌آوری در ایران با توجه به زلزله‌ها و اتفاق‌هایی که در نیمه دوم سال گذشته رخ داد و از جمله مهم‌ترین آنها زلزله کرمانشاه بود، اظهار کرد: اتفاقاتی که در طول چند ماه اخیر در کشور افتاد، اتفاقی نبود که در مناطق پرجمعیت رخ داده باشد ولی در همان‌ها هم از نظر فیزیکی آسیب دیدیم. در منطقه سرپل ذهاب ۷۵درصد تلفات مربوط به ساختمان‌هایی بود که در 10سال اخیر ساخته شده بودند. بنابراین تاب‌آوری فیزیکی ما پایین است. اما تاب‌آوری نهادی و سازمانی شاید کمی از فیزیکی بیشتر باشد ولی در مورد تاب‌آوری روانی هم همچنان فکر می‌کنم که پایین است؛ زیرا وقتی که زلزله‌یی رخ می‌دهد بازار شایعات داغ می‌شود و مردم تحمل این اتفاق را ندارند و اخبار منفی را خودشان بازتولید می‌کنند. همچنین ارزیابی‌ها در منطقه سرپل‌ذهاب هم نشان داد که تاب‌آوری اقتصادی ما هم بالا نیست. در یک کلام بخواهیم بگوییم، همچنان تاب‌آوری ما تاب‌آوری بالایی نیست.
