نرخ‌ها یکسان و شبهات پابرجا
گروه کلان| آیسان تنها|
ایران جزو معدود کشورهایی است که شاخص‌های کلان اقتصادی رسمی آن توسط دو مرجع رسمی یعنی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران اعلام می‌شود. در عین حال در قانون دایمی کردن احکام برنامه‌های توسعه، مرجع رسمی اعلام آمارهای کشور مرکز آمار تعیین شده است ولی با این همه بسیاری از کارشناسان اقتصادی می‌گویند به‌دلیل سبقه بانک مرکزی در محاسبه شاخص‌های کلان کماکان برای مطالعات خود از آمارهای بانک مرکزی استفاده می‌کنند.
به گزارش «تعادل»، بسیاری از کارشناسان اقتصادی همواره تاکید می‌کردند که وجود دو نهاد اعلام آمار نمی‌تواند فی‌نفسه نمره منفی باشد چراکه وجود این دو نهاد می‌تواند نقش کنترلی را هم نسبت به اعلام آمارها بازی کند. وقتی آمارهای دو نهاد یک روند را نشان می‌دهند بیانگر این است که دو نهاد از شیوه‌های درستی استفاده می‌کنند.
البته بعضا دیده شده بود که تفاوت آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران به طرز فاحشی با هم متفاوت است. مثلا براساس اعلام بانک مرکزی رشد اقتصادی سال ۱۳۹۵ حدود 12.5درصد بود، این درحالی است که مرکز آمار ایران رشد سال 1395 را حدود 8.3درصد اعلام کرد.
بعضا در مواردی حتی روندهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران برخلاف مسیر هم حرکت می‌کردند. مثلا درحالی که مرکز آمار ایران رشد شاخه خدمات اجتماعی، شخصی و خانگی از گروه خدمات 9 ماهه نخست سال 1396 را 9.2درصد اعلام کرده بود، مرکز آمار ایران آن را منفی 4.6درصد اعلام کرد. نکته‌یی که واکنش‌های بسیاری را برانگیخت. عمدتا مبنی بر اینکه نمی‌شود یک مرجع آماری رشد یک بخش را منفی و دیگری مثبت اعلام کند که اگر چنین شود نشان از آن دارد که یا اشتباهاتی در حال رخ دادن است یا اینکه یکی از دو مرجع یا بعضا هر دو مرجع در آمارها دستکاری می‌کند؛ آن طوری که دولت می‌خواهد و احتمالا در جهت رضایت خاطر سیاستمداران یا حتی بعضا به سفارش آنها.
نکته‌یی که هر چند بارها از سوی مسوولان اقتصادی همچنین مسوولان دو مرجع آماری رد شده ولی شائبه‌های آن همچنان پس از هر بار اعلام آمار مطرح می‌شود.
توجیه چیست؟
رییس مرکز آمار ایران پیش‌تر گفته بود مشکل اصلی تعیین سال پایه است. به عبارتی با توجه به تعیین اوزان در سال پایه طبیعتا برخی تفاوت‌ها در رشد اقتصادی دو مرکز محتمل است. این موضوعی بود که شاید تفاوت فاحش نرخ رشد اقتصادی سال 1395 میان بانک مرکزی و مرکز آمار ایران را توجیه می‌کرد (بانک مرکزی با تغییر سال پایه و رساندن آن به سال 1390 معادل 12.5درصد اعلام کرده بود ولی مرکز آمار با همان سال پایه 1376 معادل 8.3درصد دانسته بود). ولی درنهایت برای رشد 9 ماهه سال 1396 توجیه نداشت، چراکه طبق آنچه اعلام شده بود برای محاسبه رشد اقتصادی سال 1396 هر دو مرکز سال 1390 را سال پایه قرار داده بودند ولی بانک مرکزی از رشد اقتصادی 3.4درصدی سخن گفته بود و مرکز آمار ایران از رشد 4.4درصدی.
تغییر رویه برای اعلام رشد اقتصادی 96
نکته قابل توجه این است که با وجود همه انتقادات مطرح شده هم اغلب مرکز آمار ایران از آمارهای خود دفاع می‌کند و عمدتاً با این توضیح که تفاوت محل‌های مراجعه، تفاوت در برخی اوزان و... عامل اختلافات آماری است و تاکید می‌کرد که هر دو مرکز شاخص‌ها را به شیوه‌های علمی محاسبه می‌کنند ولی با این حال صلاح آن است که بانک مرکزی ایران نرخ‌هایی که محاسبه می‌کند را اعلام نکند تا در فضای جامعه درباره آمارها تشکیک ایجاد نشود. بانک مرکزی هم در مقابل از آمارهای خود دفاع می‌کرد و هر چند بعضا با تاخیر ولی غالبا آمارهایی که محاسبه می‌کرد را با وجود انتقادات منتشر می‌کرد.
با این حال آماری که اخیرا دو مرکز درباره رشد اقتصادی سال 1396 منتشر کرده‌اند نشان می‌دهد که ظاهرا دو مرکز به شیوه گذشته خود وفادار نمانده‌اند. طبق اطلاعاتی که اخیرا بانک مرکزی و مرکز آمار ایران منتشر کرده‌اند، اختلافات آماری مرکز آمار ایران و بانک مرکزی در موضوع شاخص رشد اقتصادی سال 1396 برطرف شده است. به این ترتیب که هر دو رشد اقتصادی را 3.7درصد اعلام کرده‌اند. هر چند جزئیات آنها با هم متفاوت است و علی‌رغم این تفاوت‌ها عدد یکسان 3.7درصد برای رشد اقتصادی سال 96 به دست آمده است.
موضوعی که با طرح شدنش جای این سوال را ایجاد کرده است که مگر دفاع هر دو مرکز این نبوده است که طبق علم آمار هم مراجع آماری نمی‌توانند یک نرخ دقیق و یکسان از شاخص‌ها ارائه دهند، چگونه ممکن است که دقیقا برای شاخصی مانند رشد هر دو مرکز به یک عدد یکسان برسند؟
بررسی اعدادی که معمولا بانک جهانی یا صندوق بین‌المللی پول از شاخص‌های کلان ارائه می‌دهد نیز حاکی از آن است که قریب به اتفاق موارد شاخص‌هایی که بانک جهانی و صندوق محاسبه می‌کنند عینا با شاخص‌های اقتصادی کشورها منطبق نیست. بنابراین شاید اعلام چنین آماری بیش از هر نکته‌یی شائبه دستکاری در نرخ‌ها را قوی‌تر کند. این نکته در شرایطی قابل‌توجه است که پیش‌تر سپیده صالحی مدیرکل دفتر حساب‌های اقتصادی مرکز آمار ایران اعلام کرده بود که مرکز آمار ایران برای محاسبه نرخ رشد اقتصادی سال 1396 هنوز رشد بنگاه‌های کوچک و متوسط را محاسبه نکرده است و آنچه اعلام شده نرخ رشد بنگاه‌های بزرگ اعم از خودروسازی و پتروشیمی و... است.
هر چند که بانک مرکزی ایران تاکنون توضیحی در این باره که آیا آنچه به عنوان رشد اقتصادی اعلام می‌کند شامل رشد بنگاه‌های کوچک و متوسط هم می‌شود یا خیر ارائه نکرده است. با این حال جای این سوال نیز وجود دارد که آیا بانک مرکزی هم دقیقا با همین شیوه به عدد یکسان رسیده یا خیر و اگر خیر چگونه این اعداد یکسان از آب درآمده است؟
به هر حال، با توجه به دفاع قوی مرکز آمار و بانک مرکزی از اختلافات آماری‌شان و تاکید بر اینکه هر دو آمار درست و قابل استناد است اکنون رسیدن به عدد کاملا یکسان شائبه‌هایی ایجاد کرده است. موضوعی که اعلام نرخ بعدی رشد اقتصادی می‌تواند به آن پاسخ بگوید. اینکه باز هر دو مرکز نرخ‌های متفاوتی ارائه دهند و نشانگر آن باشد که هر دو مرکز حداقل به استدلال‌های خود وفادارند یا اینکه بار دیگر نرخ‌های کاملا یکسان ارائه داده و ثابت کنند که یا اکنون در ارائه نرخ‌ها شبهاتی وجود دارد یا در گذشته استدلال‌شان از بنیه ضعیفی بهره‌مند بوده است.
