درهم تنیدگی انرژی و محیط‌زیست
گروه انرژی| فرداد احمدی- علیرضا کیانی |
روز سه‌شنبه، 29 خردادماه، دوازدهمین کنفرانس بین‌المللی انرژی در پژوهشگاه نیرو برگزار شد و نخستین سخنران آن وزیر نیرو به عنوان رییس کمیته ملی انرژی جمهوری اسلامی ایران بود. با آنکه موضوع این کنفرانس درباره سامانه‌های خلاق در زنجیره انرژی-آب-محیط‌زیست بود، اما باز هم سخنان رضا اردکانیان پیرامون در هم تنیدگی مبحث انرژی با محیط‌زیست مایه شگفتی حضار شد. اردکانیان در سخنرانی مهم خود، آب پاکی را بر دستان نهادهای توسعه‌گرایی که الزامات محیط‌زیستی را نادیده می‌گیرند ریخت و با اختصاص دادن تمام سخنرانی خود به این موضوع، بر لزوم توجه اولویت‌دار به محیط‌زیست و تغییرات اقلیم در مباحث مربوط به انرژی تاکید کرد. شگفتی زمانی جنبه عینی‌تری به خود می‌گیرد که دوازدهمین کنفرانس بین‌المللی انرژی را با محتوای دوره قبلی این کنفرانس مقایسه نماییم. در کنفرانس یازدهم که در سال 1395 برگزار شد، مباحثی از قبیل پویایی در تامین مالی، ساختارها، نهادها و فناوری بخش انرژی و نیز پویایی اقتصاد و بازار انرژی مورد بررسی قرار گرفت و محیط‌زیست به‌عنوان یک موضوع فرعی زینت‌بخش کنفرانس مذکور بود، در حالی که روح و جسم کنفرانس دوازدهم متاثر از مساله محیط‌زیست بوده است. اردکانیان با بیان اینکه نقشه راه ملی توسعه صنعت انرژی با محوریت تغییرات اقلیمی ترسیم شده است، بهره‌برداری غیرمسوولانه از منابع انرژی را مسبب گرفتاری بشر در مشکلات فراوان دانست، منابعی که در صورت استفاده صحیح، ابزاری کارآمد برای رفاه انسان خواهد بود. وی در سخنرانی خود اظهار کرد که مسائل زیست‌محیطی مرز نمی‌شناسد و جولانگاه سیاست‌بازی‌های بین‌المللی نیست، زیرا ماهیت این مسائل به‌گونه‌یی است که تمام ملت‌ها را درگیر می‌کند. اردکانیان با برشمردن اقدامات زیست‌محیطی ایران در حوزه انرژی و پایبندی این کشور به معاهدات بین‌المللی، از آمادگی ایران برای پذیرایی نقش و مسوولیت خود به‌عنوان یکی از کشورهای نقش‌آفرین جهان در زمینه تولید و صادرات انرژی و همچنین یکی از کشورهای مهم و اثرگذار در سیاست و امنیت منطقه خبر داد. در ادامه مشروح گزارش را می‌خوانید.
***
سالن کنفرانس پژوهشگاه نیرو مملو از جمعیت علاقه‌مند به موضوع انرژی، آب و محیط‌زیست بود. جلسه با خیر مقدم از شرکت‌کنندگان و ارائه گزارش توسط دبیر همایش به‌طور رسمی آغاز شد و پس از آن، وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان رییس کمیته ملی انرژی، سخنرانی افتتاحیه را آغاز کرد و با اشاره به اینکه در قرن اخیر، انرژی همواره مهم‌ترین انگیزه و پیشران رقابت‌ها، همکاری‌ها، پژوهش‌ها و نوآوری‌ها و نیز جنگ‌ها و سازش‌های بشری بوده است، گفت: «هیچ موضوعی به اندازه دستیابی به منابع انرژی و بهره‌برداری از آنها در تنظیم سیاست‌ها، تدوین راهبردها و اجرای برنامه‌های کشورها، مهم و اثربخش نبوده است.»
رضا اردکانیان افزود: «اگرچه دسترسی به منابع انرژی، درهای توسعه و رفاه را به روی جامعه بشری گشوده است، اما بهره‌برداری غیرمدبرانه و غیرمسوولانه از این ابزار کارآمد و نادیده انگاشتن پیامدها و آثار منفی آن، بشر را در دام مشکلات متعددی گرفتار نموده است.»
همبست انرژی و محیط‌زیست
اردکانیان آلودگی‌های محیط‌زیستی اعم از آب، هوا، خاک و آثار ناشی از آنها و مسائلی از جمله تغییرات اقلیمی، حوادث طبیعی و کاهش منابع ارزشمند زیست‌محیطی مانند آب‌های سطحی و ذخایر زیرزمینی آب را از پیامدهای مصرف گشاده‌دستانه و بی‌پروای انرژی و به‌ویژه سوخت‌های فسیلی عنوان کرد و اظهار داشت: «هر پژوهش و گفت‌وگویی پیرامون انرژی، بدون توجه به درهم تنیدگی و همبست آن با مباحث زیست‌محیطی و مساله منابع آب ناکارآمد خواهد بود و چه بسا عدم توجه به این پیوستگی در استهلاک این منابع موثر هستند.»
وزیر نیرو با یادآوری گرفتاری‌های متعدد ایران در برخورد با منابع زیست‌محیطی بیان کرد: «از این نظر جا دارد برگزاری این گردهمایی در کشور در حال توسعه ایران را به فال نیک بگیریم تا نتایج این بحث‌ها و گردهمایی‌ها بتواند مسیرهای روشنی را پیش‌روی بخش انرژی کشور قرار دهد.»
مرزشناسی محیط‌زیست
رییس کمیته ملی انرژی جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه امروز جهان بیش از هر زمان دیگری نیازمند همکاری دولت‌ها، ملت‌ها، سازمان و نهادهای‌های اجرایی و پژوهشی برای طرح و چاره‌جویی چالش‌های بزرگ است، تصریح کرد: «برای همه ما روشن است که دیگر مرز و فاصله سیاسی و اختلافات فرهنگی و اجتماعی در تغییرات اقلیمی، حوادث ویرانگر آب و هوایی، ریزگردها و رویدادهایی از این دست مهم نیست و زندگی همه مردمان پهنه‌های گوناگون را مستقیم یا غیرمستقیم به یکسان تهدید می‌کنند و مشکلات زیست‌محیطی به اقتصادی، اقتصادی به اجتماعی، اجتماعی به سیاسی و سیاسی به امنیتی تبدیل می‌شوند.» وزیر نیرو در ادامه افزود: «امروزه سپهر سیاسی و اجتماعی اروپا در معرض تنش‌هایی است که ریشه در مساله مهاجرت‌ها دارد، مهاجرانی که بسیاری از آنها تنها به دلیل همین تغییرات اقلیمی و مخاطرات زیستی در سرزمین خود به مهاجرت روی آورده‌اند.»
نه به سیاست‌بازی در محیط‌زیست
اردکانیان در رابطه با تاثیر اختلافات بین‌المللی بر تصمیم‌گیری‌های محیط‌زیستی بیان کرد: «در این میان همگرایی‌ها و همکاری‌های جهانی پیرامون این چالش‌ها که با صرف هزینه و رنج فراوان و در گذار سالیان طولانی شکل گرفته در معرض آسیب قدرت‌نمایی و خودکامگی برخی سیاستمداران بوده است و باید بگویم که امروز با گسترش جنگ‌های تجاری و هماوردطلبی‌های غیرعقلانی این دسته از سیاستمداران، این عرصه به مجالی برای تلافی‌جویی و رویارویی تبدیل شده و آینده زیست‌بوم جهان را با مخاطرات جدی روبه‌رو می‌نماید و البته امیدوارم تلاش‌ها و همکاری دانشمندان و نقش‌آفرینان این حوزه بتواند هر چه زودتر نگرانی‌های به وجود آمده را رفع و مسیر استمرار و توسعه همکاری‌ها را هموار سازد.»
تمایل ایران به همکاری با جهان
اردکانیان یکی از جهت‌گیری‌های اصلی جمهوری اسلامی ایران در حوزه انرژی را ترسیم نقشه راه توسعه و پیشرفت این صنعت در هماهنگی با تعهدات زیست‌محیطی کشور در جامعه جهانی خواند و تصریح کرد: «همکاری مستمر و فعال ایران با نهادهایی چون شورای جهانی انرژی، منشور جهانی انرژی، کنفرانس تغییرات اقلیمی و مانند اینها بیانگر عزم جدی ایران برای همگامی و همیاری با جامعه جهانی در این گذار است.»
وی با اشاره به تلاش‌های ایران به پایبندی به معاهدات بین‌المللی گفت: «جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر، در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی و انطباق با پیامدهای ناشی از تغییر اقلیم، براساس اصل مسوولیت مشترک اما متفاوت، همواره از فعالیت‌های بین‌المللی حمایت لازم را به عمل آورده است و با عنایت به تلاش‌های بین‌المللی
در راستای کنوانسیون تغییر اقلیم، پروتکل کیوتو و توافقنامه پاریس، برنامه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی کشور در قالب مشارکت داوطلبانه به میزان 12درصد (4درصد غیرمشروط و 8درصد مشروط به دریافت کمک‌های بین‌المللی) را تدوین کرده است.»
اردکانیان در ادامه با بیان اینکه ایران دارای برنامه راهبرد ملی تغییر اقلیم است، افزود: «برنامه‌یی با مشارکت بخش‌های مختلف در این راستا انجام شده که به عنوان یک برنامه محیط‌زیستی مکمل برنامه پنج‌ساله ششم توسعه کشور (از سال 1396 تا 1400) است. این برنامه مبین سیاست‌های اطمینان یافتن از امنیت غذایی، استفاده کارا از آب و احیای منابع آب زیرزمینی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی و نگرش همبست آب، انرژی و محیط‌زیست است.»
وزیر نیرو اظهار کرد: «برای تامین نیازهای رو به رشد خود، ایران نیازمند توسعه سریع منابع تولید انرژی است و از سال 2013 دولت در رویکردهای توسعه‌یی خود، اقتصاد کم‌کربن را در اولویت قرار داده و اهداف ملی از قبیل کاهش یارانه‌های انرژی، محدود کردن انتشار آلاینده‌های اصلی جو، ارتقای بهره‌وری انرژی، بهبود کیفیت سوخت و افزایش سهم تجدیدپذیرها و منابع پاک در برنامه اقتصاد کم‌کربن لحاظ شده‌اند.»
وی در رابطه با متکی بودن ایران به سوخت‌های فسیلی عنوان کرد: «توسعه ملی متکی بر منابع سوخت فسیلی و صنایع انرژی‌بر بوده است و این امر سبب شده تا اقتصاد، رفاه جامعه، منابع و فناوری‌های کشور نسبت به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی آسیب‌پذیر باشد و انتظار می‌رود با اتکا به توان و ظرفیت‌های ملی و مشارکت‌های بین‌المللی، این روند تغییر یابد.»
رییس کمیته ملی انرژی ایران ادامه داد: «ایران با بهره‌گیری از منابع مالی بانک‌های توسعه‌یی مانند «بانک توسعه اسلامی»، «بانک توسعه و تجارت اکو» و «بانک توسعه زیرساخت آسیایی» تاکنون پروژه‌هایی به ارزش بیش از دو میلیارد یورو را آغاز نموده و برخی آنها را نیز به پایان برده است و انتظار می‌رود بتوان بیش از چهار میلیارد یورو سرمایه دیگر برای طرح‌های آتی از این بانک‌ها جذب کرد. همچنین می‌توان به بیش از 2.7 میلیارد یورو فاینانس خارجی در طرح‌های ارزشمند بازیافت آب و افزایش راندمان نیروگا‌ه‌های برق و بسیاری طرح‌های زیرساختی دیگر که برای دستیابی به تعهدات زیست‌محیطی کشور مهم هستند، اشاره داشت.»
وزیر نیرو با تاکید بر اهمیت آموزش زیست‌محیطی بیان کرد: «البته این سرمایه‌گذاری‌ها و ساخت و سازها به هیچ‌وجه به معنای آن نیست که سیاست‌های اصلی بخش انرژی در ایران تنها در جهت گسترش زیرساخت‌های تولید و عرضه است بلکه آموزش عمومی و تغییر فضای ذهنی جامعه درباره مصرف انرژی و آب و تعامل با محیط‌زیست از اولویت‌های اصلی در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی است که بی‌گمان دستیابی به اهداف پراهمیتی مثل کاهش شدت مصرف انرژی کشور، کاهش آلودگی، کاهش تولید گازهای گلخانه‌یی و مهار بحران خشکسالی بسیار بیشتر از صرف هزینه‌های مادی و توسعه زیرساخت‌ها و ابزارها، نیازمند همکاری تک‌تک افراد جامعه و پذیرش مسوولیت اجتماعی از سوی آنهاست.»
اردکانیان افزود: «در این راستا طرح‌های بزرگی در جهت معرفی و اعمال مدیریت مصرف چه در بخش آب و چه در بخش انرژی در دست تدوین یا اجرا است.»
نیاز به حکمرانی خوب
وی در ادامه سخنان خود بیان کرد: «من و همکارانم در وزارت نیرو بر آن بوده‌ایم که در طراحی راهبردها و تنظیم برنامه‌های صنعت آب و برق، با توجه به نگرانی‌ها و تعهدات زیست‌محیطی در این عرصه، رویکردی جامع‌نگرانه را در پیش بگیریم و به‌گونه‌یی که طرح‌ها و چالش‌ها را در یک بستر به هم پیوسته ارزیابی کرده و از حل مسائل به صورت نقطه‌یی و بدون توجه به آثار جانبی آنها در دیگر زمینه‌ها بپرهیزیم.» وزیر نیرو از تلاش‌های وزارتخانه متبوعش در تبیین و استقرار مبانی حکمرانی خوب در ستادها و شرکت‌های وابسته گفت و بیان کرد: «برای استفاده از ظرفیت نهادهای مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد و ایجاد شفافیت در پاسخگویی بازیگران حوزه انرژی، آب و محیط‌زیست باید نگاهی نوین درراستای توسعه پایدار برقرار نماییم.»
