تب نفت و لرز بازار

گروه انرژی| علیرضا کیانی|

اظهارات یکی از مقامات وزارت خارجه ایالات متحده درباره مجبور کردن شرکت‌های نفتی به قطع «کامل» واردات خود از ایران تا ماه نوامبر باعث شد در انتهای معاملات روز سه‌شبه قیمت نفت خام امریکا بیشتر از 3درصد افزایش یابد. این خبر نگرانی‌ها درباره تنگنای عرضه را دو چندان کرد؛ آن ‌هم زمانی که تولید نفت ونزوئلا در وضعیت فاجعه‌باری قرار دارد و بازار با اختلالات کوتاه‌مدت متعددی در کانادا و لیبی دست ‌به ‌گریبان است. همین هفته گذشته، اوپک و سایر تولید‌کنندگان نفت مانند روسیه بر سر افزایش تولید نفت با هدف جلوگیری از افزایش بیشتر قیمت‌ها توافق کردند.

ابتدای روز سه‌شنبه نوید توفان را به بازار نمی‌داد. مشکلات عرضه لیبی و کانادا نگرانی‌هایی را در بازار ایجاد کرده بود اما بازار قوی از امیدی بود که توافق نفتی اوپک برای افزایش تولید داده بود. همین امید باعث شد، قیمت نفت در ابتدای روز نوسان چندانی نداشت اما تا پایان روز ورق برگشت. به گزارش سی‌ان‌بی‌سی‌، وزارت خارجه امریکا روز سه‌شنبه اعلام کرد که دولت ترامپ در نظر دارد درباره توقف صادرات نفت ایران، موضعی سرسختانه را در پیش ‌بگیرد. یکی از مسوولان وزارت خارجه امریکا به خبرنگاران گفت، دولت انتظار دارد که خریداران نفت ایران تا ابتدای نوامبر به طور کلی به خرید خود از نفت ایران پایان دهند.  این اظهارات باعث شد، قیمت نفت وست‌تگزاس‌اینترمدییت در معاملات آخر روز سه‌شنبه 2دلار و 45سنت یا 3.6درصد افزایش قیمت داشته تا قیمت نفت خام امریکا برای نخستین بار پس از 25مه به 70دلار و 53 سنت برسد. قیمت شاخص نفت بین‌المللی یعنی برنت نیز 1دلار و 60 سنت یا 2.1درصد افزایش یافت و در ساعت 2:29 به وقت شرق امریکا 76دلار و 33سنت در هر بشکه معامله شود.

البته این تنها خبری نبود که روی قیمت نفت تاثیر گذاشت؛ داده‌های منتشر شده توسط موسسه امریکن پترولیوم نیز از کاهش 9.2میلیون بشکه‌یی ذخایر نفت امریکا در هفته منتهی به ۲۲ژوئن خبر داد. معاملات الکترونیک پایانی روز سه‌شنبه از این دو خبر به ‌شدت تاثیر پذیرفت تا بازار شاهد جهش قیمت‌ها باشد.

افزایش قیمت روز گذشته نیز با شیب کمتری ادامه پیدا کرد. قیمت‌های نفت روز چهارشنبه به دنبال اختلالات عرضه نفت خام در کانادا، کاهش ذخایر در ایالات متحده، عدم قطعیت در مورد وضعیت صادرات نفت لیبی و اظهارات یک مقام امریکایی درباره فشار واشنگتن برای توقف واردات نفت ایران از نوامبر افزایش یافت. به گزارش رویترز، بهای معاملات آتی نفت برنت ساعت 8 صبح به وقت گرینویچ 30سنت افزایش یافت تا قیمت هر بشکه نفت برنت به 76دلار و 61 سنت برسد. بهای معاملات آتی وست تگزاس اینترمدییت امریکا 25سنت افزایش یافت و بشکه‌یی 70دلار و 78سنت معامله شد.

 آینده نامعلوم نفت ایران

چنانکه پیش‌تر گفته شد، روز سه‌شنبه یک مقام وزارت خارجه امریکا که نام او فاش نشده است، اعلام کرده همه کمپانی‌های خریدار نفت خام ایران باید «به طور کامل وارداتشان را از ابتدای ماه نوامبر قطع کرده» یا «با تحریم‌های سخت‌گیرانه امریکا» مواجه خواهند شد.

براساس گزارش سی‌ان‌بی‌سی، این مقام ارشد امریکایی که نامش برده نشده، مدعی شد:«وزارت خارجه امریکا این پیام را به دیپلمات‌های اروپایی در گفت‌وگوهای اخیر مخابره کرده؛ دولت ترامپ هنوز با چین، هند و ترکیه درباره خرید نفت‌شان از ایران مذاکره‌یی نداشته ولی قرار است برای توقف خرید نفت از ایران با استفاده از تهدید به تحریم بر آنها هم فشار بیاورد.» حال سوال اینجاست که آیا دولت ترامپ می‌تواند از روشی که به موفقیت تحریم‌های دولت اوباما علیه ایران انجامید، الگو‌برداری کند. دولت اوباما از خریداران خواسته بود تا واردات نفت‌شان را هر ۱۸۰روز یک بار ۲۰درصد کاهش دهند و به این ترتیب کارزار فشاری علیه ایران ایجاد کرده بود.

اما شرایط حال متفاوت است. امریکا به صورت یک‌جانبه از توافقی بین‌المللی که هنوز امضای 6 طرف از 7طرف امضاکننده را زیر خود دارد، خارج شده است. با این همه ترامپ تلاش می‌کند تا با استفاده از قدرت اقتصادی امریکا ایران را تحت فشار بگذارد. چنانکه مدیر توتال یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌هایی که فردای خروج امریکا از برجام نوای خروج از ایران را سر داد به سی‌ان‌بی‌سی گفت، فعالیت در ایران به تحریم ‌شدن توسط امریکا می‌انجامد و «هیچ شرکت نفت و گاز بزرگ بین‌المللی نمی‌تواند خود را در خطر تحریم‌های امریکا قرار دهد». همانطور که ترامپ در روز خروج از برنامه جامع اقدام مشترک اعلام کرد، خروج امریکا از توافق اتمی با هدف اعمال «شدیدترین فشارها» بر ایران صورت پذیرفته است. به گزارش سی‌ان‌بی‌سی اگر ترامپ روش اعمال تحریم از سوی دولت اوباما را تکرار کند، اثرش را در نیمه اول سال ۲۰۱۹ خواهد دید اما وزارت خارجه تایید کرده که خریداران نفت ایران باید همین الان خرید نفت‌شان را کاهش داده و تا چهارم نوامبر به صفر برسانند.

بنا بر گزارش سی‌ان‌بی‌سی، این مقام وزارت خارجه امریکا گفت:«دیپلمات‌ها در اروپا از موضع امریکا و انزوای مالی ایران و توقف رفتارهای خصمانه این کشور در منطقه حمایت می‌کنند.» وی ادامه داد: «در بعد دیپلماتیک، ما از سال ۱۹۹۶ تحریم‌های ثانویه را علیه ایران داشتیم. این مذاکراتی است که ما به‌ شدت دنبال می‌کنیم. ما خاطرات دیپلماتیک زیادی در این زمینه داریم که از شرکایمان بخواهیم خرید نفت‌شان را متوقف کنند».

در دوران تحریم‌های دولت اوباما علیه ایران متحدان اروپایی در کنار امریکا ایستادند و تحریم‌ها علیه واردات نفت ایران را اعمال می‌کردند. در شرایط کنونی بیشتر از اینکه اروپا در کنار امریکا باشد، ایالات متحده همراهی عربستان سعودی را در کنار خود احساس می‌کنند. کشورهای اروپایی ازجمله بریتانیا، فرانسه و آلمان مخالفت جدی‌شان را با خروج امریکا از توافق هسته‌یی و تحریم‌های ثانویه علیه کمپانی‌هایی که با ایران در ارتباط هستند، اعلام کرده و امریکا را به انزوا از سیستم مالی بین‌المللی تهدید کرده‌اند.

 از سوی دیگر، سی‌ان‌بی‌سی گزارش می‌دهد که سعد الحسینی، معاون مدیرعامل سابق آرماکو، شرکت نفت عربستان سعودی با بیان اینکه ایران تنها 2میلیون بشکه در روز فروش دارد و خریداران نفت ایران بیشتر اروپایی‌ها هستند، مدعی شد:«اروپایی‌ها هم دیگر از ایران نفت نخواهند خرید.» وی افزود:«همین اتفاق در مورد بیشتر کشورهای آسیایی هم خواهد افتاد. تنها مشکل احتمالا با چین خواهد بود و اینکه این کشور چقدر قرار است از ایران نفت بخرد. خرید آنها در گذشته ۳۰۰تا ۷۰۰هزار بشکه کم شده بود». از طرف دیگر، رویترز در گزارشی مدعی شد که عربستان سعودی قصد دارد، ماه میلادی آینده ۱۱میلیون بشکه در روز نفت تولید کند که بالاترین رکورد در تاریخ این کشور و بالاتر از تولید حدود 10.8میلیون بشکه در روز در ژوئن است. در ماه مارس که امریکا خبر خروج خود از برجام را اعلام کرد، رویترز در گزارشی نوشت که ترامپ برای اطمینان از عرضه کافی نفت پس از خروج این کشور از توافق اتمی از عربستان سعودی درخواست ضمانت کرده است.

امریکا به مدت ۲۰سال تحریم‌های ثانویه را علیه ایران اعمال کرده اما بیل کلینتون و جورج بوش ترجیح دادند که این تحریم‌ها را از ترس دامن زدن به بحران‌های دیپلماتیک و تجاری با اروپا اجرا نکنند. در سال ۲۰۱۵ توافق هسته‌یی منجر به لغو همه تحریم‌ها علیه ایران در ازای اعمال محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌یی ایران شد. با این همه، شرکت مشاوره ریسک اوراسیا گروپ در مورد امکان موفقیت امریکا در اجرای سیاست‌های مورد نظرش به رویترز گفت:«بعید است که امریکا در این بازه زمانی موفق شود، فروش نفت ایران را متوقف کند اما این شرکت برآورد خود از میزان عرضه‌یی که ممکن است تا نوامبر کاهش پیدا کند را به حدود ۷۰۰هزار بشکه در روز افزایش داد».

 امید به معافیت

در دوران تحریم‌های قبلی که در سال ۲۰۱۶ به پایان رسید کشورهای آسیایی متعددی از واشنگتن معافیت گرفته بودند که به آنها امکان می‌داد به خرید نفت از ایران ادامه دهند. این ‌بار واشنگتن زمانی که بازگشت تحریم‌ها را در ماه مه اعلام کرد به این موضوع اشاره کرده بود که تمایلی به اعطای معافیت ندارد. مقام وزارت امور خارجه امریکا درباره موضوع معافیت‌ها گفته است:«دولت امریکا انتظار ندارد به شرکت‌هایی که نفت ایران را خریداری می‌کنند یا در صنعت انرژی این کشور سرمایه‌گذاری می‌کنند هیچ‌گونه معافیتی اعطا کند».

بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران که هفته گذشته برای شرکت در نشست رسمی اوپک به وین رفته بود در مصاحبه با تلویزیون بلومبرگ گفته بود که تصور می‌کند، خریداران نفت ایران نتوانند از امریکا معافیت بگیرند. وزیر نفت ایران گفته بود:«شرکت‌های نفتی بین‌المللی بزرگ رویال داچ شل و توتال فرانسه خرید نفت ایران را متوقف کرده‌اند. شرکت‌های نفتی پس از اعمال فشار امریکا برای انتقال پول و برای بیمه حمل محموله‌های نفتی مشکلاتی پیدا کردند. تصور نمی‌کنم آنها بتوانند از امریکا معافیت بگیرند. ما راه دیگری پیدا خواهیم کرد.» وی البته در بخش دیگری از اظهاراتش خاطرنشان کرده بود اکثر مشتریان همچنان نفت ایران را خریداری می‌کنند و راه‌های بسیاری برای ایران برای حفظ تولید خود وجود دارد. دیروز نیز بلومبرگ به دنبال انتشار اظهارات وزارت خارجه امریکا با چند مشتری نفتی ایران تماس تلفنی برقرار کرد. نماینده شرکت ژاپنی فوجی اویل به این خبرگزاری گفت که آنها سناریوهای مختلفی را در نظر دارند اما هنوز هیچ چیز قطعی نیست. هیچ کدام از مشتریان اظهارنظر قطعی درخصوص تصمیم خود در این شرایط نکردند.

 اختلالات کوتاه‌ مدت بازار

از سوی دیگر صادرات نفت ایران تنها نگرانی بازار در موقعیت کنونی نیست. توقف عرضه نفت شرکت سینکرود در کانادا به عدم عرضه 350هزار بشکه نفت در روز منجر شده است. به گزارش رویترز کاهش صادرات نفت کانادا به کاهش ذخایر نفت خام سنگین در شمال امریکا کمک می‌کند. چیزی که بازار را بیش از حد نگران می‌کند، ریسک ایجاد اختلالات در عرضه آفریقا و خاورمیانه است.

 در لیبی، نبرد قدرت میان دولت و شورشیان به رهبری فیلد مارشال خلیفه حفتر، مسوولیت صادرات نفت این کشور را در هاله‌یی از ابهام قرار داده است. با این همه به گزارش رویترز روز سه‌شنبه فعالیت‌ها در بنادر اصلی شرق لیبی به حالت عادی درحال انجام بود. اوپک اواسط هفته گذشته اعلام کرد، برای جبران اختلالات عرضه تولیدش را افزایش خواهد داد. عربستان سعودی قصد دارد تولید خود را از 10.8میلیون بشکه در روز در ژوئن به ۱۱میلیون بشکه در روز در ژوییه افزایش دهد. با وجود این، بانک بی‌ان‌پی پاریبا فرانسه در یادداشتی که به دست رویترز رسیده است، نوشت:«توافق اخیر تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک برای بالا بردن سطح تولید همچنان محدودیت‌هایی را حفظ کرده و توانایی بازار برای پرکردن ذخایر را محدود نگه داشته است. با توجه به اختلالات عرضه احتمالی و ریسک‌های عرضه در ونزوئلا و لیبی زمینه همچنان برای افزایش قیمت‌ها در 6 ماه آینده مساعد خواهد بود».