هیولای سرمایش در مصرف برق
گروه انرژی| نادی صبوری|
هر قدر اردیبهشت و بخشی از خرداد مردم را در چند شهر ایران با بارش‌های نامعمول شگفت‌زده کرد، تابستان با قطعی برق به سوی آنها حرکت کرد. به واسطه کم شدن آب پشت سدها، ایران تابستان امسال نتوانسته است از ظرفیت کامل نیروگاه‌های برقابی خود استفاده کند. این نیروگاه‌ها نزدیک به 12 هزار مگاوات ظرفیت تولید دارند اما امسال نزدیک به 7 هزار مگاوات از آن راهی مدار شده است. از سویی، پیک مصرف در حال افزایش است. روز دوشنبه هفته جاری پیک مصرف رکورد قبلی 57 هزار مگاواتی خود را نیز زد. در این گزارش سعی کرده‌ایم به این موضوع بپردازیم که بخش خانگی تا چه اندازه به وسیله ایجاد انگیزه فردی و تا چه اندازه با بازنگری در سیاست‌های وارداتی با تحول در مصرف برق روبرو می‌شود. مشروح گزارش را در ادامه می‌خوانید.
چندی پیش همایون حائری معاون وزیر نیرو اعلام کرد که از حدود 2 هزار مگاوات صرفه‌جویی در مصرف برق که اخیرا رقم خورده است، سهم بخش خانگی چیزی بیشتر از 150 مگاوات نبوده است. این یعنی در حالی که فقط بخش «سرمایش» خانگی سهمی در حدود 30 درصد از مصرف برق دارد، در کاستن از آن سهم کمی بالاتر از 7 درصد بوده است. این اصلا روندی مناسب نبوده و نشان می‌دهد سیاست‌های کلان نتوانسته‌اند مصرف بخش خانگی را به تبع سهم بالا از کل مصرف، به سمت کاهش سوق دهند.
اما این کاهش قرار است چگونه رقم بخورد؟ گاه و بی‌گاه مسوولان وزارت نیرو توصیه‌هایی را در خصوص ساعت استفاده از تجهیزات سرمایشی و نحوه آن به مردم کرده‌اند. این توصیه‌ها که البته منطقی نیز به نظرمی‌رسد از تغییر ساعت و درجه دستگاه فراتر نمی‌روند.
وقتی شما با بخشی سر و کار دارید که در تابستان سال 96 معادل 21 هزار مگاوات برق به مصرف رسانده و 37 درصد مصرف کل برق در ساعت پیک را از آن خود کرده است، طبیعتا لازم است با ابزاری فراتر از چند توصیه کلی به سوی تغییر آن گام‌بردارید. اینجا است که پای «کیفیت» این تجهیزات به میان می‌آید.
تجهیزات سرمایشی تابستان سال گذشته در ساعات پیک مصرف 21 هزار مگاوات از مصرف برق را به خود اختصاص دادند. این 37 درصد مصرف برق را شامل شده است. البته مساله تقاضای رو به فزونی بخش سرمایش نه فقط در ایران بلکه در دنیا یک دغدغه مهم است، اما سطح مصرف برق در این حوزه در ایران، نسبت به متوسط جهانی که آژانس بین‌المللی انرژی آن را 20 درصد معرفی می‌کند بسیار بالاتر است.
IEA چندی پیش در گزارشی با عنوان «آینده سرمایش» به این مساله پرداخت که تمام آنالیزها حاکی از این است که سهم این بخش از تقاضای مصرف برق به این دلیل که رشد جمعیتی و اقتصادی بیشتر در کشورهای «گرم‌تر» متمرکز خواهد شد، روندی صعودی را طی می‌کنند.
از سوی دیگر، در حالی که در ایران داشتن دستگاه‌های خنک‌کننده هوا در انواع مختلف آن تقریبا امری معمول است، در شمار زیادی از کشورها هنوز بسیاری از مردم به دلیل بالا بودن قیمت برق از این تجهیزات استفاده نمی‌کنند. اما IEA در گزارش خود می‌نویسد که با بالاتر رفتن استانداردهای سطح زندگی، بر شمار افرادی که می‌خواهند یک تجهیز سرمایشی را در خانه داشته باشند افزوده می‌شود.
آژانس بین‌المللی انرژی در این گزارش می‌نویسد: «آژانس سعی می‌کند بر نقاط کمتر پرداخته شده در سیاست‌گذاری‌های انرژی نور بتاباند. تقاضای حوزه سرمایش برای برق یکی از این نقاط است. اگر در سیاست‌گذاری‌های این بخش تغییری ایجاد نشود «خنک‌سازی» تا سال 2050 با 3 برابر شدن تقاضا از حوزه برق روبه‌رو می‌شود. در آن حالت تقاضای حوزه سرمایش برای برق معادل کل تقاضای برق چین خواهد بود.» اما همانطور که در ایران بسیاری، ناکارآمد بودن تجهیزات سرمایشی را به عنوان مقصر نخست بالا بودن مصرف این بخش در برق قلمداد می‌کنند، IEA نیز در تشریح راهکارها برای جلوگیری از رشد مصرف این بخش می‌نویسد: «پاسخ در وهله نخست در بهبود کارایی سیستم‌های تهویه‌یی نهفته است. این می‌تواند به سرعت مصرف را کاهش دهد. در حال حاضر تفاوت کارایی زیادی بین سیستم‌های خنک‌کننده در سرتاسر جهان وجود دارد. با مداخله سیاسی امکان تغییر در این حوزه وجود دارد.»
در اینجا ایران با چالش‌های مختلفی روبه‌رو است و هر ازگاهی گزارش‌هایی تایید نشده در خصوص کیفیت پایین کولرهای گازی وارد شده از چین منتشر می‌شود.
دستگاه‌های تهویه مطبوع بخش عمده‌یی از واردات ماشین‌آلات به ایران را به خود اختصاص می‌دهند. طبق آمار سازمان گمرک، در سال 95 سهم دلاری واردات این دستگاه‌ها 410 میلیون دلار بوده است که معادل یک ششم کل ارزش دلاری واردات ماشین‌آلات به ایران است.
بررسی «تعادل» از آمارهای واردات 10 ماهه سال 96 نشان می‌دهد که واردات «دستگاه تهویه مطبوع دوتکه ازنوع دیواری، برای پنجره، به حالت محفظه ای» در این مدت نزدیک به 170 میلیون دلار ارزش دلاری داشته است. این واردات از کشورهای چین، امارات، تایلند، کره جنوبی و ترکیه انجام شده و چین با فاصله بیشترین سهم را از این میزان واردات دارد.
هر چند هیچ تحقیق قابل استنادی در خصوص کیفیت تجهیزات سرمایشی در ایران انجام نگرفته اما به نظر می‌رسد که اجناس چینی درجه چندم نقش زیادی در بالا بودن مصرف در این زمینه بازی می‌کنند.
آژانس بین‌المللی انرژی البته در ادامه به این موضوع مى‌پردازد که «نحوه طراحی و ساخت» ساختمان‌ها نیز فاکتوری تعیین‌کننده در مورد مصرف برق برای سرمایش است. اما IEA همچنان تاکید می‌کند که دولت‌ها باید به اهمیت «کارایی» و افزایش آن برای مقابله با مصرف افسار گسیخته انرژی بیشتر توجه کنند.
آژانس در این گزارش خود نوشته است که همچنان 2.3 میلیارد پنکه الکترونیکی در دنیا در حال استفاده است. طبق این آمار حداقل
55 درصد منازل افراد در جهان به یک دستگاه پنکه مجهز است.
IEA در بخشی از گزارش خود می‌نویسد که به جز سال 2008 که جهان درگیر یک بحران اقتصادی بود، فروش دستگاه‌های خنک‌کننده هوا در فاصله سال‌های 1990 تا 2016 معادل 4 برابر رشد کرد تا به فروش سالانه 135 میلیون دستگاه برسد. طبق آمار سال 2016 در تمام جهان یک میلیارد و 600 دستگاه خنک‌کننده استفاده شده است.
این تعداد دستگاه، سهم بخش سرمایش از مصرف برق جهانی را از 4 هزار گیگاوات در سال 1990 به 11657 گیگاوات در سال 2016 رسانده است. بیش از نیمی از این مصرف، در بخش خانگی صورت گرفته است.
طبق بخشی از داده‌های این گزارش در سال 2016 در خاورمیانه 147 گیگاوات برق صرف سرمایش بخش خانگی شده است. گزارش IEA نشان می‌دهد ایالات متحده بیشترین شمار نصب دستگاه‌های خنک‌کننده هوا را به خود اختصاص داده و در واقع 40 درصد ظرفیت نصب شده تجهیزات سرمایشی دنیا در این کشور است.
بلندمدت فدای کوتاه‌مدت
واضح است که وضعیت کلی در ایران اکنون به نحوی است که سازمان‌ها و نهادهای دولتی تمایلی به اینکه حتی یک خشت به دیوار نارضایتی مردم اضافه کنند ندارند. این به این معناست که اولویت در حال حاضر قطع نشدن برق مصرف‌کننده خانگی است. این در حالی است که کمبود برق در بخش صنعت آسیب‌هایی به مراتب جبران‌ناپذیر‌تر به همراه دارد.
چند روز پیش سید عبدالوهاب سهل‌آبادی رییس خانه صنعت و معدن کشور گفته است: «در هیچ نقطه‌یی از دنیا در قدم اول برق صنایع قطع نمی‌شود، اما در ایران این شرایط رقم خورده است در حالی که صنعت، برق اضافی مصرف نمی‌کند و باید مجلس این موضوع را پیگیری کند.»
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش عنوان کرده است: «قطعی برق طی روزهای اخیر مشکلات بسیار زیادی برای صنایع مختلف به وجود آورده است و خسارت‌های مختلفی را به موتورها و الکتروموتورهای صاحبان صنایع وارد کرده است که اگر فشارها و قطعی‌های وارد در حوزه برق در ارتباط با صنایع کماکان ادامه داشته باشد مطمئن باشید وضعیت صنعت کشور از این بدتر خواهد شد.»
در اینجا توجه به بخشی از گزارش آژانس بین‌المللی انرژی قابل توجه است. IEA در گزارش «آینده سرمایش» تاکید می‌کند که چیزی که می‌تواند انگیزه افزایش کارایی دستگاه‌های خنک‌کننده را ایجاد کند، در بسیاری از مواقع تغییر در ساز و کار قیمت‌گذاری است.
