جنگ اقتصادی با کدام مکتب اقتصادی پیش می‌رود
گروه کلان| امیرعباس آذرم‌وند|
معاون اقتصادی وزیر اقتصاد از برنامه دولت برای حمایت غذایی از اقشار آسیب پذیر خبر داده است. نکته‌یی که به گمان کارشناسان اجتناب ناپذیر و ضروریست ولی کافی نیست چون علاوه بر فرودستان اقشار میانی جامعه نیز در جریان افزایش تورم و کاهش رشد اقتصادی دچار آسیب خواهند شد. در این رابطه زهرا کریمی اقتصاددان می‌گوید در شرایط فعلی اقتصادی دولت باید بداند که سپردن ساز و کار امور به بازار آن اصلا شدنی نیست. هیچ‌جا در شرایط جنگی اقتصاد بازار کارآمد و بهینه عمل نمی‌کند؛ و در صورت اجرای تحریم‌ها، ما به واقع در شرایط جنگی اقتصادی قرار خواهیم گرفت. کریمی همچنین معتقد است بهتر است دولت از درگیری اروپا و امریکا استفاده کرده و به دنیال یک توافق ممتاز با اروپا باشد.
به گزارش «تعادل»، در روزهای گذشته معاون اقتصادی وزارت اقتصاد درباره اینکه دولت برای افزایش قدرت خرید خانوارهایی که در جریان افزایش قیمت‌های اخیر آسیب دیده‌اند، چه برنامه‌یی دارد؟ به طرحی اشاره کرده که دولت در دست تدوین دارد و آن طرح بسته‌های امینت غذایی برای شهروندان است. میرشجاعیان همچنین درباره میزان پوشش این بسته‌ها توضیح داده که آنها وابسته به‌شدت تحریم‌های پیش رو هستند. موضوعی که اکنون مطرح می‌شود این است که تحریم‌ها تنها اقشار بسیار فقیر را متاثر نمی‌کند و طبقه متوسط و کارکنان نیز از این رهگذر آسیب‌های جدی خواهند دید که دولت باید توضیح دهد برای آنها چه برنامه‌یی دارد؟
به گمان کارشناسان نوساناتی که از آغاز سال در بازار ارز و طلا به وجود آمد، به این دو بازار محدود نمی‌ماند. با توجه به آمارهای رسمی منتشر شده و اینکه رقم نقدینگی تا پایان اسفندماه سال گذشته به بیش از هزار و 500 هزار میلیارد تومان رسیده بسیاری از کارشناسان فکر می‌کنند این حجم می‌تواند بخش مهمی از بازارهای کشور را متاثر کند. این حجم از نقدینگی در نهایت می‌تواند به سمت بازارهای کالا سرازیر شود و این بازار را با جهش قیمت‌ها رو به رو کند. اتفاقی که هر چند تاکنون تا حدی رخ داده است.
نکته اینجاست که بسیاری از جمعیت فعال کشورها نیروهای مزدبگیر هستند که در طول سال حقوق آنها افزایش نمی‌یابد و در شرایطی که اقتصاد تورمی شود، آنها هر ماه با کوچک شدن سفره‌های خود مواجه می‌شوند. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان فکر می‌کنند دولت باید برای ماه‌های آتی فکری به حال اقشار فرودست جامعه کند.
دو بخشی که بیشترین زیان را از تورم می‌بینند، مزدبگیران و فرودستان هستند. علاوه بر این، بیکاران و افرادی که با کمک‌هزینه‌ها زندگی خود را می‌گذرانند نیز در زیر فشار تحریم‌ها مشکلاتشان دوچندان می‌شود. در نتیجه کارشناسان اقتصادی توصیه می‌کنند دولت برای جلوگیری از بحران‌های اجتماعی باید هر چه سریع‌تر فکری برای جلوگیری از مشکلات فزاینده اقتصادی اقشار آسیبپذیر جامعه کند.
با این همه در این رابطه به گمان بسیاری دولت با چگونگی حمایت از این بخش‌ها به جمع‌بندی نرسیده است. برخی مسوولان دولتی می‌گویند دولت باید همچنان ساز و کار بازار را حفظ کند و در مقابل کارشناسانی دیگر قرار دارند که در سال‌های گذشته مدام خواهان نقش پررنگ‌تر دولت در اقتصاد شده‌اند. برخی کارشناسان اکنون این نقد را وارد می‌کنند که برخی سیاست‌های اقتصادی دولت که همان رها کردن بازار بوده سبب شده تا قدرت خرید طبقات فرودست تضعیف شده و طبقه متوسط نیز به سمت فرودستان ریزش کند و ادامه این سیاست در شرایط بحرانی مشکلات را بیشتر می‌کند.
البته احتمالا در شرایط تحریم و آغاز موج جدید از فشارها دولت مجبور باشد که مداخلات خود را بیشتر کرده و در عین حال برای حمایت از اقشار فرودست جامعه هم برنامه‌های مختلفی تدارک ببینید. در این باره ایسنا از معاون اقتصادی وزارت اقتصاد پرسیده که آیا با توجه به در پیش بودن تحریم‌ها و تورم احتمالی همراه با آن چه برنامه‌یی برای افزایش قدرت خرید اقشاری دارند که نمی‌توانند در سرمایه‌گذاری‌های بازارهای سرمایه‌یی شرکت کنند؟ وی در پاسخ به این سوال با بیان اینکه دولت برنامه‌یی برای حمایت غذایی از اقشار ضعیف‌تر دارد گفت: دولت در حال تکمیل این طرح است که در صورت نهایی شدن جزییات آن اعلام می‌شود. ابعاد و جزییات این طرح بستگی به‌شدت تحریم‌های امریکایی و اثرات آن دارد که متناسب با آن تغییر پیدا می‌کند.
وی با تاکید بر اینکه در دولت حمایت از اقشار ضعیف مطرح است ادامه داد: بخشی از آن را کمیته امداد و بهزیستی در قانون بودجه سال جدید مکلف شده‌اند سه برابر مستمری بیشتری به مددجویان خود بدهند. همچنین یک نظام حمایتی در دستور کار است تا امنیت غذایی آنها تامین شود.
میرشجاعیان با بیان اینکه میزان گستردگی این طرح متغیر است اظهار کرد: اگر بتوانیم مسیرهای تنفسی را برای اقتصاد کشور باز نگه داریم شاید کمتر مجبور باشیم در این طرح پوشش همگانی داشته باشیم. اما اگر شدت اثرگذاری تحریم‌ها بالا باشد ما به سمت پوشش همگانی این بسته‌ها خواهیم رفت.
با بازار آزاد در جنگ اقتصادی
پیروز نمی‌شویم
حالا سوال اینجاست که آیا اجرای حمایت‌های غذایی برای حمایت از اقشار آسیبپذیر در شرایط تحریم به تنهایی کافی است؟ دولت چه راه‌کارهایی دیگری دارد.
در همین رابطه، زهرا کریمی، مدرس دانشگاه و اقتصاددان، به «تعادل» گفت: « اکنون بحث‌های گسترده‌یی در میان رسانه‌ها، سیاستمداران و کارشناسان مختلف آغاز شده، مبنی بر اینکه تحریم اقتصاد کشور را باید به سمت سهمیه‌بندی ببرد یا خیر؟ برخی معتقدند سهمیه‌بندی مشکلات خاص خود را دارد؛ قیمت‌ها را غیرواقعی می‌کند و انگیزه تولید را از بین می‌برد؛ و با ایجاد رانت برای گروهی خاص، کشور مشکل‌ساز خواهد شد، به همین دلیل بهتر است که بگذاریم بنگاه‌ها کار خود را بکنند و دولت تنها از اقشار آسیب پذیر دفاع کند. به نظر من حرف‌های معاون وزیر اقتصاد هم از این جنس است.»
او افزود: « این میان باید پرسید اقشاری که نیازمند و فرودست هستند مانند کسانی که تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد هستند را می‌شود با بسته‌های غذایی تا حدی در مقابل بحران‌ها تقویت کرد، اما برای اقشار میانی و مزدبگیران چه باید کرد؟ من با دیدگاه بازار محور در شرایط فعلی مخالفم و معتقدم هنگامی که خطر تحریم‌ها می‌تواند زندگی گروه‌های متوسط الحال را که حدود 50 درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، به‌شدت تحت تاثیر قرار دهد، نباید صرفا از طرح‌هایی استفاده کرد که فقط اقشار فقیر را مورد حمایت قرار می‌دهد. هم‌اکنون قیمت اجاره مسکن سر به فلک می‌کشد، با افزایش قیمت کالاها و خدمات مختلف، فشار سنگینی به خانوارهای با درآمد متوسط وارد خواهد آمد. آیا برنامه‌یی برای حمایت از این گروه تدوین شده است؟»
کریمی با اشاره به وضعیت کنونی کشور گفت: «سپردن ساز و کار امور به بازار آن هم در شرایط سخت فعلی اصلا شدنی نیست. هیچ‌جا در شرایط جنگی اقتصاد بازار کارآمد و بهینه عمل نمی‌کند؛ و در صورت اجرای تحریم‌ها، ما به واقع در شرایط جنگی اقتصادی قرار خواهیم گرفت. جنگی که از یک جنگ نظامی هم پیچیده‌تر است. من ساکن بابلسر هستم در هشت سال جنگ با عراق مشکل خاصی برای منطقه ما به وجود نیامد، اما اثرات منفی جنگ اقتصادی تا دورترین مناطق مرزی کشور هم انعکاس خواهد یافت.»
استاد دانشگاه مازندران ضمن بیان اینکه دولت باید با مردم صادقانه از مشکلاتش بگوید ادامه داد: « امروز شرایط کشور به‌گونه‌یی است که موضوعاتی مانند افزایش بهره‌وری و ایجاد انگیزه برای نیروی کار، در برخورد با وضعیت دشوار اقتصادی بعد از تحریم در حاشیه قرار می‌گیرد. چرا که مشکلات اقتصادی کشور پیجیده می‌شود و این مسائل تحت‌الشعاع مشکلاتی مانند کاهش درآمدهای ارزی و محدودیت مبادلات بین‌المللی قرار می‌گیرد. مثل اینکه اگر دیوار خانه‌یی در حال فروریختن است، نمی‌توان برای اصلاح نشتی لوله‌های آب اقدام کرد. در شرایط تحریم ممکن است درآمدهای حاصل از فروش نفت به یک سوم رقم فعلی برسد و قیمت بسیاری از کالاها و خدمات افزایش یابد. دولت چاره‌یی ندارد جز آنکه مشکلات را با مردم در میان بگذارد. هر چند بسیاری از مردم ممکن است در شرایطی نباشند که بخواهند دوباره کمربندها را محکم ببندند.»
او گفت: « متاسفانه همزمان با مشکلاتی که برای ایران پیش آمده، جهان نیز حال و روز خوشی ندارد. نه تنها دولتمردان ایران، بلکه اروپایی‌ها هم نمی‌خواهند و نمی‌توانند با دونالد ترامپ به توافقی دست یابند. البته منظورم این نیست که نمی‌شود کاری کرد و باید دست روی دست گذاشت؛ برعکس فکر می‌کنم باید با اتحادیه اروپا به یک توافق ممتاز رسید چرا که در این صورت ترامپ در انزوا قرار می‌گیرد و تبعات تحریم کمتر می‌شود و مجراهایی برای اقتصاد کشور در تعاملات بین‌المللی باز می‌شود.»
او در پاسخ به سوالی مبنی بر شرایط ذهنی جامعه برای پذیرش فشار اقتصادی گفت: «به هر حال الان 40 سال از انقلاب اسلامی گذشته است و مردم مانند گذشته صبور نیستند. مردم حق دارند خسته باشند و به روحانی بگویند در سیاست‌هایت موفق نبودی، هر چند که به باور من در مقابل روحانی گزینه بهتری وجود ندارد. اکنون دولت روحانی این امتیاز را دارد که اروپایی‌ها به عنوان دولتی معتدل و طرف مذاکره قبول دارند و این دولت را به یک دولت تندرو ترجیح می‌دهند. باید روحانی از این امتیاز بهترین بهره را ببرد.»
کریمی خاطرنشان کرد: « در عین حال دولت باید با باز کردن فضای گفت‌وگو، و طرح دیدگاه‌های مختلف جلوی گسترده شدن شایعات وتشدید نگرانی‌ها را بگیرد. فضا باید در صدا و سیما و رسانه‌های گروهی به نحوی باز شود که کارشناسان بتوانند احتمالات مختلف را بررسی کنند. من امروز در یکی از شبکه‌های ماهواره‌یی صحبت‌های آقای زیباکلام را دیدم که توصیه می‌کرد چنین برنامه‌هایی از صدا و سیما پخش شود. در این موضوع من نیز با ایشان هم عقیده هستم.» مدرس اقتصاد دانشگاه مازندران گفت:
« بی‌ثباتی قاتل توسعه است و من امیدوارم این دوران دشوار را بتوانیم با موفقیت طی کنیم. ولی اینکه با تشدید تحریم‌ها باید ساز و کار بازار را کاملا حفظ کرد موافق نیستم. باید راهی را انتخاب کرد که مشکلات ناشی از تحریم‌های امریکا طبقه متوسط، مزدبگیران و اقشار فرودست به‌شدت تحت فشار قرار نگیرند. باید توجه داشت که صدای طبقه بلندتر از صدای اقشار فرودست است.» اولویت دولت در این دوران سخت باید حفظ ثبات، جلوگیری از وارد آمدن فشار بر گروه‌های کم درآمد و متوسط الحال باشد در عین حال که دستگاه دیپلماسی کشور در جهت کاهش هزینه‌های تحریم از سوی امریکا تلاش می‌کند.»
