تحریم‌های خارجی کافی است؛ خودتحریمی چرا؟
فضای بین‌المللی پس از برجام برای صنعت فولاد کشور باز شد و شرکت‌های فولادی توانستند در صادرات رکوردهای خوبی را از خود برجای بگذارند. هر چند که باوجود این توافق، کشور نتوانست آن‌گونه که باید و شاید در جذب سرمایه‌گذاری موفق عمل کند. خروج آمریکا از توافق برجام صنعت فولاد کشور به‌ویژه بر صادرات و سرمایه‌گذاری تاثیرگذار بوده است. در این راستا خبرنگار ماهنامه «اخبار فلزات» با مدیرعامل شرکت فولاد خوزستان گفت‌وگو کرده است. محمد کشانی اعتقاد دارد با خروج آمریکا از برجام، مشکلات متعددی در زمینه کشتیرانی، نقل و انتقالات بانکی و ... به‌وجود می‌آید، اما کشور ما تجربه خوبی در سال‌های تحریم کسب کرده است و می‌تواند این تهدید را به فرصت تبدیل کند. کشانی همچنین می‌گوید مشکلات اقتصادی و همکاری نکردن سازمان‌ها بدتر از تحریم‌های بین‌المللی عمل می‌کنند و تحریم داخلی هستند. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
به‌دنبال توافق برجام، صنعت فولاد کشور چه فرصت‌هایی برای توسعه دارد؟
انتظار صنعت فولاد از برجام، انجام سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و مشارکت در سرمایه‌گذاری توسعه صنعت فولاد، تامین تجهیزات و قطعات برای بازسازی و نوسازی صنعت این صنعت و استفاده از نظام بانکی بین‌المللی برای نقل و انتقال وجوه ارزی بوده است که در صورت تحقق این مهم، امکان استفاده از منابع مالی، بازارهای گسترده جهانی و تکنولوژی‌های نوین در صنعت فولاد فراهم می‌شود.
آیا صنعت فولاد کشور توانست از فرصت برجام در بخش‌های مختلف مانند تامین مالی، تکنولوژی و صادرات به‌خوبی استفاده کند؟
شرکت‌های اروپایی مانند شرکت SMS، دنیلی، سارایه، اتوت و فوست آلپین از زمان اجرای برجام در اوایل سال 2016، همکاری و مشارکت خود را در پروژه‌های تولید و توسعه فولاد ایران گسترش دادند، اما سرمایه‌گذاری مستقیم یا مشارکت در سرمایه‌گذاری قابل توجهی انجام نشد و تنها در حد اندک در بخشی از پروژه‌های صنعت فولاد، به‌صورت فاینانس اقداماتی انجام شد. باید توجه داشت بهترین مسیر انتقال تکنولوژی سرمایه‌گذاری مستقیم است و تا زمانی که مشکلات این نوع سرمایه‌گذاری حل نشود، نمی‌توان انتظار به‌روز رسانی فناوری تولید به‌ویژه در زمینه‌های کاهش هزینه‌های تولید، کاهش مصرف آب، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و... داشت. همچنین در زمینه صادرات محصولات فولادی، در سال گذشته صنعت فولاد کشور عملکرد بسیار مناسبی داشت و تحقق صادرات بیش از
8 میلیون تن، حاصل تلاش صنعتگران این عرصه و بهبود فضای تجاری ناشی از برجام بوده است.
صنعت فولاد کشور پس از خروج آمریکا از پیمان برجام، با چه چالش‌هایی در زمینه‌های یاد شده مواجه خواهد شد؟ چه فرصت‌هایی پیش روی این صنعت قرار خواهد گرفت؟
آمریکا از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، از تمام توان خود برای سد کردن مسیر انقلاب استفاده کرد. تداوم تحریم‌ها برای صنعت فولاد کشور دشواری‌هایی را ایجاد می‌کند، اما نباید نگران این موضوع بود، چرا که با استفاده از تجربیات قبلی و توان داخلی همه مشکلات برطرف خواهند شد. با آغاز تحریم‌ها ممکن است صادرات ایران دچار کندی شود. حتی اگر صادرات فولاد ایران متوقف نشود و به همین میزان ادامه داشته باشد، هزینه‌های آن بیش از گذشته خواهد بود. علاوه بر این، بسیاری از شرکت‌های سرمایه‌گذاری عقب‌نشینی خود را از بازار ایران اعلام کردند، البته در این میان نباید از مشکلات نقدینگی شرکت‌ها غافل شد. به‌طور کلی مشکلات ناشی از بازگشت تحریم‌ها را برای صنعت فولاد ایران می‌توان در چهار حوزه مختلف به شرح ذیل خلاصه کرد:
- کشتیرانی (حمل و نقل دریایی): در صورت بازگشت تحریم‌ها تعدادی از شرکت‌های کشتیرانی از حمل محموله‌های صادراتی از مبدا بنادر ایران خودداری خواهند کرد.
- بیمه محموله‌های صادراتی: در صورت بازگشت تحریم‌ها، شرکت‌های بیمه‌ای بین‌المللی، محموله‌های صادراتی ایران را بیمه نخواهند کرد. در این وضعیت مشتریان از خرید مجدد و سفارش محموله‌های جدید به‌دلیل بالا رفتن ریسک سفارش خودداری خواهند کرد.
- نظام بانکی بین‌الملل: در صورت بازگشت تحریم‌ها، امکان نقل و انتقال وجوه ارزی حاصل از صادرات به‌وسیله سیستم بانکی امکان‌پذیر نخواهد بود. هم‌اکنون تعدادی از مشتریان برای انتقال وجوه از سیستم بانکی استفاده می‌کنند. بخش عمده‌ای از مشتریان نیز حواله‌های ارزی خود را به‌وسیله بانکها انجام می‌دهند در نتیجه، بخشی از مشتریان در عمل قادر به خرید محصولات ایرانی نخواهند بود.
- مشتریان (کاهش سفارشات خرید): بخشی از مشتریان اروپایی، آسیای جنوب شرقی و آمریکای جنوبی پس از امضای برجام، سفارشات خود را به شرکت فولاد خوزستان ارسال کردند و در دو سال گذشته بخشی از صادرات این شرکت را به خود اختصاص دادند. در صورت بازگشت تحریم‌ها، پیش‌بینی می‌شود که این گروه از مشتریان از ارائه سفارش جدید خودداری کنند.
چرا شرکت‌های معتبر دنیا در زمینه فولاد پس از اجرای برجام برای انعقاد قرارداد به‌سختی پای کار آمدند و در نهایت به‌راحتی از ایران رفتند؟
شرکت‌های بین‌المللی بر مبنای منافع سهامداران خود اقدام می‌کنند و با توجه به سود حاصله از فعالیت‌های خود در بازار آمریکا در مقایسه با سود حاصله از فعالیت در بازار ایران تصمیم می‌گیرند. از آنجایی که ادامه فعالیت‌های تجاری با ایران بر روابط اقتصادی این شرکت‌ها با آمریکا تاثیرگذار است، بنابراین شاهد کاهش و در آینده قطع روابط بازرگانی این شرکت‌ها با ایران خواهیم بود. در عین حال قراردادهای صنعت فولاد کشور یک‌طرفه است و نمی‌توان برای چنین مشکلاتی چاره‌ای اندیشید. البته هنوز فضا برای شرکت‌های معتبر تنگ نشده است و می‌توان امیدوار بود که در زمان باقی‌مانده به تعهدات خود عمل کنند. اما اگر فضا باز هم تنگ‌تر شود، مانند سال 90 که با صنعت فولاد ایران قرارداد داشتند، ایران را ترک خواهند کرد.
با توجه به این وضعیت، آیا بازارهای فولاد ایران در منطقه و دنیا حفظ خواهد شد؟ به‌نظر شما صادرات فولاد ایران چه روندی را طی خواهد کرد؟
ایران به آمریکا فولاد صادر نمی‌کند و عمده صادرات به کشورهای آسیایی شامل تایلند، تایوان، اندونزی، فیلیپین و همچنین کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا شامل امارات و عمان و کشورهای اروپایی از جمله اسپانیا و ایتالیا انجام می‌شود، اما از آنجایی که ادامه همکاری‌های تجاری احتمالا مشکلات عدیده‌ای را برای تجارت این کشورها با آمریکا ایجاد می‌کند، پیش‌بینی می‌شود همکاری‌های تجاری با این کشورها در صورت بازگشت تحریم‌ها کاهش یابد. مقاصد صادراتی تولیدات فولادی کشور ما از تنوع لازم برخوردار است و در صورت ایجاد محدودیت برای هر یک از بازارهای صادراتی، بازار دیگری جایگزین می‌شوند. البته ممکن است به‌طور موقت مشکلاتی ایجاد شود، اما کشور ما وضعیت تحریم را نیز پیش از این تجربه کرده است و تحریم مشکل تازه‌ای برای صادرات فولاد ایران نیست، بنابراین جای نگرانی وجود ندارد. علاوه بر این، کشور ما بازار بزرگی دارد و بخش عمده‌ای از محصولات در بازار داخلی به‌مصرف می‌رسد که اگر صنعت ساختمان فعال‌تر شود، کل تولیدات فولاد کشور را جذب خواهد کرد.
صنعت فولاد کشور با انجام چه اقداماتی می‌تواند اثرات خروج آمریکا را بر این صنعت کاهش دهد؟ آیا نمونه‌ای از این اقدامات وجود دارد؟
آمریکا هیچ‌گاه در صنعت فولاد ایران حضور نداشته است. موضوع وفا نکردن به تعهدات اروپا زیر فشار آمریکا است که با اتکای به توان داخلی و اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی قطعا مشکلی برای صنعت فولاد کشور حادث نخواهد شد. سال‌ها است که با استفاده از دانش و توان پولادمردان، این صنعت شاهد پیشرفت‌های چشمگیری بوده است. به‌عنوان نمونه، رتبه فولاد ایران از 22 در سال 2000 با هشت پله افزایش به 14 در سال 2017 رسید که این دوران مصادف با شدیدترین تحریم‌ها بوده است.
با وجود این، چالش‌هایی برای صنعت فولاد کشور به‌وجود خواهد آمد که برای رفع چالش‌های احتمالی می‌توان برخی راهکارها را بیان کرد:
چه پیشنهادهایی را برای حمایت از بخش معدن و صنایع معدنی کشور برای جلوگیری از آسیب خروج آمریکا از برجام ارائه می‌دهید؟
در وضعیت کنونی، دیپلماسی اقتصادی می‌تواند راهگشا باشد و شرکت‌های فولاد نیز به‌عنوان بنگاه اقتصادی باید تعاملات خود را با شرکت‌های معتبر افزایش دهند. از آنجایی که نقدینگی یکی از مشکلات خواهد بود، سازمان‌های مالی مانند بانکها، دارایی، بیمه و... باید از شرکت‌های فولادی حمایت کنند تا به‌نوعی دچار تحریم داخلی نشویم و این مشکلات به تحریم‌های خارجی اضافه نشوند. مهم‌ترین چالش صنعت فولاد وجود مشکلات در اقتصاد کشور است. اگر به اقتصاد داخلی توجه کنیم، قطعا مشکلات صنعت فولاد نیز کاهش خواهند یافت و دولت می‌تواند با اجرای پروژه‌های عمرانی و رونق بخشی به صنعت ساختمان، جریانی از سازندگی و نشاط اقتصادی در کشور ایجاد کند که نه‌تنها از تحریم‌ها آسیب نبینیم، بلکه در چند سال بتوانیم کشور را آباد کنیم.
