جنگل‌ها ایستاده می‌میرند
ریحانه جاویدی|
سالانه حدود ۱۰ هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی کشور در آتش می‌سوزد. آتشی که بیشترین سهم در برافروختنش، بر دوش عوامل انسانی سنگینی کرده و سرمایه عظیم جنگل‌های کشور را به خاکستر و دود تبدیل می‌کند. از طرف دیگر کمبود امکانات برای خاموش کردن آتش هم مزید بر علت شده تا هر بار گوشه‌ای از پهنه جنگلی ایران، بسوزد و از دست برود. گاه شعله‌های آتش از میان جنگل‌های هیرکانی شمال سرکشی می‌کند و روز بعد جنگل‌های زاگرس است که در میان شعله‌ها جان می‌دهد، با این حال تاکنون هیچ اقدام خاصی برای مقابله با این وضعیت صورت نگرفته با وجود اینکه مجلس در قانون برنامه ششم توسعه دولت را مکلف به تهیه و اجرای برنامه جامع اطفای حریق کرد اما این حکم قانونی معطل باقی مانده و دولت در اجرای آن تعلل می‌کند که نتیجه چنین وضعیتی سبب می‌شود با شروع فصل گرما، آتش گرفتن جنگل‌ها به پای ثابت اخبار محیط زیستی تبدیل شود. از طرف دیگر در قانون مجازات مشخصی برای عاملان آتش سوزی‌های عمدی در نظر گرفته شده است اما قانون هم تاکنون توانسته مقابل بروز این اتفاق ایستادگی کند و در هر بار آتش سوزی جنگل خسارت مادی و محیط زیستی بسیاری به کشور وارد می‌شود. آنطور که فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور اعلام کرده است، خسارت به اراضی مرتعی در صورت آتش‌سوزی در هر هکتار حدود ۱۷ میلیون تومان و در هر هکتار از مناطق جنگلی ۵۶ میلیون تومان است.
کاهش آتش‌سوزی امسال نسبت به سال گذشته
قاسم سبزعلی، معتقد است بیشترین سهم آتش‌سوزی جنگل‌ها به زاگرس تعلق داشته و از میان آمار‌های مربوط به آتش‌سوزی در منابع طبیعی، ۱۵ تا ۲۰ درصد در جنگل‌ها و مابقی در اراضی مرتعی رخ می‌دهد. او درباره این موضوع بیان کرد: « از ابتدای سال تاکنون ۵۰۰ فقره آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی کشور رخ داده که وسعت این آتش‌سوزی‌ها ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ هکتار بوده و از طرف دیگر بررسی آماری آتش سوزی در جنگل‌های کشور نشان می‌دهد در 3ماه نخست امسال 203 فقره آتش سوزی در عرصه‌های جنگلی رخ داده که سطح آن حدود 400 هکتار بوده است. این درحالی است که در زمان مشابه سال 96 در مجموع 250 فقره آتش سوزی جنگلی داشتیم که سطح درگیر با آتش یکهزار و 500 هکتار بود و حاکی از کاهش 70 درصدی سطح آتش سوزی در بهار امسال است. در سال 96 بالغ بر 8 هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور درگیر آتش‌سوزی شده بود که نسبت به سال قبل از آن یعنی سال 95 با کاهش 60 درصدی روبه رو بوده است.بیشتر آتش‌سوزی‌ها در مناطق مرتعی زاگرس در استان‌های فارس، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهار محال و بختیاری، اصفهان، کرمان و همدان رخ داد. در مناطق شمالی نیز استان گلستان یکی از مناطق بحرانی آتش‌سوزی بود.»
آتش‌سوزی‌های عمدی، یکی از دلایل اصلی سوختن و از بین رفتن منابع طبیعی کشور است که فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، با اشاره به مجازات عاملان آتش‌سوزی درباره این موضوع افزود: « تقریباً تمام آتش‌سوزی‌های جنگلی به دلیل غفلت گردشگران، مسافران و دامداران در خاموش کردن آتش اتفاق می‌افتد اگر خود مردم مشارکت نکنند متاسفانه در فصل گرما باز باید شاهد از بین رفتن جنگل به عنوان سرمایه ملی باشیم.
این درحالی است که قانونگذار برای مجازات آتش‌سوزی براثر سهل‌انگاری و بی‌توجهی از ۶ ماه تا ۳ سال حبس در نظر گرفته است علاوه بر این عاملان آتش‌سوزی، جریمه می‌شوند و باید خسارت وارد شده به منابع طبیعی را بپردازند. متاسفانه برخی کشاورزان هم اقدام به سوزاندن مراتع پس از کشت اول می‌کنند، کشاورزان در برخی مواقع به دلیل وزش باد شدید نمی‌توانند حریق را کنترل کنند و آتش به جنگل‌ها و مراتع منتقل می‌شود. بر‌اساس ابلاغ وزارت جهاد کشاورزی آتش زدن مراتع پس از کشت اول ممنوع است و با افراد خاطی برخورد می‌شود همچنین در صورت تخلف، مسببان این کار بر اساس احکام قضایی مورد بازخواست قرار می‌گیرند و جریمه می‌شوند.»
قاسم سبزعلی، با اشاره به اینکه سالانه بطور متوسط میلیاردها تومان از نظر زیست‌محیطی به منابع طبیعی خسارت وارد می‌شود، تصریح کرد: هزینه این خسارت‌ها بطور مستقیم به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری پرداخت نمی‌شود بلکه پس از تشکیل دادگاه و جریمه متخلفان، مبلغ جریمه به صندوق دولت ریخته و پس از سیر مراحل قانونی به سازمان جنگل‌ها پرداخت می‌شود. هرچند برای بروز آتش سوزی‌های عمدی در عرصه‌های جنگلی مجازات‌هایی در قانون پیش‌بینی شده، اما حقیقت این است که خسارت ناشی از آتش‌سوزی در جنگل‌ها در شرایط فعلی خشکسالی به هیچ عنوان قابل جبران نیست، چرا که به دلیل کاهش رطوبت، منابع آب زیرزمینی و در مجموع تغییر اقلیم امکان زادآوری گونه‌هایی مانند بلوط در استان‌هایی نظیر ایلام و کردستان وجود ندارد و این نشان‌دهنده عمق فاجعه آتش سوزی جنگل است. در کشور ما بالغ بر 16 میلیون هکتار اراضی جنگلی وجود دارد که 2 میلیون هکتار آن دست کاشت و مابقی طبیعی است.
از سوی دیگر، حدود 13 تا 15 درصد عرصه‌های جنگلی در شمال و مابقی در دیگر نقاط کشور از جمله زاگرس واقع است.»
فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، بیان کرد: «افزایش بارش و به تبع آن افزایش رطوبت، رشد بی‌رویه علف‌های هرز در فاصله درختان جنگلی را به دنبال داشت. طبیعی است که وقتی رویش پوشش گیاهی جنگل به این ترتیب زیاد شود با گرم شدن هوا، تنها یک جرقه برای به آتش کشیدن جنگل و به وجود آوردن یک فاجعه زیست محیطی کافی است.»
او فرهنگ‌سازی، تامین تجهیزات کافی، هماهنگی با دستگاه‌های قضایی، آموزش جوامع محلی و پیش بینی قرق بان و دیده بان در 6 ماه اول سال را از جمله مهم‌ترین عوامل در کاهش سطح آتش سوزی در فصل بهار عنوان کرد و گفت: «از سوی دیگر، با آسیب‌شناسی 10 ساله‌ای که در مناطق جنگلی کشور صورت گرفته، نقاط بحرانی و مستعد آتش‌سوزی شناسایی شده که در این راستا در 14 نقطه از جنگل‌های کشور در حال حاضر پایگاه ثابت بالگرد برای کمک به اطفای حریق داریم و در نقاط دیگر نیز به محض بروز آتش سوزی و احساس لزوم با حضور بالگرد به اطفای هوایی حریق می‌پردازیم.»
کمبود امکانات و تعلل دولت، جان جنگل‌ها را می‌گیرد
اظهارات سبزعلی درحالی است که علی محمد شاعری، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، با انتقاد از اینکه سالانه حدود 15 هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی کشور طعمه حریق می‌شود، اعلام کرد، طی 10 سال اخیر حدود 150 هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی و مرتعی و پوشش گیاهی آنها بر اثر آتش‌سوزی از بین رفتند. او عوامل انسانی را علت اصلی آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع دانست و گفت: عوامل طبیعی نیز در آتش‌سوزی عرصه‌های منابع طبیعی بی تاثیر نیست و متاسفانه به دلیل عدم وجود برنامه جامع حریق سالانه شاهد رشد فزاینده آتش‌سوزی در این عرصه‌ها هستیم و از طرف دیگر به‌دلیل کمبود نیروهای آموزش‌دیده متخصص، نبود تجهیزات پیشرفته و فقدان سیستم پایش و کنترل لحظه‌ای حریق، آتش‌سوزی‌ها توسط انسان‌های سودجو و سوداگر و عوامل مخرب منابع طبیعی رو به گسترش است. کمبود تجهیزات و امکانات علت کندی فرآیند و روند اطفای حریق جنگل‌ها است برای هر بار خاموش کردن آتش زمان بسیار طولانی صرف می‌شود تا حریق خاموش شود.»
شاعری با بیان اینکه مجلس در برنامه ششم دولت را مکلف به تهیه و اجرای برنامه جامع اطفای حریق کرد، گفت: این حکم قانونی معطل باقی مانده و دولت در اجرای آن تعلل می‌کند این در حالی است که شاهد افزایش روز افزون آتش سوزی در عرصه‌های طبیعی هستیم. نماینده مردم نکا، بهشهر و گلوگاه در مجلس دهم، افزود: اگر مدیریت عرصه‌های منابع طبیعی به نحو مطلوب و درست انجام شود بسیاری از مشکلات این حوزه رفع خواهد شد البته این مدیریت زمانی تحقق می‌یابد که نسبت به تقویت نیروهای یگان ویژه منابع طبیعی و محیط بانان اقدام شود.»
او با توجه به اینکه تعداد نیروهای موجود جواب‌گوی حفاظت از عرصه‌های طبیعی نیست، ادامه داد: ضریب حفاظت از عرصه‌های طبیعی کشور حدود 60 درصد است در حالی که بر اساس برنامه ششم باید به صد در صد برسد اما متاسفانه هیچ گونه تلاشی را از سوی وزارت جهاد کشاورزی جهت افزایش ضریب حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی شاهد نیستیم. یگان ویژه اطفای حریق باید تحت نظارت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها با در نظر گرفتن تجهیزات و امکانات پیشرفته سازماندهی شود. یگان ویژه اطفای حریق باید تحت نظارت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها با در نظر گرفتن تجهیزات و امکانات پیشرفته سازماندهی شود، سایر کشورها با امکانات مدرن بلافاصله نسبت به اطفای حریق اقدام می‌کنند اما متاسفانه در ایران آتش سوزی روزها طول می‌کشد و در نتیجه بخش عمده‌ای از عرصه‌های طبیعی و جنگل‌ها به دلیل سوء مدیریت و نبود امکانات و تجهیزات پیشرفته در حال از بین رفتن است.»
